Alisher navoiyning farhod va shirin dostonini 9- sinflarda organilishi
Yüklə 304,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Buyuk Navoiyning xizmatlari shundaki, dostonni yaratishda o‘z idealini faqat Farhod siymosidagina emas, ayol zotining barcha go‘zalliklarini, jasoratini, pok sevgisini o‘zida mujassamlashtirgan Shirin obrazini hayotiy, jitimoiy, ma’naviy timsolini yaratadi. Alisher Navoiy tasvirida Shirin Mehinbonu tarbiyasidagi malika. U har jihatdan: zohiriy, botiniy, ma’naviy va ma’rifiy
25 Бадриев Ф., Худойбердиев А. Алишер Навоийнинг “Фарҳод ва Ширин” достони ҳақида // Til va adabiyot ta`limi. 2011, 8-сон, 58-б. 26 Эркинов С. Шарқ адабиётида Фарҳод қиссаси. –Т.: “Фан”. 1985, 36-37-б. 55
jihatdan ham go‘zal va beqiyos.Shuning uchun shoir Shirin siymosi – portretini shunday bir mahorat bilan chizadiki, uni o‘qigan kishining ko‘zi o‘ngida bu timsol butun borligi bilan namoyon bo‘ladi. Bundan tashqari uning ma’naviy – ma’rifiy saviyasi ham ana shunday go‘zal va yuksak darajada. Shuning uchun uning atrofidagi o‘n qiz — Dilorom, Diloro, Diloso, Gulandom, Sumanbu, Sumanso, Parichehr, Parivash va Paripaykarlar ham Shiringa munosib bo‘lib, biri she’riyat, biri musiqa, biri mantiq, biri hay’at, biri tarix, biri hisob, biri muammodonlikda tengi yo‘q foziladirlar:
Bu fanlada bular bir – biridin ahsan,
Yuz ul fanliq aro har qaysi yak fan. Bunda Alisher Navoiy Mehinbonu saroyidagi ajoyib bir ijodkorlik va bilimdonlik muhitini tasvirlaydi. Buning sababini esa Mehinbonuning o‘zida ko‘radi:
Mehinbonu ki donishparvar erdi,
Bilik ahlig‘a shohi sarvar erdi. “Farhod va Shirin”dagi bu tasvir Shirin kabi komil insonlarni yetishtiruvchikomil sharoitni ham nazarda tutadi. Shunday bo‘lganda faqat erkaklargina emas, balki ayollar ham o‘z qobilyatlari va imkoniyatlarini har tomonlama yuzaga chiqara oladilar. Bu esa Alisher Navoiyning orzusi va asosiy maqsadi hamdir. Shuning uchun Alisher Navoiy tasviridagi Shirin o‘z taqdirini o‘zi hal qiladigan erkin shaxs. Bu holat quyidagi lavhada yaqqol ko‘zga tashlanadi: Shirinning dovrug‘ini eshitgan Xusrav unga sovchi yuboradi. Bu haqida Shiringa aytganlarida, u shunday javob beradi:
Manga ne yoru ne oshiq havasdur,
Agar men odam o‘lsam ushbu basdur.
Agar Bonu iloji bilsa, qilsun, O‘zumni o‘ltururmen, yo‘qsa bilsun. 27
Umumta’lim maktablarida asarni o‘qitishda, asardagi yetakchi qahramonlar xarakterini ochishda o‘qituvchi turli savollar bilan o‘quvchilarga murojaat qilishi
27 Валихўжаев Б. Мумтоз сиймолар.I жилд. – Т.: “Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси” нашриёти. 2002, 160-161- б.
56
mumkin. Masalan, asardagi yetakchi qahramonlardan ikkitasining obrazlari uchun materiallar to‘plang. Ularni quyidagi jadvalga moslashtiring:
Portret tasviri Eng muhim tasvir vositalari
Qahramonlarning ichki kechinmalari tasviri
Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonining obrazlar tizimi tahlili uchun quyidagi materiallarni tayyolang: 1.
2.
Ulardan dars jarayonida foydalanish yo‘llari haqida gapirib bering. 3.
Qahramonlarning bir – birlariga nisbatan bildirgan fikr – mulohazalarini o‘rganing. Bunda ularning qanday xislatlari namoyon bo‘ladi. 4.
Dostondagi diolog va monologlarning ayrim obrazlar o`ziga xos xususiyatlarini ko‘rsatib berishdagi o‘rni va ahamiyatini izohlab bering. 5.
kengaytirilgan rejalarini tuzing. Umumiy o‘rta ta`lim maktablari uchun Adabiyot dasturida quyidagi ko‘rsatmalar berilgan: “Farhod va Shirin” dostonining “Xamsa”da tutgan o‘rni. Farhod va Shirin obrazlarining tahlili va talqini. Ular yuksak insoniy fazilatlarning badiiy mujassami sifatida Farhoddagi mardlik, jasorat, oqillik, sevgida sadoqat va vafodorlik xislatlarining aks etishi. Shirin go‘zal va oqila malika timsoli sifatida. Dostonning badiiy xususiyatlari”.
Ushbu talablarni bajarish uchun, xususan, Farhod va Shirin obrazlarining to‘liq o‘zlashtirilishi uchun qanday topshiriqlar bergan ma’qulroq edi. Bu haqida har bir o‘qituvchi o‘z mahorati bilan javob beradi. Farhod obraziga tavsif berish uchun uning portreti tasvirlangan o‘rinlar ham yordam beradi. Doston matnidan shunday o‘rinlarni belgilangki, har bir tasvirning dostondagi badiiy – estetik 57
vazifalarini aniqlasin. Shirin tasvirida adib ko‘plab tasvir vositalaridan foydalangan. Ularni aniqlab, guuhlashtirish va vazifalarini izohlash ham katta natijalar berdi.
Alisher Navoiy Farhodni barcha go‘zal insoniy fazilatlar bilan bezab kitobxonga taqdim etgan. Poklik insonning komilligini belgilaydigan asosiy sifat deb hisoblagan adib Farhodni quyidagicha ta’riflaydi:
Demonkim ko‘ngli pok – u, ham ko‘zi pok,
Tili pok – u, so‘zi pok – u, o‘zi pok,
Muningdek diynati pokiza loyiq,
Duosin aytibon poki xaloyiq.
Badiiy adabiyot insonning ruhiy, ma’naviy dunyosini boyitishi, ezgulikka chorlashi, ta’sirchanligi bilan ajralib turadi. Zero, Alisher Navoiy o‘z orzu – istaklari hamda ideallarini Farhod va Shirin, Layli va Majnun, Iskandar, Axiy singari qahramonlariga singdirgani bejiz emas. “Farhod va Shirin” dostonining syujeti, kompozitsion qurilishi, obrazlar qiyofasi, tasvir vositalaridagi xalq og‘zaki ijodiyoti izlari Navoiyning xalqning bu bebaho xazinasiga katta boylik sifatida qaraganligini ko‘rsatadi. Alisher Navoiy ishqiy sarguzasht qissalarning an’anasi doirasida ijtimoiy – siyosiy masalalar borasida ham keng ko‘lamda bahs yuritish imkoniyatini kashf etadi. Adib shu maqsadda Farhod obrazining tarixini yaratishni maqsad qilib qo‘yadi va dostonda hamma diqqatini Farhodning tug‘ilishidan boshlab uning murakkab sarguzashtlarini tasvirlashga qaratadi.
Yüklə 304,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|