Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- РЕЗЮМЕ ИЗУЧЕНИЕ НЕКОТОРЫХ ИНТРОДУЦИРОВАННЫХ СОРТОВ ЗЕМЛЯНИКИ НА АБШЕРОНЕ
- SUMMARY STUDY OF SOME INTRODUSED STRAWBERRY VARIETIES IN ABSHERON
- UOT 635.649 KOLLEKSIYADA OLAN BAŞ SOĞAN (ALLIUM CEPA L.) NÜMUNƏLƏRININ ABŞERON ŞƏRAITINDƏ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI
- NƏTICƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKIRƏSI
- SUMMARY EVALUATION OF BULB ONION ( Allium cepa L) OF THE COLLECTION ACCESSİONS IN THE ABSHERON ENVIRONMENT
- UOT 631.581.1 LOBYA GENOTİPLƏRİNİN DUZA DAVAMLILIĞI
|
1.
Əsgərov A.T. Ali Bitkilərin sistematikası. Bakı –Elm 2006, II cild, səh 55-56 2.
Həsənov Z.M., Əliyev C.A.“ Meyvəçilik”. Bakı: “MBM”nəşriyatı, 2007, 495 s. 3.
Березгова А.А. Дикорастущие плодовые и ягодные растения Кавказа // Международный симпозиум / Институт биологии Коми НЦ УрО РАН / Сывтывкар: 2008-стр.23-29 4.
Михайлов И.Т. Земляника. Сельхозгиз.М.-Л.,1967 стр.32-37 5.
Паушева З.П. «Практикум по цитологии растений» Москва, Колос, 1974. 287с.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
РЕЗЮМЕ ИЗУЧЕНИЕ НЕКОТОРЫХ ИНТРОДУЦИРОВАННЫХ СОРТОВ ЗЕМЛЯНИКИ НА АБШЕРОНЕ Гаджиева А.Ф., Шириева Л.А. Институт Генетических Ресурсов НАНА, Азербайджан, Баку, 449-91-29 E.mail: gadjieva-aynura@rambler.ru
Были изучены интродуцированные сорта земляники в условиях Абшерона. В результате исследования фенологических, биоморфологических, технологических особенностей сортов земляники выявлены 4 сорта, рекомендуемых для культивирования в условиях Абшерона. Кроме того изучена фертильность пыльцевых зерен.
Ключевые слова: земляника, генофонд, пыльцевые зерна
Hajieva A.F., Shiriyeva L.A. Genetic Resources Institute of the ANAS, Azerbaijan, Baku, 449-91-29 E.mail: gadjieva-aynura@rambler.ru
Introduced varieties of strawberry in the Absheron environment have been studied in the article. As a result of the research phenological, biomorphological, technical features of strawberriy varieties4 varieties have been ascertained to recommend for cultivation in the Absheron environment. Pollen grains fertility has also been studied.
Keywords: strawberry, genepool, pollen grains
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
UOT 635.649 KOLLEKSIYADA OLAN BAŞ SOĞAN (ALLIUM CEPA L.) NÜMUNƏLƏRININ ABŞERON ŞƏRAITINDƏ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI
* Həsənov S.R., Namazova Ç.T. AMEA Genetik Ehtiyyatlar İnstitutu. E-mail: s- hasanov 57@rambler.ru
yerli xalq seleksiyası, elmi seleksiya və introduksiya sortları, sort-formaları Abşeron şəraitində becərilərək qiymətləndirilmiidir. Yerli Masallı, Ordubad-2, Yerli Naxçıvan, Yerli Xaçmaz, Yerli İmişli sortlarının bu şərait üçün daha pespektivli olduğu aşkar edilmişdir. Bu zonada keyfiyyətli soğanaq və toxum məhsulu almağın aqrotexniki tədbirlər sxemi müəyyənləşdirilmişdir. Açar sözlər: aqrotexnika, sort, sort-forma, baş soğan, zoğ, tac, toxum, soğanaq Baş soğan Allium L. cinsinə, Alliaceae J. Agardh fəsiləsinə