Alisher navoiyning farhod va shirin dostonini 9- sinflarda organilishi
Yozuvchi tarjimai holini o‘rganishga oid ayrim ilmiy metodik fikrlar
Yüklə 304,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.1. Yozuvchi tarjimai holini o‘rganishga oid ayrim ilmiy metodik fikrlar.
Keyingi yillarda yozuvchilar tarjimai holini o‘rganishda medodist olimlar o‘rtasida turli xil fikrlar mavjud: kimdir darsliklarda yozuvchilarning tarjimai holini keng yoritish kerak desa, kimdir hatto “shart emas`` degan fikrni oldinga suradi. Aslida ijodkorlarning tarjimai holini o‘rganishga kengroq o‘rin berilishi uning ijodini to‘laroq tushinib olishdan tashqari yozuvchining estetik olami, falsafiy qarashlari, hayotga munosabati eng muhimi, ijodiy metodi va poetik mahoratini o‘rganish, tushunib olish imkonini beradi. 17
Adabiyot o‘qitish metodikasi darsligi va qo‘llanmalarda yozuvchi ─ ijodkorning tarjimai holini o‘rganishga oid qimmatli fikrlar bayon etilgan. Ayniqsa, taniqli metodist olim O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi Asqar Zunnunovning “Maktada adabiyot o‘qitish metodikasi” (Toshkent ,O‘qituvchi nashriyoti, 1991) darsligi,shuningdek, metodist olim Boqijon To‘xliyevning “Adabiyot o‘qitish metodikasi``(Toshkent ,2010) qo‘llanmasi, Sam DU dotsentlari F.Badriyev, A.Xudoyberdiyevlarning “Adabiyot o‘qitish metodikasi” (Samarqand 2003) qo‘llanmalarida yozuvchi tarjimai holini o‘rganishga oid ilmiy-metodik fikrlar talqin etilgan. Chunonchi, prof.A.Zunnunov bu haqida quyidagilarni yozadi: “Yuqori sinflarda yozuvchining tarjimai holi ijodiy faoliyati bilan bog‘liq holda o‘rganiladi. Bunday mavzuni o‘rganishda o‘quvchilarning diqqat-e’tibori yozuvchining adabiyot rivojida, jamiyatning ijtimoiy-siyosiy hayotida tutgan o‘rniga, ijodiy komolotining asosiy bosqichlariga jalb etiladi. Bu masalalar bo‘yicha ma’lumotni o‘quvchilar, asosan, darsda yozuvchining hayoti va ijodi haqida qilinadigan ma’ruzasida oladilar,ayrim asarlarini o‘qish va o‘rganish bilan u haqida yanada kengroq tushunchaga ega bo‘ladilar.
Yozuvchi tarjimai holini o‘rganishda uning boshqa yozuvchilar bilan adabiy aloqasiga, ular ijodiga bo‘lgan munosabatiga ahamiyat beriladi.Chunki har bir yozuvchi faqat o‘z zamondoshlari bilan cheklanmasda, o‘zidan oldin yashab, ijod etgan yozuvchilarning adabiy merosini o‘rganadi,ularning eng yaxshi traditsiyalarini ijodiy davom ettiradi. Shu ma’noda u o‘tmish odatlar ijodining davomchisi, kelajak ijodkorlarning ustozi, yosh avlodning tarbiyachisi hisoblanadi.
Yuqori sinflarda esa, yozuvchining ijodiy yo‘li to‘la o‘rganiladi, programma asosida bir yoki bir necha asari atroflicha tahlil qilinadi. Chunonchi, VII sinfda Alisher Navoiyning g‘azal, ruboiy va tuyuqlardan ayrimlari va “Farhod va Shirin`` dostoni atroflicha tahlil qilib o‘rganilgan holda, boshqa dostonlari haqida umumiy ma‘lumot beriladi”. 7
7 Зунуннов A.,Эсонов Ж. Мактабда ўқитиш методикаси.- T.: “ Ўқитувчи”, 1985 , 95-97-б. 18
Ijodkor tarjimai holini o‘rganishning nazariy-ilmiy masalasi prof. Boqijon To‘xliyevning yuqorida tilga olingan qo‘llanmasida aniq misollar asosida talqin etilgan.
Badiiy asarlarni o‘rganishda uning muallifi haqidagi ma’lumotlar ham ayricha ahamiyat kasb etadi. Bu ma‘lumotlar ko‘pincha, asarning g‘oyaviy-badiiy mazmunini teranroq anglashda, asarning ijtimoiy-estetik mohiyatini to‘g‘ri belgilashda yordam beradi.Mazkur ma’lumotlar qayerlarda olinadi?
