Am aliy m ashg'ulotlar va hisoblash grafik ishlari uchun

(
1
)
Cho’zilishda ( siqilish) brus materialining zarrachalari bo'ylama bir 
xil masofaga masofaga ko'chadi . Shuning uchun, normal kuchlanish 
brusning kesim yuzasida teng tarqaladi.
Kuchlanish - sterjenning kesim yuzasida ichki bo'ylam a kuchni 
tarkalish konuniyatini belgilaydi. Kuchlanish deb bir birlik yuzaga to 'g ’ri 
keladigan kuchning miqdoriga aytiladi.
16

---

Cho'zilish va siqilishda sterjenning kesim yuzasida
N
(
2
)
normal
kuchlanish hosil bo’ladi:
a
= — 
A
m
Agar cho’zuvchi yoki siquvchi kuch maksimumga erishsa, ya'ni 
chegaraviy qiymatga chiqsa 
N = N nmx
bo’Isa, normal kuchlanish ham
_
maksimal chegaraviy qiymati 
~ 
ga erishadi. Konstruktsiyada
xavfli holat emirilish sodir bo'ladi.
Konstruktsiyada xavfli hola№i cheklash uchun elementining qesim 
yuzasidagi eng katta normal kuchlanish 
, shu konstruktsiya materiali 
uchun ruxsat etilgan kuchlanishdan katta bo'Imasligi kerak, 
ya'ni
yoki a
( 3 )
(3) formula cho’ziiish yoki siqilishda mustahkamlik shart 
Ruxsat etilgan 
kuchlanish konstruktsiyani xavfsiz ishlashini 
ta'minlaydi va uning qiymati konstruktsiyaning materialiga bog'liq bo'lib 
tajriba asosida belgilanadi. Cho’ziiish va siqilishda loyihaviy hisoblashda 
sterjennning
F
kesimi tanlanadi: А 2 jt-j 
(4)
Ruxsat etilgan yuk hisoblanadi: 
= 
( 5 )
Deformatsiya. 
Cho’ziiish va siqilish sterjennning bo'ylama 
va 
ko'ndalang o ’lchamlarini o ’zgarishi bilan xarakterlanadi.
I f -
J
л
Masalan, sterjenni cho’zilishida uzun-ligi ortadi, ko'ndalang kesimi 
esa qisqaradi. Siqilishda teskari holat, ya'ni sterjenning uzunligi qisqaradi, 
ko'n-dalang o'lcham esa kattalashadi
17
I

---

Sterjen bo'ylama va ko'ndalang o'lchamlarining o'zgarishi bo'ylama 
va 
ko'ndalang 
deformatsiyalar 
deyiladi. 
Absolyut 
va 
nisbiy 
deformatsiyalar mavjud, Absolyut uzayish (deformatsiya) sterjenni 
cho'zilganidan keyingi va boshlangich uzunliklarining farqi bilan 
belgilanadi. Absolyut qisqarish ko'ndalang kesimning boshlang ich va 
deformatsivadan keyingi o’lchamlar farqi bilan belgilanadi.
№
= Л 
~*o
bo’ylama va Ля = 
a
0
- a t
ko’ndalang deformatsiya­
lar absolyut deformatsiya deyiladi.
Bir birlik uzunlikka to 'g 'ri keladigan absolyut uzayishga nisbiy 
bo'ylama uzayish deyiladi.
M
_ _ A"
e
= — nisbiy bo’ylama uzayish va 
a
nisbiy ko’ndalang
qisqarishlar nisbiy deformatsiya deyiladi.
Nisbiy ko’ndalang deformatsiyani nisbiy bo’ylama deformatsiyaga 
nisbati 
o'zgamias 
miqdor 
va 
Puasson 
koeffitsienti 
deyiladi.
Sterjenning uzunligi ham, absolyut cho’zilishi ham (mm) yoki (sm) 
hisobida o'lchanganligi uchun nisbiy bo’ylama deformatsiya o ’lchovsiz 
son bo ladi
Agar, sterjenning cho'zilishi faqat elastik deformatsiya chegarasida 
qaralsa, cho'zuvchi kuch bilan absolyut uzayish orasida to’g ’ri 
propoptsionallik bog'lanish bo'ladi. Bu bog'lanish ingliz olimi
N l
Robert Guk qonuni deyiladi: 
^
( 7)
Elastik bo'ylama uzayish, 
ichki bo’ylama kuch va sterjenning 
uzunligiga to’g ’ri va bikrligiga teskari proportsional.
(7) formulada EA sterjenning cho’zilish yoki siqilishdagi bikrligi. 
Elastik jismlarda, normal kuchlanish 
nisbiy 
deformatsiyaga to’ g ’n 
proportsional 

= E • 
E
( 8 )
18

---

S tatlk aniq ilitcm alar
Tatkibulagi 
noma lum 
rcaktsivu 
va ichki 
kuchlanrang n n i 
statikanmg 
muvozanat 
tenglamalan snniga leng yoki undon kam bo'lgan 
sistemalar it Nil к amq sistcmalar lie) iladi.
3