daxildir. Hazırda bu cinsin 870-ə qədər növü məlumdur (1). Onlardan 72-si Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycan florasında isə soğanların 52 növünün olduğu müəyyənləşdirilmişdir (2- 4). Soğanlar öz təkamül mənşəyini Orta Asiyadan, Əfqanıstandan və Azərbaycandan götürmüşdür. Soğanların aqrokulturada becərilmə tarixi 6000 ildən çoxdur. Bu bitkini hələ qədim zamanlarda Misirdə becərirdilər (7, 8). Dünyada becərilən tərəvəz bitkilərinin payına düşən ərazinin 9 %-i soğanlara aiddir. Soğanlardan daha çox becəriləni baş soğandır (Allium cepa L.) ki, becərilən soğanların ümumi əkin sahəsinin 95%-ni tutur (5, 6). Bu çoxillik bitki özünün genetik xüsusiyyətinə uyğun olaraq ömrünün 2-ci yaxud da 3- cü ilində toxum əmələ gətirir. Baş soğan yüksək məhsuldar tərəvəz bitkisidir, insanlar onun həm yarpaqlarından, həm də soğanaqlarından bütün il boyu təzə tər şəkldə, yaxud da bişirilmiş formada istifadə edirlər. Bu bitki örtülü və açıq sahələrdə becərilir (9). Məlumdur ki, güclü zoğlara və çoxlu toxum vermək qabiliyyətinə malik bitkilər almaqdan ötrü əkin üçün kifayət qədər iri soğanaqlar götürülməlidir. Azərbaycan şəraitində əkinin payizda və yazda aparılmasından asılı olmayaraq baş soğan özünü tipik 2 illik bitki kimi aparır. Birinci il onda soğanaqlar əmələ gəlir, soğanaqların çəkisi becərilmə şəraitindən və sortun genetik xüsusiyyətindən asılı olaraq 600 q-a qədər çata bilir. Azərbaycanın mülayim iqlimə malik olan bölgələrində o cümlədən Abşeronda toxum məhsulu almaq üçün əkin payızda, digər yerlərdə isə erkən yazda aparılır. Toxum məhsulu əldə etmək üçün soğanaqların payizda yaxud yazda əkilmə vaxtından asılı olmayaraq bitkilər bütün inkişaf mərhələlərini tam olaraq keçirir. Payızda əkilmiş soğanaqlar daha güclü kök sisteminə malik olduğundan bitkilər hələ erkən yazda rütubətlə və qida maddələri ilə tam təmin olunduğundan daha tez və sürətlə inkişafa başlayır. Soğanlarda mart ayının əvvəlində zoğlar əmələ gəlir. Bitkilərdə zoğların sayı və onların toxum məhsuldarlığı becərilmə şəraitindən, aqrotexniki qulluqdan, sortun genetik xüsusiyyətindən asılıdır. Baş soğan Azərbaycanın bütün bölgələrində becərilir. Lakin baş soğanin daha çox becərildiyi yerlər Lənkəran və Qusar rayonlarinin yerləşdikləri bölgələrdir. Əvvəllər bu bölgələrdə baş soğanın əsasən salat sortları becərilirdi ki, onlar da bir-birlərindən
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
məhsuldarlığına və saxlanmağa davamlılığına görə çox da fərqlənmirlər. Bu isə bazar iqtisadiyyatının hazırkı tələbinə cavab vermir. Ona görə də tərəvəzçilər bu vəziyyətdən çıxış yolunu xarici dövlətlərdən Respublikamıza qeyri qanuni yollarla gətirilmiş, genetik modifikasiya edilmiş ( GMO) sortların və hibridlərin becərilməsində görürlər. Bu isə yerli genefonda çox ciddi ziyan vurur. Ona görə də bölgələrdə yüksək soğanaq və toxum məhsulu verə biləcək baş soğan sortlarının çeşidini yerli və qanuni introduksiya sortlarının hesabına artırmaq vacibdir.
