Am aliy m ashg'ulotlar va hisoblash grafik ishlari uchun

To’g ’ri yozuv 
|o, ,,l4.(w , o - f " ' 354-
4
Sterjen kesim yuzasini alohida hisoblash shart emas, vaholanki, 
ayrim hollarda, masalan, murakkab shaklli kesim yuzalarining geometrik 
xarakteristikalari alohida hisoblanib, natijasini formulaga keltirib qo’yish 
mumkin Hisoblash jarayoniga juda katta e'tibor berish bilan birga 
quyidagilarga amal qilish lozim:
•hisoblash natijasini juda katta aniqlik bilan yakunlashni izidan 
quvlamaslik. Bunga o’zingizni ham talabalami ham o’rgatish kerak. 
Xususiy hollarda verguldan keyin uch xonali aniqlik bilan hisoblash 
amalini bajarish lozim. Asosan, yaxlitlash va yaqinroq rakamlar hisoblansa 
bo'ladi;
-talabalarni og’zaki hisoblashga o ’rgatish kerak;
-olingan natijalarni tahlil qilishni, ulami to 'g 'ri ekanligini muhokama 
etishni o’rgatish lozim;
-hisoblash amaliga rioya qilish, ya'ni kasmi surati va maxrajini 
ketma-ketlikda bajarish kerak.
Hisoblashni aniqlik bilan bajarilishiga izoh berish talab etilishi 
mumkin. Masalan, cho'zilish yoki siqilish, egilish deformatsiyalarida 
statik noaniq misollarni echishda tayanch nuqtalardagi deformatsiyalami 
nolga teng bo’Iishini keltirib chiqarishda, nazariy hisoblash va tajriba 
ishlarining natijalarini taqqoslashda aniq hisoblash natijasiga erishish talab 
etiladi. Chunki noaniqlik bilan bajarilgan hisoblash natijasi xatolikni olib 
keladi.
3. 
Misol echimining sonli qiymatlari hisoblash natijasiga ko'ra, uni 
xulosa qilishni talab etadi.
Natijani tekshirish va tahlili quyidagilardan tashkil topadi:
a) echimni to’g'ri va aniqligim baholash, talabaga texnik misollarni 
echishni va ulaming natijalarini baholashni, ayrim hollarda, tanqidiy 
mushohada yuritishni o’rgatadi;
b) echimni nazorat etish usullarini ishlab chiqish va mushohada 
qilish. Masalan, ko'ndalang kuch va eguvchi moment epyuriari asosida 
ular orasidagi difTerentsial bog'lanishlarni bajarilishi nazorati Agar misol 
mustahkamlikni tekshirish nuqtai nazaridan olib borilayotgan bo’Isa, ichki 
kuch faktorlarining epyuriari va difTerentsial bog’lanishlarini tekshirishni
13

---

misol echimining natijasini kutib o ’tirmasdan, balki epyura qurilishi bilan 
amalga oshinlishi kerak;
v) nazariy, amaliy va texnik qoidalarni tahlil qilish nuqtai nazaridan 
echimni mushohadasi. Masalan, val minutiga 
n
marotaba aylanib .V, 
kvt
quvvatni uzatadi. Berilgan ruxsat etilgan kuchlanishdan foydalanib, val
kesimining uch xil shakli topilsin. aylana. halqa 
( c = ~ j
berilgan), kvadrat;
har bir valning massalari solishtirilsin. Agar valning markaziy kesimidagi 
materialini olib, uning og’irligini 16% kamaytirsak, hosil bo’lgan 
halqasimon kesimning sirtidagi eng katta kuchlanish 26% oshar скал 
Radiusi 
R=350 mm
bo'lgan halqasimon val radiusi 
R=300 mm
bo’lgan 
valdan 53,4 % ga engildir. Shunga qaramasdan halqasimon kesim kam 
ishlatiladi. Kvadrat kesimli val ishlatilmaydi. Bu erda ishlatil-maslik 
mustahkamlik va texnologik nuqtai nazardan isbotlanmoqda;
g) ayrim detal va o'lchamlami 
standartlashtirilishini esdan 
chiqarmaslik kerak. Natijaviy qiymatlami yaxlitlamasdan va GOST bilan 
solishtirmasdan qabul qilmaslik kerak. Masalan, valning diametri 
d=44,2
mm,
GOST bo’yicha 
d=45 mm
qabul qilamiz
14. Yuqorida keltirilgan mulohazalar, shak-shubhasiz «Materiallar 
qarshiligi» fanida misol echish usullarini to’liq kamrab olmaydi. 
Ma lumki, har bir misolni echishda o ’zining xususiy usullarini tadbiq 
etishni talab etadi. Shuning uchun o ’qituvchilar fanning alohida 
bo'limlarida misol echish usullarini ishlab chiqishlari va tadbiq etishlari 
mumkin.