Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- UOT 547.314 GÜNƏBAXANVARİ GÜLƏVƏR ( CENTAUREA SOLSITIALIS L.) NÖVÜNÜN KİMYƏVİ TƏDQİQİ
- NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ
|
NƏTİCƏLƏR 1.
BFM miqdarı növ mənsubiyyəti ilə yanaşı meyvə və giləmeyvə növlərinin bitdiyi yerin torpaq – iqlim amilləri və coğrafi yerləşməsindən asılıdır. Yaxşı işıqlanma havanın istiliyi və yağmurların vegetasiya dövründə bərabər paylanması BFM toplanmasına müsbət təsir edir. 2.
Azərbaycan Respublikası ərazisində tərkibində bioloji fəal maddə saxlayan yabanı meyvə və giləmeyvələrdən 7 fəsilə, 12 cinsə aid olan 32 növ tədqiq edilmişdir. Onlardan 19 növü tərkibində antosian, 12 növü karotinoid, 7 növü flavonoid saxlayır. 3.
Bioloji fəal maddələr saxlayan növlər fəsilələr arasında qeyri-bərabər paylanır. Bioloji fəal maddələr sazxlayan növlərin 80%-dən çoxu Rosaceae (23 növ), Berberidaceae (3) fəsiləsinə aiddir. Tərkibində yüksək miqdarda bioloji fəal maddələr saxlayan növlər də bu fəsilələrdə daha çox rast gəlinir. 4.
Hippophae cinslərinə aid olan növlər antosian, flavonoid, karotinoid preparatları, təbii yeyinti rəngləri, bioloi fəal konsentratlar almaq üçün potensial xammal mənbəyidir. Onlardan 11 növü sənaye miqyasında müxtəlif yeyinti və təbii məhsullar istehsal etmək üçün xammal ehtiyatına malikdir. ƏDƏBİYYAT 1.
А.с. №1506667. Индуктор интерферона. Асадуллаев Т., Лазымова З.А., Новрузов Э.Н., Ибадов О.В., Гаджиева Т.А. (СССР). 1987 2.
плодов и ягод. Новрузов Э.Н., Фархадова М.Т., Шамсизаде Л.А., Гаджиева Т.Г. (СССР). 1991
3.
А.с. №762401. Способ получения пищевого красителя из растительного сырья. Асланов С.М., Исмаилов Н.М., Новрузов Э.Н. (СССР). 1980 4.
Машковский М.Д. Лекарственные средства. М.: Новая волна, 2005, 1200 с. 5.
Новрузов Э.Н. Каротиноид содержащие растение флоры Азербайджана //Изв. НАН Азербайджана, 2005, №5-6, с. 13-32. 6.
/Матер. V.Межд.симп. «Нетрадиционные растениеводство, экология и здоровья». Алушта: 1997, с. 420-421. 7.
//Растит. ресурсы, 1994, т. вып. 1-2, с. 73-78. 8.
Новрузов Э.Н. Антиоксидантная свойства флавоноидов сафлора /Матер. V конф. «Бионтиоксидан». Москва 1998, с. 68-69. 9.
каротиноидов методом тонкослойный хроматографии /Тез. докл. V Закавказской конф. по адсорбции и хроматографии. Баку, 1982, с. 114-115. 10.
соедин., 1986, №2, с. 246 11.
Петреченко В.М., Сухикина Т.В., Фурса Н.С. Спектрофотметрический метод определения содержания флавоноидов в Euphorbia brevipila Burm. et Gremli //Растит. ресурсы, 2002, т. 38, вып. 2, с. 104-109 12.
Автореф. дис. … докт. биол. наук. Ташкент. 1992, 42 с. 13.
Шапиро Д.К., Дашкевич В.Е., Довнар А.А. Определение влавоноидов в черноплодный рябине и других окрашенных плодах /Интродукция растений и зеленые строителство. Москва: 1974, с. 209-213 AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
175 14.
Abdulla F/ Cancer chemo preventive and tumoricidal properties of saffron (Crocus sativus L.) //Experimental -----and Medicine, 2002, v. 247, p. 20-25 15.
Agner A., Barbisan L., Scolastici C., Salvadori D. Absence of carcinogenis and anticarcinogenic effects of annatto ----- liver medium-term assay //Food Chem. Toxicol., 2004, v. 42, №10, p. 1687-1693 16.
Liaaen-Jensen S., Pfander H. ------ 1995, v. 1B, p. 13-62 17.
Cody V., Middleton E., Harborne J. Plant flavonoids in biology and medicine /Aban R. Liss. New-York: 1998, p. ---- 18.
