Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTICƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKIRƏSI
- SUMMARY INDICATORS OF MONITORING OF SOME REPRESENTATIVES OF LAMIACEAE AND APIACEAE FAMILIES
- UOT 57.58 ŞIMAL-ŞƏRQ RAYONLARINDA QƏDIM AZƏRBAYCANLILARIN ISTIFADƏ ETDIYI BƏZI YABANI BITKI NÖVLƏRININ ETNOBOTANIKI TƏHLILI
|
MATERIAL VƏ METODIKA Tədqiqat obyekti olaraq Lamiaceae və Apiaceae fəsilələrinə aid faydalı bitkilər seçilmişdir. 2011-2012-ci illərdə Naxçıvan MR və Böyük Qafqaz Quba ərazilərində ekspedisiya marşrutları həyata keçirilmişdir. Aparılan marşrutlar aşağıdakı kimi nizamlanmışdır: Bakı – Naxçıvan: Naxçıvan – Ordubad; Naxçıvan – Şahbuz; Naxçıvan – Babək; Naxçıvan – Kəngərli rayonları əraziləri. Bakı – Böyük Qafqaz: Quba – Qusar – SDK. Növlərin monitorinqi və təyini zamanı bir sıra floralardan və metodikalardan istifadə edilmişdir [4, 5, 6, 7, 8]. Növlərin təyini zamanı AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun Herbari fondunda və AMEA Botanika İnstitutunun mərkəzi herbariumunda olan növlərlərlə müqayisəli təhlil aparılmışdır.
NƏTICƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKIRƏSI Tədqiqаt zamanı Аzərbаycаnın bitki örtüyündəki Lamiaceae və Apiaceae fəsilələrinə aid nümayəndələrin mövqеyini аrаşdırmаq üçün rеspublikаmızın bəzi rаyоnlаrınа еkspеdisiyа səyаhətləri еdilmiş və аpаrılаn çöl müşаhidələri zаmаnı bəzi növlərin flоrаdа yаyılmа qаnunаuyğunluğu müəyyənləşdirilmiş, ümumi yаyılmа sаhələri, biоlоji və еkоlоji хüsusiyyətləri öyrənilmişdir. 2012 – ci ildə Nахçıvаn MR və Quba еzаmiyyələri zаmаnı 13 növə aid olan 63 nümunə tоplаnılmış və hеrbаriləşdirilmişdir. 2011-ci ildə həmin ərazilərdə S.C.İbadullayeva tərəfindən monitorinq keçirilmiş və qeydiyyat aparılmışdır. Həmin qeydiyyatın nəticəsi də cədvəldə yer almışdır. Bitki örtüyünün monitorinqi və ya botaniki monitorinq (BM) dedikdə daimi sınaq sahələrində və açar sahələrdə onun vəziyyətinin xüsusi uzunmüddətli izlənilməsi (flora və
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
187 bitki örtüyünün), yeri gəldikdə müvafiq tədbirlərin görülməsi və təbii resurslardan istifadə rejiminin dəyişdirilməsi nəzərdə tutulur. BM bitki örtüyünün təbii və antropogen amillərin təsiri nəticəsində onun dinamikasının öyrənilməsinin əsas metodlarından biridir. BM təkcə bitki örtüyünün demutasion dəyişikliklərini deyil, həm də geridönməyən dəyişikliklərini də ortaya çıxarmaq və öyrənməyə imkan verir. Bitki örtüyünün monitorinqi üçün bitki qruplaşmasının biomüxtəlifliyinin qiymətləndirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Monitorinqlər zamanı hər bir növ üçün aşağıdakı parametrlər qeydə alınmışdır: ümumi sahələrin ölçüsündən asılı olaraq nümunə sahələrinin sayı müəyyənləşdirilmiş və həmin sahələr nömrələnmişdir. Hər bir nümunə sahəsindən əldə edilmiş məlumatlar fərdlərin monitorinqi üçün proformada öz əksini tapmışdır. Buna aid nümunələr cədvəllərdə verilmişdir. Toplanılmış məlumatlara əsaslanaraq növlər arasında müqayisəli təhlil aparılmışdır. Cədvəl