Ularni adiblarning o‘zlari yozib qoldirgan tarjimai hollardan, adib haqida aytilgan zamondoshlar, uning tengdoshlari, ustozlari yoki shogirdlari, tanish- bilishlari va muxlislari tomonidan aytilgan yoki yozma yozma holida yetib kelgan manbalardan olish mumkin. Bu boradadagi eng yaxshi omillardan yana biri adib va yozuvchilarning asarlarida saqlanib qolgan materiallardir.
Badiiy asarni tahllil qilish jarayonida adibning o`z fikrlaridan foydalanish ham yaxshi samara beradi. Masalan,Yusuf Xos Hojibning hayoti va ijodini o‘rganishda bevosita uning o‘z asari ─ “Qutadg‘u bilig”ga murojaat qilish o‘rinli bo‘ladi. Buning asosiy sabablaridan biri, adib haqida boshqa ilmiy, tarixiy manbalarda tegishli axborotlarning saqlanib qolinmagani yoki hozircha topilmay turishidir. Kitob muqaddimasida adib o‘zining tug‘ilgan yurtini eslatib o‘tadi:
Tub-asli,nasabdin yurumish tili.
Buning tug‘ilgan eli Quz O‘rdudir,
Tub-asli, nasl-nasabdan tili so‘z ochdi. Quz O‘rdu turkiylar istiqomat qiladigan qadimiy shaharlardan biri. U Bolosag‘un nomi bilan ham mashhur bo‘lgan. Bu shahar XI asrda yaratilgan yana bir muhtasham obida─Mahmud Kog‘ariyning “Devonu lug‘otit-turk” asarida bir necha marta tilga olinadi. Jumladan, bu shaharning arg‘un lahjasida Quz ulus, o‘g‘uz lahjasida esa Quz O‘rdu deb yuritilishini Mahmud Qoshg‘ariy maxsus qayd etadi.Mana bunday muallif izohlari, eslatmalari badiiy ijodning o‘ziga xos xususiyatlarni tushunish uchun ham, adibning shaxsiyatiga aloqodor bo‘lgan
19
ma’lumotlarni oydinlashtirish uchun ham, o‘rni bilan esa muayyan bir adabiy hodisaning ijtimoiy-estetik ahamiyatini tasavvur etish uchun ham favqulodda katta yordam berish mumkin bo‘ladi.
Yozuvchi, san’atkor oddiy kishilardan shu bilan ham farq etadiki, uning asarlarida hayot hodisalari, faktlari faqat qayt etilibgina qolmaydi. Har gal biror hodisa,fakt haqidagi hikoya – yozuvchining, san’atkorning shu narsaga, hodisaga, pirovardida kishilarga ijobiy yoki salbiy munosabati bilan sug‘orilgan bo‘ladi. Bu “munosabat omili” shunchalik muhimki, faqat ugina bizga hodisa haqida haqqoniy,mukammal, yorqin tasavvur bera oladi. San‘atkorning ijobiy munosabati, mehri va muhabbat bilan qizdirilgan hayotiy fakt, xuddi endigina cho‘g‘dan olingan temirdek, o‘z rangi,harorati, fazilatlari bilan hayratga solishi va tahsinimizga sazovor bo‘lishi mumkin. 8
Shuni ham qayd qilish kerakki, bugungi kundagi adabiyot o‘qitish masalasi sho‘rolar davrida yaratilgan darslik va ilmiy manbalar tubdan farq qiladi. Bu farq darslikning didaktik talablardan tashqari ilmiy-ma’naviy masalalarini o‘z ichiga olishi bilan belgilanadi. Shu jihatdan, buyuk Alisher Navoiy ijodi, uning ummon asarlari, ayniqsa, ”Xamsa” asarini o‘rganishda adabiyotshunos olimlardan akademiklar: A.Qayumov, B.Valixo‘jayev, I.Sultonov, A.Rustamov; professorlar: A.Hayitmetov, H.Sulaymonov, M.Muhiddinov, S.G‘aniyeva, N.Komilov, R.Vohidov va boshqa adabiyotshunos olimlarning monografiyasi hamda ilmiy tadqiqot ishlaridan foydalanish umumta’lim maktablari o‘quvchilarini adabiyot olamiga olib kirishdan tashqari, ularda ilmiy tushunchalarni yuzaga kelishiga yordam beradi. Bu esa o‘z navbatida maktab partasida adabiyot haqida bilim olayotgan talabalarni, o‘quvchilarni ijobiy qobilyatlarini o‘stirish eng muhimi, san’at olamiga olib kiradi.
Yüklə 304,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|