Cjjh N., Samman S. Flavonoides. Chemistry, metabolism, cardiac protective effect and dietary sources //J. Nutr. ---- 1996, v. 7, p. 68-76 19.
Gulcin I., Berashvili D., Gepdiremen A. Antiradical and antioxidant activity of total anthocyanins from Perilla ----- decne //J. Ethnopharmocol., 2005, v. 101, №1-3, p. 287-293 20.
Harborne J. Plant flavonoids in biology and medicine //RISS, 1986, №4, p. 15-24 21.
coronary heart disease and ---- in the seven countries study //Arch. Intern. Med., 1995, v. 155, p. 381-386 22.
induces apoptosis in --- leukemia cells through reactive oxygen species-mediated mitochondrial pathway //Arch. Biochem. Biophys., 2005, ---- №1, p. 101-109 23.
anthocyanins and anthocyanidins ---- in fruits //J. Agric. Food Chem., 2005, v. 53, №1, p. 28- 31
24.
Kang T., Hur J., Kim H. et al. Neuroprotective effects of the cyaniding-3-O-beta-d- glucopyranoside isolated from --- fruit against cerebral ischemia //Neurosci. Lett., 2006, v. 391, №3, p. 122-126 25.
treatment of cardiovascular dis---- Pol. Merkuriusz Lek., 2005, v. 19, №109, p. 108-110 26.
Leitao D., Polizello A., Ito I. et al. Antibacterial screening of anthocyanic and proanthocyanic fractions from cran---- juse //J. Med. Food, 2005, v. 8, №1, p. 36-40 27.
Musa C., Gomotsang B-M., Runner R. Antimicribial and radical scavenging flavonoids from the stem wood of ---- latissima //Phytochemistry, 2005, v. 66, №1, p. 99-104 28.
Norio S., Kenjiro T. Yasumasa M. et al. Acylated peonidin glycosides from duskish mutant flowers of Ipomoea nil ---- 2005, v. 66, №15, p. 1852-1860 29.
Novruzov E., Javadov F., Shamsizade L., Sultanova Sh. Chemical compounds CO 2 and
NR-3 extract of seabuckthom and their use in biocosmetics /The Global seabuckthom resesrch and development. Beijing: 2006, v. 4, №2, p. 10-14 30.
488-500 31.
Slane P., Quershi A., Folts J. Platelet inhibition in stonosed canone arteries by quercetin and rutin, polyhenolic flavonoids found in red wine //Clinical Research, 1994, v. 42, p. 162 A. 32.
Stintzing F., Herbach K., Mosshammer M. et al. Color, betalain pattern, and antioxidant properties of cactus pear (Opuntia spp.) clones //J. Agric. Food Chem., 2005, v. 53, №2, p. 442-451
33.
Syscheter M., Siess M., Lebon A., Canivene-Lower M. Anticarcinogenic properties of some flavonoides /Polyphenol 96. Bordeaux: 1996, p. 165-204 34.
Swain T., Hills W. The phenolic constituents of Prunus domestica. I. The quantitative analysis of phenolic constituents //J. Sci. Food Argic., 1959, v. 10, №1, p. 63-70
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
176 35.
Tesoriere L., Buttera D., Pintaudi A. et al. Supplementation with cactus pear (Opuntia dicus-indica) fruit decreases oxidative stress in healthy humos: a comparative study with vitamin C //Am. J. Chim. Nitr., 2004, v. 80, №2, p. 391-395 РЕЗЮМЕ БИОЛОГИЧЕСКИ АКТИВНЫЕ ВЕЩЕСТВА ПЛОДОВ И ЯГОД, ПЕРСПЕКТИВНОСТЬ ИХ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ Мустафаева Л.А. Проведены фитохимические исследования по изучению БАВ плодов и ягод, дикопроизрастающих на территрии Азербайджана. Выявлены 32 вида, относящихся к 12 родам и 7 семействам, содержащие биологически активные соединения. Из них 19 видов содержат антоцианы, 7 видов флавоноиды, 12 видов каротиноиды. Виды семейства Rosaceae, Berberidaceae наиболее богаты биологически активными веществами. В зависимости от видовой особенности содержание антоцианов в плодах варьирует от 1257,5 до 4257 мг%, флавоноидов от 593,1 до 1675,3 мг%, каротиноидов от 10,7 до 40,9 мг%. Потенциальными источниками антоцианов являются плоды видов Berberis,