Qeydlənmiş sahələrdə növlərinin monitorinq göstəriciləri Bitkinin adı
Yerin adı: Nax.MR Rayon:
Şahbuz Kənd:
Batabat Bitkilik tipi Çəmən bitkiliyi GPS kodları N: N38
0 59.644
/
E: 045 0 58.699 /
Layihə örtüyü (%) 50%
Mühit: d.s.yük. 2226 m Maillilik dərəcəsi( 0 ) А9m Bitkinin sayı 10 kvm.-də 10 yerdə işarələnmiş populyasiyanın hər birində təqribən 34-37 bitki Vaxt: Tarix(g/a/i) 18.07.2012 Saat:
12:00 Fərdlərin hündürlüyü Təqribən 30 - 40sm Fərdlərin sağlamlığı Çiçəkləyən fərdlərin sayı:23 Çiçəkləməyən fərdlərin sayı:12
Fenoloji faza Çiçək-Meyvə Nəsilvermə səviyyəsi Cari ildəki fərdlərin ümumi sayı:260 Keçən ildəki fərdlərin ümumi sayı:165 Bitkinin adı Nepeta trautvetteri Boiss. et Buhse
Yerin adı: Nax.MR
Rayon: Şahbuz
Kənd:
Batabat Bitkilik tipi Kol bitkiliyi GPS kodları N:39 +
/
E:45 + 46.895
/
Layihə örtüyü (%) 25%
Mühit: d.s.yük. 2098 Maillilik dərəcəsi(0) A8m
Bitkinin sayı 10 kvm.-də 15 yerdə işarələnmiş populyasiyanın hər birində təqribən 10 Vaxt:
Tarix(g/a/i) 18.07.2012
Saat:
12:40 Fərdlərin hündürlüyü Təqribən 50- 55sm Fərdlərin sağlamlığı: Çiçəkləyən fərdlərin sayı: 4 Çiçəkləməyən fərdlərin sayı: 6 Fenoloji faza Çiçək-Meyvə Nəsilvermə səviyyəsi Cari ildəki fərdlərin ümumi
sayı:12 Keçən ildəki fərdlərin ümumi sayı:20 Bitkinin adı
Yerin adı: Nax.MR Rayon:
Şahbuz Kənd:
Batabat AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
188 Bitkilik tipi Çəmən bitkiliyi GPS kodları N: N38059.644/ E: 045058.699/ Layihə örtüyü (%)
30% Mühit:
d.s.yük. 2226 m
Maillilik dərəcəsi(0) А9m Bitkinin sayı 10 kvm.-də 10 yerdə işarələnmiş populyasiyanın hər birində təqribən 24-27 bitki Vaxt: Tarix(g/a/i) 18.07.2012 Saat:
12:00 Fərdlərin hündürlüyü Təqribən 10 - 12sm Fərdlərin sağlamlığı Çiçəkləyən fərdlərin sayı:20 Çiçəkləməyən fərdlərin sayı:4 Fenoloji faza Çiçək-Meyvə Nəsilvermə səviyyəsi Cari ildəki fərdlərin ümumi
sayı:240 Keçən ildəki fərdlərin ümumi
sayı:156 Bitkinin adı Mentha aquatica L. Yerin adı: Quba Rayon:
Quba Kənd:
Qəçrəş Bitkilik tipi Çəmən bitkiliyi GPS kodları N: N38
0 59.644
/
E: 045 0 58.699 /
Layihə örtüyü (%) 80%
Mühit: d.s.yük.
Maillilik dərəcəsi( 0 ) А9m Bitkinin sayı 10 kvm.-də 10 yerdə işarələnmiş populyasiyanın hər birində təqribən 55 – 60 bitki Vaxt: Tarix(g/a/i) 12.08.2012 Saat:
12:30 Fərdlərin hündürlüyü Təqribən 50 - 60sm Fərdlərin sağlamlığı: Çiçəkləyən fərdlərin sayı:45 Çiçəkləməyən fərdlərin sayı:10
Fenoloji faza Çiçək-Meyvə Nəsilvermə səviyyəsi Cari ildəki fərdlərin ümumi sayı:340 Keçən ildəki fərdlərin ümumi sayı:256 Bitkinin adı Mentha longifolia (L.) Huds.
