Am aliy m ashg'ulotlar va hisoblash grafik ishlari uchun

Misol shartini yozish va tahlil qilish. 
Qo’yilgan maqsadga erishish 
uchun faqat misolni tanlash va uni echish emas, balki misolning shartini 
muhokama va tahlil qila bilish lozim. Bu esa talabaning texnik mushohada 
qilish qobiliyatini yaxshilaydi. Misol tariqasida shkivlar o’matilgan 
transmission valni hisoblashni olamiz. Terminni tushuntirish, tasmalaming
9

---

taranglik kuchlari, ulaming yo’nalishi va taranglik kuchlarining valga 
bosimi to’g ’risida tushuncha berish lozim. Misolning amaliy mohiyati, 
balki hali o'rganilmagan mashina detallari fani asosida transmission 
vallarning qo'llanilish sohasi to'g'risida talabalarga ma'iumot berish usuli 
bilan, ularda misolga nisbatan qiziqish uyg'otiladi va bu holat misolni 
echishda o ’z aksini topadi Misolni echishda lozim bo'lgan ayrim 
qisqartirish va cheklanishlar hamda o ’zgarishlami talabalarga oldindan 
tushuntirish o’ta ahamiyatlidir.
Ayrim misollarda fizik jarayon qisqartirilishi yoki ahamiyatga ega 
bo'lmasligi mumkin. Bu vaziyatni tushuntirish va tahlil etish zarur bo'ladi. 
Masalan: massasi 500 N bo’lgan yuk 2 s davomida vertikal holatda 10 m 
balandlikka kotarildi Berilgan ruxsat etilgan kuchlanishdan foydalanib, 
kanatning talab qilingan diametri hisoblansin. Bu misolda jarayonni fizik 
nuqtai nazaridan harakat xarakteri hisoblash natijasiga ta'siri juda kichik 
bo’ladi Misol cheklanish evaziga echildi. Misollarni tahlil qilishda 
ulaming shartida amaliy mohiyatini ochib berish kerak bo’ladi. Bu esa 
talabada misolga nisbatan qiziqish uyg’otadi.
Masalan, berilgan materialdan va o'lchamda tayyorlangan val uchun 
ruxsat etilgan momentni ko'rib chiqaylik: metallni kesishning yangi 
rejimiga o’tish munosabati bilan, stanok valikining mustahkanilik sharti 
uchun qanday eng katta ruxsat etilgan burovchi moment to 'g 'ri keladi. 
Metallni kesish sifati uning sirtiga ishlov berish darajasini belgilaydi, bu 
esa o 'z navbatida valikning mustahkamligiga ta sir etuvchi omildir.
Misol shartini muhokama qilish yoki tahlili ham rivojlanuvchan, ham 
tarbiyaviy xarakterga ega bo'lishi kerak. Masalan: mustahkamlikka 
ehtiyotlik koeffitsienti birlamchi qabul qilingan qiymatiga ko’ra 10% ga 
kamaytirilsa, balkaning og'irligi qanday o'zgaradi. Bu misolda ehtiyotlik 
koeftitsientini kamaytirish katta qurilishlarda qanday ahamiyatga ega 
ekanligini tushuntirish mumkin.
Misolni ortiqcha va etishmaydigan shartlari to'g'risida. Ayrim 
misollarda uni echish uchun kerak bo’lmagan, ya'ni ortiqcha shartlar 
berilgan bo’ladi. Masalan, buralishda mustahkamlikka hisoblanayotgan 
valning uzunligi yoki detaining materiali bilan birga ruxsat etilgan 
kuchlanishining qiymati berilgan.
Misolni shartida ortiqcha ma'iumot yoki qiymatlar berilishi 
foydalidir, chunki talabani o'ylab tahlil qilishga o'rgatadi, texnik 
muammoni echishda ular kerak emas, lekin konstruktsiyani to’liq tasaw ur 
qilish uchun hamda misol echish davomida talaba tegishli formulani izlab 
topishida ushbu ma'iumot samara beradi.
10

---

Ayrim hollarda to'liq m alum ot bo'lmagani ma'qul, chunki real 
loyihalashda konstruktoming o'zi bir qancha kerak bo’lgan ma'lumotlarni 
tanlashini talaba bilib oladi. Bunday misollar mashina detallari fanida 
uchraydi. Materiallar qarshiligida qo'shimcha ma'lumotlarni kitoblardan 
qidinb topiladi. Bunda yuldanish xaiakteri va material ko'rsatilgan, lekin 
ruxsat etilgan kuchlanish berilmagan. Masalan, ichi g ’ovak valning 
uzatayotgan quw ati va uning aylanish chastotasi berilgan. Valning 
dianietri hisoblansin. Buning uchun valning o’rtacha diametrini, uning 
ichki va tashqi diametrlari bilan tashkil qilgan nisbatidan foydalaniladi.
Misolni faqat sharti ahamiyatli deb tushunmaslik kerak, balki uni 
to’liq ma'nosini saqlagan holda qisqa yozish kerakki, talaba har daqiqa 
to’liq shartni tiklay olsin. Kitobda misolning sharti to’liq yozilganligi 
uchun, uni yozish shart emas deyish noto'g’ri. Ayrim hollarda yozish 
elementi deb, sxema yoki chizmani tuzish tushuniladi Eng yomon holat 
chizmani yozuv asosida tushuntirish yoki uning mazmunini yoritish. 
Oddiy misollarda shartni o ’qib, uni yozib (doskada yoki daftarda) talaba 
tegishli chizmani bajara olishi kerak. Murakkab misollarda bu savolni 
echimi juda qiyinlashadi. Chizmalarda o’lchamlarning shartli belgilarini 
berilishi yozuvni qisqartiradi. 
Konstruktiv 
yoki 
yarim 
konstruktiv 
sxemalardan hisoblash sxemalariga o’tish yozuv asosida emas, balki 
misolni echish elementi sifatida bajariladi. Masalan. valni buralish bilan 
egilishga hisoblash