исследованных растений имеют промышленное значение и могут служить источником для получения антоциановых, флавоноидных, каротиноидных препаратов, а также натуральных пищевых красителей и биологически активных концентратов. Ключевые слова: Плоды, ягоды, биологически активные вещества
SUMMARY BIOLOGICALLY ACTIVE SUBSTANCES IN FRUITS AND BERRIES AND PROSPECTS OF THEIR USE Mustafaeva L.A. On the result of the carried out phytochemical researches in the territory of the Azerbaijan Republic wild fruit and berry species have been investigated. 32species of fruit and berry concerning to 12genera and 7families containing bioactive substances were revealed. 19species of them contain anthocyans, 7species contain flavonoids, and 12species contain carotinoids. The species, concerning to Rosaceae, Berberidaceae Families are the richest ones with bioactive substances. Depending on specific features the contents of anthocyans in fruits vary 10.7 to 4257,8mg%, flavonoids 24,4 to 57,5mg%, carotinoids 0,57 to 58,3mg%. Potential anthocyan sources are fruits of the Berberis, Amelanchier, Crataegus, Rubus, sambucus, Ribes, Rosa Species; flavanod sources – fruits of the Berberis, Hippophae Species; and carotinoid sources: Hippophae, Rosa, Sorbus Species. 11species of the investigated plants has industrial value and can serve as a source for obtaining of anthocyan, flavonoid, carotinoid preparations as well as natural food dyes and bioactive concentrates. Key words: fruit, berry, biologically active substances AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
177 UOT 547.314 GÜNƏBAXANVARİ GÜLƏVƏR (CENTAUREA SOLSITIALIS L.) NÖVÜNÜN KİMYƏVİ TƏDQİQİ
Rəsulov F.Ə. AMEA Botanika İnstitutu
laktonu və iki oksikumarin alınmışdır. Alınan maddələr Azərbaycanda bitən günəbaxanvari güləvər növü üçün yenidir. Açar sözlər: Centaurea solsitialis L., grosshemin, skopoletin, umbelliferon
Təbii ehtiyatların kompleks öyrənilməsi və səmərəli sürətdə istifadə edilməsi iqtisadi inkişafın əsas amillərindən birini təşkil edir. Bu baxımdan bioloji fəal maddələr ilə zəngin olan bitki növlərinin kimyəvi cəhətdən öyrənilməsi məqsədə uyğundur və alınan nəticələrin xalq təsərrüfatına tətbiqi xeyli fayda verə bilər. Azərbaycan florası bioloji fəal maddələri ilə zəngin olan müxtəlif bitki növlərinə malikdir. Bitki növlərinin daxilində ən çoxluq təşkil edən və geniş yayılan mürəkkəbçiçəklilər (Asteraceae) fəsiləsidir. Bu fəsiləyə aid olan güləvər (Centaurea L.) cinsi növ tərkibinə və yayılma məkanına görə özünə məxsus yer tutur və kimyəvi cəhətdən öyrənilməmişdir. Ədəbiyyat məlumatlarına görə güləvər cinsi növlərində müxtəlif sinif birləşmələrinə aid bioloji fəal maddələr, xüsusi ilə seskviterpen laktonları [13-19] və kumarinlər (1.5) aşkar edilmişdir. Seskviterpen laktonları geniş spektrli bioloji aktivliyə malikdirlər: antihelmit, kardiotonik, iltihaba qarşı, bəd xassəli şişlərə qarşı, malyariyaya qarşı, leykomiyaya qarşı, spazmolitik və s. [2. 3. 8]. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Botanika İnstitutunun və Azərbaycan Tibb İnstitutunun əməkdaşlarının birgə tədqiqatı nəticəsində Ambrozia artemisiifolia (yovşan yarpaqlı ambroziya) bitkisindən alınan seskviterpen laktonları – psilostaxin və dihidropartenolid sitotoksik aktivliyə malikdirlər [2]. Furokumarin – peusedanin tibbdə bəd xassəli şişlərə qarşı, sensibilizə (günəş şüalarına həssaslığı artırır) vasitəsi kimi istifadə olunur [9. 12]. Furokumarinlər vitiliqo və başqa dəri xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir. Psoralen və anqelitsinin törəmələri spazmolitik və koronar damar genişləndirən xassələrə malikdirlər [6]. Klinik şəraitdə şüa terapiyası fonunda leykopeniya xəstələrinə kumarin verilməsi nəticəsində onlarda leykosidlərin (əsasən qranulositlərin) miqdarının artması müşahidə edilmişdir [4].