Yerin adı: Nax.MR
Rayon: Şahbuz
Kənd:
Biçənək Bitkilik tipi Kol bitkiliyi GPS kodları N: 39
32.479 /
E: 45 + 46.895 /
Layihə örtüyü (%)
40% Mühit:
d.s.yük. 2098
Maillilik dərəcəsi(0) A8m Bitkinin sayı 10 kvm.-də 15 yerdə işarələnmiş populyasiyanın hər birində təqribən 25 – 30 Vaxt: Tarix(g/a/i) 18.07.2012
Saat: 13:30 Fərdlərin hündürlüyü Təqribən 60 – 70sm Fərdlərin sağlamlığı: Çiçəkləyən fərdlərin sayı: 20 Çiçəkləməyən fərdlərin sayı: 5 Fenoloji faza Çiçək-Meyvə Nəsilver-mə səviyyəsi Cari ildəki fərdlərin ümumi sayı: 22 Keçən ildəki fərdlərin ümumi sayı:30 AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
189 Bitkinin adı Chaerophyllum aureum L. Yerin adı: Nax.MR Rayon:
Şahbuz Kənd:
Batabat Bitkilik tipi Çəmən bitkiliyi GPS kodları N: N38
0 59.644
/
E: 045 0 58.699 /
Layihə örtüyü (%) 40%
Mühit: d.s.yük. 2226 m Maillilik dərəcəsi( 0 ) А9m Bitkinin sayı 10 kvm.-də 10 yerdə işarələnmiş populyasiyanın hər birində təqribən 23-25 bitki Vaxt: Tarix(g/a/i) 18.07.2012 Saat:
12:30 Fərdlərin hündürlüyü Təqribən 70 - 80sm Fərdlərin sağlamlığı: Çiçəkləyən fərdlərin sayı:23 Çiçəkləməyən fərdlərin sayı:0 Fenoloji faza Çiçək-Meyvə Nəsilvermə səviyyəsi Cari ildəki fərdlərin ümumi
sayı:230 Keçən ildəki fərdlərin ümumi
sayı:150 Bitkinin adı Stenotaenia macrocarpa Freyn et Sinth. Yerin adı: Nax.MR
Rayon: Şahbuz
Kənd: Batabat
Bitkilik tipi Kol bitkiliyi GPS kodları N:
N38059.644/ E:
045058.699/ Layihə örtüyü (%) 40%
Mühit: d.s.yük. 2098 m Maillilik dərəcəsi(0) А9m
Bitkinin sayı 10 kvm.-də 10 yerdə işarələnmiş populyasiyanın hər birində təqribən 24-27 növ Vaxt:
Tarix(g/a/i) 18.07.2012 Saat: 13:00
Fərdlərin hündürlüyü Təqribən 90 - 100sm Fərdlərin sağlamlığı: Çiçəkləyən fərdlərin sayı:24
Çiçəkləməyən fərdlərin sayı:0 Fenoloji faza Çiçək-Meyvə Nəsilvermə səviyyəsi Cari ildəki fərdlərin ümumi sayı: 240
Keçən ildəki fərdlərin ümumi sayı: 156
10.06.2012 tarixində Quba rayonunun Qəçrəş kəndinə təşkil olunmuş ekspedisiya zamanı Lamiaceae fəsiləsinin Stachys L. cinsinə aid olan Stachys lanata Jacq. nümunələri, 12.08.2012 tarixində həmin əraziyə təşkil olunmuş ekspedisiya zamanı isə bu fəsilənin Mentha L. cinsinə aid olan Mentha aquatica L. nümunələri toplanmışdır. 18.09.2012 tarixində Naxçıvan MR. Şahbuz rayonuna ekspedisiya təşkil olunmuş, bu rayonun Batabat massivindən Lamiaceae fəsiləsinə aid olan Achillea millefolium, Nepeta
səviyyəsindən 2226m hündürlükdə), Apiaceae fəsiləsinə aid olan Chaerophyllum aureum, Stenotaenia macrocarpa (dəniz səviyyəsindən 2143m hündürlükdə), Biçənək kəndi ətrafında Lamiaceae fəsiləsinə aid olan Mentha longifolia, Nepeta trautvetteri, Origanum vulgare, Salvia verticillata, Stachys atherocalyx (dəniz səviyyəsindən 2098m hündürlükdə) növlərinə aid olan bitki nümunələri toplanmışdır. Naxçıvan MR digər rayonlarının kənd ətrafı örüşlərindən və dağlıq ərazilərindən 50-dən çox nümunə toplanılmış və gələn il üçün müşahidələrin davam etdirilməsi nəzəedə tutulmuşdur. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
190 Toplanan bütün nümunələri düzgün təyin etmək üçün morfoloji, bioekoloji, fitosenoloji və s. xüsusiyyətləri öyrənilmişdir. Təyin olunan herbari nümunələri AMEA Botanika İnstitutunun Herbariumuna təhvil verilmişdir.
