Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- РЕЗЮМЕ ИССЛЕДОВАНИЕ СТЕПЕНИ ДОМИНИРОВАНИЯ ОИДИУМОУСТОЙЧИВОСТИ ГИБРИДОВ ВИНОГРАДА ПЕРВОГО ПОКОЛЕНИЯ (Fı)
- SUMMARY INVESTIGATION OF DOMINATION DEGREE OF OIDIUM RESISTANCE OF THE FIRST GENERATION (Fı) HYBRIDS OF GRAPE
- UOT 634.75 İNTRODUKSİYA OLUNMUŞ BƏZİ ÇİYƏLƏK SORTLARININ ABŞERONDA TƏDQİQİ
- MATERİAL VƏ METODLAR
- NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ
|
NƏTİCƏLƏR VƏ ONLARIN MÜZAKİRƏSİ Cədvəldən göründüyü kimi, oidium xəstəliyinə davamlı (2 bal) komponentlərə malik olan ana formalarla davamsız (4 bal) komponentlərə malik ata formaların çarpazlaşdırılması nəticəsində alınmış birinci nəsil (Fı) hibridlərində dominantlıq dərəcələri həm müsbət, həm də mənfi olan üzüm formalarına rast gəlinir. Mənfi dominantlıq dərəcəsi d =- 0,04 ilə (Zeybel 13-666 x Aleatiko) d =- 0,3 (SV 18- 315 x İrşai Oliver) arasında tərəddüd etdiyi müəyyən edilmişdir. Müsbət dominantlıq dərəcəsi d = 0,08 ilə (Zeybel 13-666 x Aleatiko) d = 0,75 (SV 18-315) x Aliqote) arasında tərəddüd etdiyi aşkar edilmişdir. Bu kombinasiyaların altısında müsbət dominantlıq dərəcəsi müşahidə olunduğu halda, ikisində isə mənfi dominantlıq dərəcəsi meydana çıxdığı təyin edilmişdir. Bir sıra kombinasiyalarda müsbət dominantlıq dərəcəsinin meydana çıxmasına baxmayaraq, davamlı (2 bal) komponentlərə malik olan valideyn formalara yaxınlaşma meyli müşahidə olunmur. Davamlı (2 bal) komponentlərə malik olan ana formalarla çoxdavamsız (5 bal) komponentlərə malik ata formaların çarpazlaşdırılması nəticəsində alınmış birinci nəsil (Fı) hibridlərində dominantlıq dərəcəsi müsbət və aralıq (natamam) xarakter daşıyan formalara rast gəlinir. Dominantlıq dərəcəsi d = 0 ilə (Zeybel 13-666 x Turiqa) d = 0,39 (Zeybel 13-666 x Muskat fioletovıy) arasında tərəddüd etdiyi müəyyən edilmişdir. Davamlı (2 bal) komponentlərə malik olan ana formalarla tolerant (3 bal) komponentlərə malik ata formaların çarpazlaşdırılması nəticəsində alınmış birinci nəsil (Fı) hibriddə dominantlıq dərəcəsi mənfi olmuşdur. Mənfi dominantlıq dərəcəsi (Zeybel 13-666 x Qreçeskiy rozovıy) d =-2-yə bərabər olması aşkar edilmişdir. Davamsız (4 bal) komponentlərə malik olan ana formalarla davamlı (2 bal) komponentlərə malik formaların çarpazlaşdırılması nəticəsində alınmış birinci nəsil (Fı) hibridlərinin arasında həm müsbət, həm də mənfi dominantlıq dərəcəsi olan formalara təsadüf olunmuşdur. Dominantlıq dərəcəsi müsbət olan d = 0,07 (Aleatiko x Zeybel 13-666) və dominantlıq dərəcəsi mənfi olan d =- 0,12 (Kaberne x SV 18-315) hibrid formalara rast gəlinmişdir. Çoxdavamsız (5 bal) komponentlərə malik olan ana formalarla davamlı (2 bal) komponentlərə malik ata formaların çarpazlaşdırılması nəticəsində alınmış birinci nəsil (Fı) hibriddə dominantlıq dərəcəsi müsbət olmuş, yəni müsbət dominantlıq dərəcəsi (Muskat belıy x SV 12-375) d = 0,41-ə bərabər olması təyin edilmişdir. Aparılan tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, davamlı (2 bal) komponentlərə malik valideyn cütləri çarpazlaşmalarda həm ana, həm də ata kimi istifadə olunduqda müsbət, mənfi və eyni zamanda aralıq (Zeybel 13-666 x Turiqa) dominantlıq dərəcəsinə malik hibridlər alınmısı mümkündür. Oidium xəstəliyinə davamlılığın dominantlıq dərəcəsinin tədqiqi işlərinin nəticələri onu göstərir ki, bu kombinasiyalarda dominantlıq dərəcəsinin müsbət, aralıq və mənfi olması valideyn cütlərinin seçilməsindən daha çox asılıdır.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Cədvəl. Üzümün birinci nəsil (Fı) hibridlərinin oidium xəstəliyinə davamlılığının dominantlıq dərəcəsinin göstəriciləri