Tədqiqat işində baş soğanın yerli xalq seleksiyası, elmi seleksiya sortlarından, müxtəlif rayonlardan toplanmış sort-formalardan və vaxtilə Azərbaycanin ayrı-ayrı bölgələrinə introduksiya edilmiş xarici sortlardan istifadə edilmişdir. Tədqiqatlar Abşeronda Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun təcrübə sahəsində 3 il müddətində aparılmışdır. Təcrübə zamanı A. A. Kazakova və V. A. Dospexovun metodiki göstərişlərindən istifadə edilmişdir (9, 10). Əkin aparilmazdan əvvəl sahə şumlanmış, suvarılmış və şum altına hər hektara 40 t. hesabilə yanmış peyin, 2 s. azot, 4 s. kalium kübrələri verilmişdir. Toxum məhsulu almaq üçün soğanaqlar noyabrın 10-20-də, 7 sm dərinlikdə, 2,5 m 2 lik ləklərdə, 3 təkrarda, bitkilərin qida sahəsi 60 X 15 sm olmaqla əkilmişdir. Soğanaq məhsulu almaq üçün isə hazirlanmış sahədə səpin mart ayının 1-10-da, hər hektara 8 kq olmaq hesabilə, 3 m 2 - lıq ləklərdə, 3 təkrarda aparılmışdır. Bitkilərin vegetafiya müddətində 2 dəfə, toxum məhsulu almaq üçün, bitkilərin tam inkişafa və zoğların əmələ gəlməyə başladığı vaxtlarda, soğanaq məhsulu almaq üçün isə əsas yarpaqların formalaşmağa və bitkilərin tam inkişafa başladığı dövrlərdə əlavə yemləmə aparılmışdır. Əlavə yemləmə hektara 30 kq superfosfat, 60 kq azot və 60 kq kalium gübrələri olmaq hesabilə aparılmışdır. Havanın temperaturundan asılı olaraq çox isti havalarda bitkilər həftədə 2 dəfə suvarılmış, cərgə araları, bitkilərin ətrafı mütəmadi olaraq yumşaldılmış və alaqdan təmizlənmişdir.
Kolleksiyada olan nümunələrin üç illik öyrənilməsinin nəticəsi olaraq Abşeron şəraiti üçün daha qiymətli olanlar seçilmişdir (cədvəl 1). Bu nümunələrlə Abşeron şəraitində yüksək toxum və soğanaq məhsulu almağın aqrotexniki üsulu da müəyyənləşdirilmişdir. Bu zona üçün nisbətən perspektivli olan sortlar bunlardır. Yerli Masallı, Ordubad-2, Yerli İmişli, Yerli Xaçmaz və Yerli Naxçivan. Yerli İmişli sortu yetişmə mərhələsinə standart Yerli Masallı sortundan daha tez çatmışdir. Onun vegetasiya dövrü standartdan 6 gün qısa olmuşdur. Məhsuldarlığına görə isə Yerli Xaçmaz və Yerli Naxçıvan sortları fərqlənmişlər. Hansı ki, hər ləkdəki (3 m 2 ) məhsuldarlıq 21,3 - 21,4 kq-a çatır. Ordubad-2 və Yerli Naxçıvan sortlarının hər ikisində bir soğanağın orta çəkisi eyni (169,2 q) olmuşdur. Yerli Xaçmaz (171,8 q) və Yerli İmişli (177,9 q) sortlarında isə bir soğanağın orta çəkisi standart Yerli Masallı sortunda olduğundan 2 dəfə çox olmuşdur.
Cədvəl 1 Perspektiv baş soğan sortlarının ömürlərinin birinci ilindəki təsərrüfat göstəriciləri. Sortlar Cücərmədən üç həqiqi yarpağın əmələ gəlməsinə qədərki vaxt Cücərmədən soğanaqların əmələ
gəlməsinə qədərki vaxt Yarpaqların həyatilik dövrü Cücərmədə n məhsul yığımına vaxt
Bir ləkdən
yığılmış məhsul
(3m 2 ) kq-la Soğanaqlar ın orta hesabla
çəkisi AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Yerli Masallı
(standart) 22 67 137 145 6,93 89,1 Ordubad- 2 22 69 130 136 12,1 169,2 Yerli
Naxçıvan 19 57 125 136 9,20 169,2 Yerli
Xaçmaz 24 61 129 136 21,3 171,8 Yerli
İmişli 21 64 132 139 21,4 177,9
Standart Yerli Masallı sortu ömrünün 2-ci ilində göstəricilərinə görə digər sortlardan fərqlənmişdir. Baxmayaraq ki, Yerli Masallı sortu digərlərinə nisbətən 4-10 gün tez yetişmişdir, lakin onun toxum məhsuldarlığı da onlarda olduğundan əhəmiyyətli dərəcədə aşağı olmuşdur. Təcrübə göstərir ki, sortlarda məhsuldarlığın artması vaxt itkisini də zəruri edir.