1.
İbadullayeva S.C. Azərbaycan florasının Kərəvüzkimiləri., Bakı, ELM-2004, 347s. 2.
Məmmədova Z.Ə. Nepeta L. növlərinin monitorinq nəticələri. AMEA Elmi əsərləri, 2010, səh 33. 3.
Əcəmi, 2008, 364 səh. 4.
Касумов Ф.Ю. Эфиромфсличные виды рода Thymus L. флора Кавказа и пути их рационального использования (вопросы ресурсоведения). Баку, «Элм» - 2011, 403стр. 5.
6.
«Флора Азербайджана». Т. VII. Баку, АН, 1956. 646 с. 7.
http://botsad.ru/p_papers5.htm 8.
Davis G.E. 1993. Design elements of monitoring programs: the necessary ingredients for success. Environ and Assessment 26:99-105 9.
systematic plant population surveys. Ecological management and restoration 1 (2). РЕЗЮМЕ ПОКАЗАТЕЛИ МОНИТОРИНГА НЕКОТОРЫХ ПРЕДСТАВИТЕЛЕЙ СЕМЕЙСТВ LAMIACEAE И APIACEAE
Ахмедзаде С.Р. Институт Ботаники НАНА. AZ1073 Баку, Бадамдарское шоссе, 40 E-mail: 86.890@gmail.com
В статье были приведены данные о биологических особенностях и распространении некоторых полезных видов семейств Ясно тковых – Lamiaceae и Сельдерейных – Apiaceae. Проведен мониторинг изученных видов, собранные образцы гербаризированы.
Ключевые слова: Lamiaceae, Apiaceae, мониторинг, полезные растения
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
191 SUMMARY INDICATORS OF MONITORING OF SOME REPRESENTATIVES OF LAMIACEAE AND APIACEAE FAMILIES
Ahmedzade S.R. İnstitute of Botany of the ANAS. AZ1073 Baku, Badamdar Shosse, 40 E-mail: sabina.86.890@gmail.com
Data on the biological characteristics and distribution of some useful types of Lamiaceae and Apiaceae Families are provided in the article. Monitoring of the studied species is carried out; herbariums are made of the collected samples.
Keywords: Lamiaceae, Apiaceae, monitoring, useful herbs
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
192 UOT 57.58 ŞIMAL-ŞƏRQ RAYONLARINDA QƏDIM AZƏRBAYCANLILARIN ISTIFADƏ ETDIYI BƏZI YABANI BITKI NÖVLƏRININ ETNOBOTANIKI TƏHLILI
Əliyeva Ş.Q. AMEA Botanika İnstitutu
Şabran, Siyəzən, Xızı, Sumqayıtın şimal hissəsi) ekspedisiyalar edilmiş və əhali arasında etnobotaniki sorğular aparılmışdır. Qədim zamanlardan əhalinin xalq təbabətində və gündəlik həyatda həm qida, həm içki kimi istifadə etdiyi faydalı bitkilər haqqında məlumatlar toplanılmış və təsnifləşdirilmişdir. Ən çox istifadə olunan növlər Rosaceae fəsiləsinə aiddir (12 növ), digər fəsilələrin nümayəndələri isə 1 və ya 2 arasında dəyişmişdir. Açar sözlər: etnobotanika, xalq təbabəti, istifadə üsulları
Azərbaycan Respublikasının florası faydalı bitkilərlə olduqca zəngindir. Lakin bu zənginlik tukənməz olmadığı üçün ondan səmərəli istifadə etmək lazımdır. Hələ qədim zamanlardan insanlar bitkilərdən bir çox məqsədlərlə istifadə etmişlər. Uzun illərdir ki, bütün dünyada faydalı bitkilər araşdırılır, onların insanlara təsiri, istifadəsi haqqında məlumatlar ildən-ilə yenisi ilə əvəz olunur [6, 7, 8]. Bu tədqiqatın əsas məqsədi Azərbaycanın rayonlarına səyahətlər etməklə, xüsusilə, ucqar kəndlərdə əsasən yaşlı nəsil arasında sorğular aparmaq və alınan nəticələri elmi əsaslarla işıqlandırmaqdır. Təbii populyasiyalarında azalma halları olan növləri müəyyənləşdirmək və bərpa işləri aparmaqdan ibarətdir.