kimi istifadə edilir [7]. C. repens əsəb xəstəliklərində istifadə edilir, yumşaq beyin toxumlarının bərpasına kömək edir [20]. Laktonlar və kumarinlər bitki mənşəli maddələr olub, hazirda onlardan alınan preparatlardan yüksək səmərə verdiyi üçün tibdə antibakterial, antimikrob, bədxassəli şişlər əleyhinə və kardiotonik dərman preparatların alınmasında geniş istifadə edilir. Bitki birləşmələrin, xüsusilə seskviterpen laktonların və kumarinlərin fəallığı molekulda olan funksional qrupların, ikiqat rabitələrin xarakterindən, yerindən və həmçinin molekulanın karbon skeletindən sıx surətdə asılıdır. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
178 Yuxarıda qeyd etdiklərimizi nəzərə alaraq, Azərbaycan florasında geniş yayılmış və kimyəvi cəhətdən öyrənilməmiş güləvər cinsi (Centaurea L.) nümayəndələrin kimyəvi tədqiqatını məqsədə uyğun hesab etdik.
Günəbaxanvari güləvər (C. solstitialis L.) növü Abşeron rayonu Nardaran kəndi ətrafından 2010-cu il iyun ayında çiçəkləmə fazasında yığılmışdır. Bitki materialın yerüstü hissəsindən 500qr (havada quru çəkisi) götürülmüşdür və üç gün müddətində otaq temperaturu şəraitində asetonla üç dəfə ekstraksiya edilmiş, ekstraktiv məhlul kağız filtrdən süzülmüş və qovulmuşdur. Alınan ekstraktiv maddələr cəmi 50ml-ə çatana qədər qatılaşdırdıqdan sonra aluminium oksidi (Al 2 O 3 ) ilə doldurulmuş şüşə sütununa (h=120, d=4sm) keçirilmiş və xromatoqrafiya yolu ilə bölünmə aparılmışdır. Absorbsiya olunmuş maddələr əvvəlcə petroley efiri ilə, sonra petroley efiri+xloroform, xloroform+spirtlə elyuasiya edilmişdir. Yığılan fraksiyaların həcmi 100ml. İQ-spektrlər UR-20 spektrometrində vazelin yağında çəkilmiş, ərimə temperaturu isə Kofler blokunda müəyyən edilmişdir. Alınan maddələrin fərdiliyi müxtəlif həlledicilərdə (petroley efiri, xloroform, etilasetat, spirt və s.) həll edilməklə “silufol” lövhəciklər üzərində yoxlanılmışdır.
Günəbaxanvari güləvər bitkisinin yerüstü hissəsindən 3 fərdi maddə alınmışdır və onların fiziki-kimyəvi xassələri öyrənilmişdir. Petroley efiri ilə xloroformun (1:2) nisbətində olan qarışığı ilə elyuasiya etdikdə 32-40 fraksiyalarda iki maddə qarışığı aşkar olundu. Fraksiyalar birləşdirilib 10ml həcmə qədər qovuldu və aluminium oksidi ilə doldurulmuş şüşə sütununda (h=30. d=1.5sm) rexromatoqrafiya edildi. 7-10 fraksiyalarda bir maddə aşkar olundu. Maddəni petroley efiri əlavə edərək kristallaşdırdıq. Maddənin İQ-spektrində OH qrupu (3480sm -1 ), CO-γ-lakton və tsiklopentanon (1743sm -1 ) və ikiqat rabitələrə (1630. 1612. 1570. 1520sm -1 ) aid olan zolaqlar müşahidə edilir. Maddənin İQ-spektri qrossheminin İQ-spektri ilə üst-üstə düşür. Grossheminin ərimə temperaturu 199-200 0 , element tərkibi C 15 H 18 O 4 [11]. Grosshemin qvayan tipli seskviterpen laktonlarına aiddir. Petroley efiri ilə xloroformun (1:4) nisbətində olan qarışığı ilə elyuasiya etdikdə 45-57 fraksiyalarda üç maddələr qarışığı müşahidə olundu. Fraksiyalar birləşdirildi 50ml-ə qədər qovuldu və soyuducuda kristallaşdırıldı. Alınan kristallik maddə petroley efiri ilə təmizləndi və eksikatorda quruduldu. Maddənin fərdi olduğu müəyyənləşdirildikdən sonra onun fiziki- kimyəvi xassələri öyrənildi. Maddənin İQ-spektrində CO-δ-lakton tsikla (1710sm -1 ) və
aromatik tsiklin ikiqat rabitələrinə (1631. 1613. 1570. 1520sm -1 ) aid zolaqlar aşkar olundu. Bu zolaqlar maddənin oksikumarin birləşmələrinə aid olduğunu göstərir.Maddənin İQ-spektri skopoletinin İQ-spektri ilə eynidir. Skopoletinin (6-metoksi-7 kumarin) ərimə temperaturu 204-205 0