Cədvəl 2 Perspektiv baş soğan sortlarının ömürlərinin 2-ci ilindəki təsərrüfat göstəriciləri.
Sort Bitkilərin uzanmağa başlamasından zoğların əmələ gəlməsinə qədərki müddət
Bitkilərin uzanmağa başlamasından çiçəkləməyə qədərki müddət Bitkilərin uzanmağa başlamasından toxumun
yetişməsinə qədərki müddət
Masallı 26 61 111 Ordubad-2 37 61 115 Yerli Naxçıvan 39 69 122 Yerli Xaçmaz 37 67 119 Yerli İmişli 38 67 121
Cədvəl 2 dən görünür ki, sortların həyatlarının ikinci dövründə fazalar arası müddətlər bir-birindən fərqlidir. Əgər standart sortda yarpaqların uzanmağa başlamasından zoğların əmələgəlməsinə qədər keçən dövr 26 gün olmuşdursa digərlərində isə bu müddət 11-13 gün uzundur. Yarpaqların uzanmağa başlamasından çiçəkləməyə qədər keçən dövr Masallı və Ordubad-2 sortlarında 61 gün olmuşdur, digər sortlarda bu müddət 67-69 gündür. Cədvəl 3-dən görünür ki, standart sortda olan zoğların orta hesabla sayı Ordubad-2, Yerli Xaçmaz, Yerli İmişli sortlarında olduğundan azdır. Ən az say Yerli Naxçıvan sortunda qeydə alınmışdır. Lakin bu sortda bir çiçək tacında olan çiçəklərin sayı çox olduğundan, onun bir bitkidəki və bir ləkdəki toxum məhsuldarlığı da digər sortlarda olduğundan yüksəkdir.
Cədvəl 3 Perspektiv baş soğan sortlarının toxum məhsuldarlığı
Sortlar
Zoğların sayı (orta
hesabla) Bir çiçək tacında olan çiçəklərin maksimum sayı
Bir çiçək tacında olan çiçəklərin orta hesabla sayı Bir bitkinin toxum məhsuldarlığı (q-la) Bir ləkdən (3 m 2 ) alınan toxumun
çəkisi (q-la) Masallı
3,3 422 294 11,2 349 Ordubad-2 4,7 542 337 14,0 424
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Yerli Naxçıvan 3,0 688 459 24,8 548 Yerli
Xaçmaz 4,1 427 300 11,4 344 Yerli İmişli 4,1 666 442 12,5 377
Təcrübələr göstərir ki, Abşeron şəraitində Yerli Naxçıvan, Ordubad-2, Yerli Xaçmaz və Yerli İmişli sortlarını becərmək daha əlverişlidir. Bu sortlar ömürlərinin 1-ci və 2-ci illərində yüksək bioloji-təsərrüfat göstəricilərinə görə fərqlənirlər. ƏDƏBIYYAT 1.
www.ru.wikipedia.orq//wiki/ лук-репчатый 2.
İbrahimov Ə.Ş., Nəbiyeva F.X., Quliyeva S.Q., İbadlı O.B. Naxçıvan MR florasının soğan növləri. Onların təbii ehtiyyat və mühafizəsi. AME-nın xəbərləri. Biologiya elimləri. Cild 66, №2 , Bakı-Elm, 2011, s. 64-68 3.
Talıbov T.H., Quliyeva S.Q. Naxçıvan MR Florasının Alliaceae J. Agargh fəsiləsindən olan bitkilər. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının əsərləri vıı. 2007, s. 104-106 4.
луковые (Аlliaceae J.Agardn.) AMEA Genetik Ehtiyatlar İnistitunun Elmi əsərləri: II cild. Bakı-2010, s. 284. 5.
6.
Исмаилов И.М. Культура репчатого лука в условиях Карабахской низменности Азербайджанской ССР.
Всесаюзный научно-исследовательский институт растеноводства. Сборник трудов аспирантов и молодых научных сотрудников. Ленинград, 1967, с. 268-271 7.
Əliyev Ş.A. Tərəvəzcilik. Bakı Universiteti nəşriyyatı. 1997, s. 190-210 8.