Tədqiqat işi 2012-ci ildə Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarında aparılmışdır. Materiallar əsasən yerli əhalidən alınmış sorğular nəticəsində toplanılmışdır. Sorğuda iştirak edən icmalar əsasən evdar qadınlar, çobanlar, türkəçarəçilər və yaşlı insanlar olmuşdur. 120 sorğu aparılmışdır, sorğunun nəticələri cədvəl şəklində tərtib olunmuşdur. Cədvəldə bitkilərin adları, istifadə olunan hissələri, yığılma vaxtı, xalq təbabətində və gündəlik həyatımızda istifadəsi göstərilmişdir. Yığılan bitkilər herbariləşdirilmiş, bitkilərin təyini üçün AMEA Botanika İnstitutunun Herbari fondundan və təyinedici kitablardan istifadə olunmuşdur 1
. Azərbaycanın şimal-şərq rayonlarına aid botaniki materiallardan istifadə edilmişdir 9
. Bitkilərin adları S.K.Cerepanova əsasən dəqiqləşdirilmişdir 2
. Yol kənarlarından, ona yaxın yerlərdən yığılan bitkilər toz-torpaqla çirkləndiyindən istifadəyə yararsız olduğu üçün bitkilər ekoloji təmiz yerlərdən-yüksəkliklərdən, yuxarı dağ qurşaqlarından yığılmışdır 6 .
EKSPERIMENTAL HISSƏ Məlum olmuşdur ki, tədqiq olunan ərazilərdə əhali tərəfindən ən çox istifadə olunan və tanınan bitkilər əsasən Rosaceae fəsiləsinə daxildir: 12 növ, digər fəsilələrin nümayəndələri isə azlıq təşkil edir. Cədvəldən göründüyü kimi araşdırılan 30 növ bitkinin əksəriyyəti qədim zamanlardan indiyə kimi xalq təbabətində, gündəlik həyatımızda həm içki, həm də qida kimi çiy və bişmiş halda salatlarda, xörəklərdə, qarnirlərdə istifadə olunur. Məs: Cerasus avium L. təzə və qurudulmuş halda qidada istifadə olunur, suda bişmiş halda sirop, cem və digər spirtli və sərinləşdirici içkilər alınır. Bundan başqa xalq təbabətində də geniş istifadə olunur.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
193 Hypericum perforatum L., Betonica officinalis L., Betula pendula Roth. kimi növlərdən isə qida kimi deyil, yalnız spirtli icki istehsalında və xalq təbabətində istifadə olunur. Bitkilərin fəal yığımı əsasən yaz aylarında - insan orqanizminin vitaminə ehtiyacı olduğu bir vaxtda baş verir. Bu zaman götürülən məhsul çiy halda yeyilir, yaxud salatlarda istifadə olunur. Çay kimi bitkinin qurudulmuş yarpaqları, meyvə və çiçəkləri tətbiq olunur. Azərbaycanda bitən faydalı bitkilər xalqımızın təbii sərvətidir və bu sərvətin açarı isə etnobotaniki tədqiqatlardadır.
Cədvəl Bitkilərin istifadə qaydaları Növ
Adı Yığım
vaxtı Istifadə olunan hissəsi Istifadə qaydası
Xalq
təbabətində (əsasən) R o s a c e a e Juss. Crataegus pentagyna Waldst. Beşyuvalı yemişan IX-X Yarpaq
və meyvəsi
Yarpaq və
meyvələrindən çay hazırlanır. Qəhvə əvəzedicisidir. Ürək-damar xəstəliklərində
Moench. Albalı VI-VII Meyvəsi Təzə və qurudulmuş halda qidada istifadə olunur, suda bişmiş halda sirop, cem və digər
spirtli və
sərinləşdirici içkilər alınır.