10 H 8 O 4 . Xloroform+spirt (98:2) qarışığı ilə elyuasiya zamanı 63-71 fraksiyalarda yeni bir maddə aşkar edildi. Fraksiyaları qovub 50ml-ə çatdırdıq. Bir neçə saat soyuducuda saxladıqdan sonra maddə kristallaşdı. Maddənin ərimə temperaturu 233-234 0 . İQ-spektrdə CO-δ-laktona (1713. 1688sm -1 ) və C=C aromatik tsikla (1622. 1613. 1575. 1512sm -1 ) aid
zolaqlar müşahidə olundu. Bunlar maddənin oksikumarin birləşmələrinə aid olduğunu göstərir. Alınan maddənin və umbelliferonun (7-oksikumarin) İQ-spektrləri eynidir. Umbelliferonun element tərkibi C 9 H 6 O 3 [5]. Maddə UB-işıqda əlvan mavi fluoressensiya edir. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
179 Beləliklə günəbaxanvari güləvər bitkisinin yer üstü hissəsindən fərdi şəkildə bir seskviterpen laktonu və iki oksikumarin alınmışdır. Alınan maddələr Azərbaycanda bitən günəbaxanvari bitkisi üçün yenidir. Kumarinlər və seskviterpen laktonları yüksək farmakoloji aktivliyə malikdirlər. Onlar kardiotonik, spazmolitik, fotosensibilizə, hipotenziv, bəd xassəli şişlər, ateroskleroz və başqa xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunurlar. Skopoletin və umbelliferon bitkidə müxtəlif zərərvericilərə qarşı qoruyucu xüsusiyyətinə malikdirlər.
ƏDƏBIYYAT
1. Бубенчикова В.Н. Кумарины рода Centaurea, ХПС, 1990, №6, 829-830. 2.
artemisiifolia, содержащего сесквитерпеновые лактоны с цитотоксической активностью. Азербайджанский фармацевтический и фармакотерапевтический журнал, 2007, 34-37. 3.
4.
Ковалёва Н.Г. Лечение растениями. М. «Медицина», 1971, 350 с. 5.
Кузнецова Г.А. Природные кумарины и фурокумарины Л. «Наука», 1967, 248 с. 6.
Максютина Н.П., Комиссаренко Н.Ф., Прокопенко А.Ф. Растительные лекарственные средства, Здоровье, Киев, 1985, 117 с. 7.
Машковский М.Д. Лекарственные средства, Гамта, Вильнюс, 1994, 2, 170 с. 8.
Мухаметжанов М.Н., Шретер А.И., Пакалн Д.А. Скополетин из Centaurea meyeriana, ХПС, 1969, №5, 435. 9.
Никонов Г.К., Вермель Е.М. Пути синтеза и изыскания противоопухолевых веществ. М. 1962, 118 с. 10.
11.
Серкеров С.В., Алескерова А.Н. Инфракрасные спектры и строение сесквитерпеновых лактонов и кумаринов. Баку, 2006, 223 с. 12.
Чекман И.С., Липкан Г.Н. Растительные лекарственные средства «Колос», Киев, 1993, 332 с. 13.
Abdolhossein Rustaiyan, Akram Niknejad, Christa Zdero and Ferdinand Bohlmann. A quaianolides from centaurea behen. Phytochemistry, 1981, №10, 2427-2429. 14.
Antonio G. Gonzalez., Jaime Bermejo Barrera, Tomas Zaragoza Garcia and Francisco Esteves Rosas. Sesquiterpene lactones from Centaurea species. Phytochemistry, 1984, №9, 2071-2072. 15.
Abdelaziz Madaci, Abdallah Mahamoud, Mariette Chohova and Paul Aclinou. Guaianolides from leaves of Centaurea incana. Biochemistry, 1986, 25, №1, 258-261. 16.
Phytochemistry, 1987, 26, №8, 2403-2405. 17.
Maurizo Bruno, Jesus G. Diaz and Werner Herz. Guaianolides and liqnans from centaurea solstitialis subsp. Schouwii. Phytochemistry, 1991, 30, №12, 4165-4166. 18.
Maria Tereza Picher, Eliseo Seoane and Amraro Tortajada. Flavones, sesquiterpene lactones and glycosides isolated from centaurea aspera var. stenophylla. Phytochemistry, 1984, 23, №9, 1995-1998. 19.
1983, 22, №11, 2645-2616. 20.
Stevens K.L. Sesquiterpene lactones from centaurea repens. Phytochemistry, 1982, 21, №5, 1093-1098.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
180
Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|