Həsənov S.R.,Qafarov R.R.,Quliyev N.Ə. Naxcıvan MR-in Ordubad rayonunda becərilən baş soğanın (Allium cepa L.) xalq seleksiya sortlarının biomorfoloji və təsərrüfat göstəriciləri. Azərbaycan Aqrar Elmi, 6-7, 2007, s. 49-50 9.
Веселовский И.А. Селекция и семеневодство овощных культур. Изд. «Колос», 1965, с. 68-74 10.
культуре. Л. 1950, с. 34-42 11.
Доспехов В.А. Методика полевого опыта. М., Агропромиздат. 1985, 351 с. РЕЗЮМЕ ОЦЕНКА КОЛЛЕКЦИОННЫХ ОБРАЗЦОВ РЕПЧАТОГО ЛУКА (Allium cepa L.) В УСЛОВИЯХ АЗЕРБАЙДЖАНА * Гасанов С.Р., Намазова Ч.Т. Институт Генетических Ресурсов НАН Азербайджана, Баку
В условиях Азербайджана была проведена оценка хозяйственных показателей 20 образцов репчатого лука включающих местные народные, научной селекции и интродуцированные сорта и сорто-формы, собранные в коллекции Института Генетических Ресурсов НАНА. Выявлены наиболее перспективные для этой зоны сорта из местного Масаллы, Ордубад-2, местного Нахичевань, местного Хачмас, местного Имишли. Была определена схема агротехнических мероприятий для получения качественного урожая семян и луковиц.
Ключевые слов: агротехника, сорт, форма сорта, лук, корона семена, луковица AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
SUMMARY EVALUATION OF BULB ONION (Allium cepa L) OF THE COLLECTION ACCESSİONS IN THE ABSHERON ENVIRONMENT *Hasanov S.R., Namazova Ch.T. Genetic Resources Institute of the ANAS
About 20 varieties of native folk selection, scientifik selection and introduced varieties, form- varieties of bulb onion (Allium cepa L.) collected in the Gene Bank of the Genetic Resources Institute of the ANAS have been evaluated in the Abseron environment. It was ascertained that indigenous variety “Masallı”, “Ordubad-2”, indigenous variety “Naxçıvan”, indigenonus variety “Khachmaz” and indigenous variety “Imishli” were more perspective ones according to this envrament. A sheme of agrotechnical actions of qualitative bulbs and seed product obtaining has been identified.
Key words: agricultural engineering, variety, form-variety, bulb onion (Allium cepa L.), stalk, crown, seed, bulb
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
UOT 631.581.1 LOBYA GENOTİPLƏRİNİN DUZA DAVAMLILIĞI
Hüseynova T.N., Şəfizadə S.İ. AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu Aparılmış tədqiqat işində Azərbaycanın müxtəlif ekoloji bölgələrindən əldə edilmiş lobya genotiplərinə duzluluq stresinin təsiri öyrənilmiş və onların içərisindən davamlılıq dərəcələrinə görə fərqlənən nümunələr qiymətləndirilərək seçilmişdir. Açar sözlər: paxlalı bitkilər, lobya genotipləri, duza davamlı, xlorofil (a+b, stress depresiya dərəcəsi)
Ekoloji şəraitin gündən-günə pisləşməsi, stress amillərin artmasına, bitki genetik ehtiyatlarının tükənməsinə, bir çox qiymətli bitkilərin məhv olmasına, digər tərəfdən isə zərərli gen kombinasiyalarının və mutant formaların meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Ona görə də hazırda ən aktual məsələlərdən biri bitki genetik ehtiyatlarının, o cümlədən paxlalıların, biomüxtəkifliyinin qorunub saxlanılması və səmərəli istifadə olunmasıdır Əhalinin ərzaq təhlükəsizliyi ilə bağlı problemlərinin həlli yollarından biri də bəşəriyyətin əsas qidalarından sayılan və bitki zülalının mühüm mənbəyi olan dənli-paxlalı bitkilərinin artırılması və inkişaf etdirilməsidir. Bu baxımdan paxlalı bitki kolleksiyalarını genişləndirərək, intensiv təsərrüfat tələblərinə cavab verə biləcək, dəyişən ətraf mühüt amillərinə davamlı yeni sort və formaların yaradılması çox vacibdir. Seçilmiş ən yaxşı genetik mənbələri bu prosesdə ətraf mühitin qiymətli əlamət və xüsusiyyət, donorları kimi istifadə etmək lazımdır (1). Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|