Yuxarı tənəffüs yollarının xəstəliklərində, soyuqdəymə zamanı və s.
Mill. Adi heyva IX-XI Meyvəsi
Meyvələri yeyilir, spirtli içkilər, kompot, marmelad hazırlanır, mürəbbə bişirilir. Tənəffüs yollarının xəstəliklərində
urbanum L.
Şəhər çınqılotu IX-X Yarpağı, kökümsovu Yarpaqlarından çiy halda salatlarda, kökümsovundan tərəvəz xörəklərində ətirli ədva kimi, konditer sənayesində, likor, pivə
istehsalında istifadə olunur. Bəlğəmgətirici, iltihab əleyhinə, antiseptik, mədə-bağırsaq xəstəliklərində
Meşə
çiyələyi
VII-
VIII Yarpaq
və meyvəsi
Qurudulmuş meyvələri çayı əvəz edir. Kompot,
mürəbbə hazırlanır. Çiçəkləmə vaxtı yığılmış yarpaqlarından ətirli çay alınır. Diuretik təsirli, iltihab əleyhinə, antisklerotik
Malus orientalis Uglitz. Şərq alması
VIII-X Meyvəsi
Meyvələrindən turş sok alınır. Çaxır, sirkə istehsalında Mədə-bağırsaq xəstəliklərində, anemiyada
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
194 istifadə olunur. Meyvələrindən arağı, çıxarışlarından isə spirti qovmaq üçün istifadə olunur.
Mespilus germanic a L. Alman
əzgili III-V
Meyvə və
toxumu Meyvələri yeməlidir. Kompot, cem,
konditer sənayesində istifadə olunur. Yarım
yetişmiş meyvələrdən şərab, toxumlardan likor
istehsal olunur. Mədə-bağırsaq xəstəliklərində
Prunus spinosa L. Göyəm
VIII-IX Cavan yarpağı, meyvəsi
Cavan yarpaqlarından çay, meyvələrindən sirop, kompot, sirkə və spirtli içkilər alınır. Bağırsaq infeksiyalarında, dizenteriyada, zəhərlənmələrdə və s.
Pyrus communis L. Adi armud VII-IX Meyvəsi
Meyvələrindən cem, mürəbbə, kompot, sirkə, spirtli içkilər, kvas alınır,
qovrulmuş toxumlarından qəhvə əvəzedicisi kimi
istifadə olunur. Hərarətsalıcıdır, böyrək xəstəliklərində şəkərli diabetdə və s.
Rosa canina L. It Itburnu VIII-IX Meyvəsi, ləçəkləri Meyvələrindən çay hazırlanır, təbabətdə istifadə olunur, sərinləşdirici içkilər, sirop, ləçəklərindən likor, çəhrayı sirkə hazırlanır. Vitaminozlu, iltihab əleyhinə, sidikqovucu və ödqovucu
ibericus Juz.
Böyürtkən VI-X Cavan yarpağı, gövdəsi, çiçək və meyvəsi Yarpaq, gövdə və çiçəyindən çay hazırlanır, meyvəsindən çiy və qurudulmuş halda konditer işlərində, kvas, sirop, sirkə hazırlanmasında istifadə olunur. Tərlədici və
iltihab əleyhinə
Melilotus officinalis (L.) Pall Dərman xəşənbülü V-VI Yarpaq
və çiçəkləri və cavan kökləri Cavan kökləri çiy və bişmiş
halda, yarpaqları ədva kimi istifadə olunur.
Salatlar, suplar,
spirtli içkilər
hazırlanır. Dəri
xəstəliklərində, dəmləməsi bəlğəmgətirici, antibakterial, yuxarı tənəffüs yollarının xəstəliklərində
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
195 Sorbus caucasica Zins. Qafqaz quşarmud
u VIII-IX Meyvəsi Içki istehsalında istifadə olunur.
Qurudulmuş meyvələrindən çay hazırlanır. Qaraciyər xəstəliklərində, avitaminozda
Adi
dəvətikanı VI-VII
Çiçəkləri Çiçəklərindən çay hazırlanır. Sidikqovucu, tərqovucu və s. Glycyrrhi za glabra L. Tüksüz biyan
IX-X Kökü
və kokümsovu Spirtsiz içkilərin hazırlanmasında, konditer sənayesində istifadə olunur.
Köpükəmələgətirici maddə kimi pivə istehsalında istifadə olunur.
Sidikqovucu, bəlğəmgətirici və s.
L. Adi kasnı VIII-IX Kökü, cavan zoğları, yarpağı Qəhvə,
spirt istehsalında, konditer işlərində, yeməklərdə qarnir
kimi istifadə olunur. Yarpaqları yeməlidir, salat
hazırlanır. Qanda şəkərin miqdarını tənzimləyir, ödqovucu, həzm və
ürək fəaliyyətini yaxşılaşdırır.
Lipsky. Şərq fıstıq IX-X Meyvəsi, qabığı Meyvələrindən qəhvə içkisi,
qabığından fıstıq
şirəsi alınır.
Qovrulub qidada
istifadə olunur. Qurdqovucudur, yuxarı tənəffüs yollarının xəstəliklərində
(L.) Huds Adi yarpız IV-VI Cavan bitkilər, zoğ və
yarpaqları Yarpaqlardan çay alınır,
ciy halda
salatlarda, bişmiş
halda yeməklərdə istifadə olunur Sakitləşdirici, antiseptik, ağrıkəsici, bəlğəmgətiricidi ,həzm prosesini yaxşılaşdırır.
L. Quş əppəyi
IV-V Cavan bitkilər Çiy halda salatlarda, bişirilmiş və qızardılmış halda xörəklərdə (borş və suplarda) tətbiq
olunur. Uterotonik, qankəsicidir.
Betulaceae S.F.Gray Betula pendula Əyilən
tozağacı VIII-IX Tumurcuq Pivə istehsalında istifadə olunur.
Sidikqovucu, ödqovucudur. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
196 Roth. Tumurcuqlarından arağı qovurlar.
L. Adi fındıq VIII-IX Toxumu, meyvəsi, kəpəyi Meyvəsi
qidada, konditer sənayesində istifadə olunur.
Toxumundan badam yağına bənzər yağ alınır. Kəpəyindən sirkəni və şərabı şəffaflaşdırmaq üçün istifadə olunur. Kapillyar qanaxmalarında, qaraciyər, böyrək, sinir
sistemi xəstəliklərində və s.
L. Dərman mərcanotu VI-VII Otu
Araq istehsalında istifadə olunur. Qan-damar xəstəliklərində, tənəffüs yollarının xəstəliklərində Hypericaceae Juss.
L. Zəif dazı VI-VIII Yerüstü hissəsi
Araq istehsalında istifadə olunur. Antiseptik, regenerativ, yarasağaldıcıdır. Punicaceae Horan. Punica granatum L.
Adi nar IX-X
Meyvələri Meyvələrindən qiymətli şirə “Nar- şərab”
hazırlanır. Salatlarda, müxtəlif desertlərdə istifadə olunur
Anemiyada, mədə ağrılarında və s.
Mill. Adi razyana
VII-X Meyvələri, yarpaqları, cavan çətiri Meyvələri çiy halda salatlara, bişmiş halda ədva kimi yeməklərə qatılır. Spirtli içkilərin ətirlənməsində istifadə olunur. Yarpaq və çətiri marinadlaşdırılır. Bəlğəmgətirici və s.
mas L. Adi zoğal IX-X
Meyvəsi, yarpağı, salxımı Meyvəsindən sərinləşdirici spirtli və spirtsiz içkilər hazırlanır. Yarpaqları çay, kiçik salxımı qəhvə
əvəzedicisidir. Konditer sənayesində istifadə olunur.
Diabetdə, mədə- bağırsaq xəstəliklərində büzücü
kimi istifadə olunur. Lamiaceae Lindl. Salvia Ənbər
VI-VIII Yerüstü hissəsi Sərinləşdirici spirtli Böyrək daşı
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
197
Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|