Kombinasiyalar
Orta davamlılıq, balla Dominantlıq dərəcəsi, d ana ata F ı
D a v a m l ı (2 bal x d a v a m s ı z (4 bal) Zeybel 13-666 x Aleatiko Qaliya (XI-36-47) 2
4 2,92
0,08 Zeybel 13-666 x Aleatiko (XI-37-13) 2
4 2,63
0,37 Zeybel 13-666 x Aleatiko Flakera (XI-37-38) 2
4 3,04
-0,04 SV 18-315 x İrşai Oliver Univers (III-49-6) 2 4 3,3 -0,3
SV 12-375 x Traminer Venus (V-102-47) 2 4
2,54 0,46
SV 18-315 x Aleatiko (III-64-I) 2 4
2,83 0,17
SV 18-315 x Aliqote (III-70-73) 2 4
2,25 0,75
SV 12-375 x Traminer Luçaferul (XIV-I-64) 2 4
2,74 0,26
D a v a m l ı (2 bal) x çoxdavamsız (5 bal) Zeybel 13-666 x Turiqa (III-51-64) 2
5 3,5
0 Zeybel 13-666 x Muskat fioletovıy (XI-36-78) 2 5 2,92
0,39 D a v a m l ı (2 bal) x t o l e r a n t (3 bal) Zeybel 13-666 x Qreçeskiy rozovıy Daçiya (XI-38-92) 2 3
3,5 -2
D a v a m s ı z (4 bal) x d a v a m l ı (2 bal) Aleatiko x Zeybel 13-666 Bessarabskiy çernıy (XI-37-52) 4
2 2,93
0,07 Kaberne x SV 18-315 Prut (XV-50-12) 4
2 3,12
-0,12 Ç o x d a v a m s ı z (5 bal) x d a v a m l ı (2 bal) Muskat belıy x SV 12-375 (XIV-3-90) 5 2
2,89 0,41
Növlərarası mürəkkəb hibridlərin çarpazlaşdırılmalarda həm ana, həm də ata formalar kimi istifadə olunması nəticəsində oidium xəstəliyinə davamlı və tolerant hibrid üzüm genotiplərinin alınmasının mümkünlüyü müəyyən olunmuşdur. Aparılan tədqiqat zamanı müəyyən edilmişdir ki, birinci nəsil hibridlərində çox böyük immunoloji heterogenlik meydana çıxır. Dominantlıq dərəcəsinin geniş spektrdə dəyişməsi (müsbət, mənfi, aralıq dominantlıq dərəcəsi nəzərdə tutulur) və davamlılığın da çox böyük immunoloji heterogenliyə malik olması, əsasən üzüm bitkisinin böyük genetik heterogenliyi, davamlılıq əlamətlərinin isə poligen xarakterli olması və valideyn cütlərinin genotiplərindən daha çox asılı olması ilə əlaqələndirilə bilər. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Aparılan tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, poligen xarakterli əlamətlərin bir genotipdə cəmləşdirilməsi mümkündür və davamlı komponentlərə malik olan növlərarası mürəkkəb hibridlərdən çarpazlaşdırılma kombinasiyalarında başlanğıc donor materialı kimi istifadə etməklə kompleksdavamlı üzüm hibridləri əldə etmək olar. Növlərarası mürəkkəb hibridlərdən əsas göbələk xəstəliklərinə (mildiu, oidium, boz çürümə, antraknoz), eyni zamanda filloksera zərərvericisinə davamlı və yüksəkkeyfiyyətli yeni üzüm sortlarının yaradılmasında başlanğıc donor materialı kimi istifadə olunması məsləhətdir. Aparılan tədqiqat nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, istər zərərvericiyə (kök fillokserası), istərsə də əsas göbələk xəstəliklərinə (mildiu, oidium, boz çürümə, antraknoz) davamlılıq əlamətlərinin bir genotipdə toplanılması mümkündür. Yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq, patogenə davamlı növlərarası mürəkkəb hibridlərlə oidiuma müxtəlif davamlılığı ilə fərqlənən Avropa-Asiya (V.vinifera L.) növünə
mənsub üzüm
sortlarının çarpazlaşdırılmasından yüksəkkeyfiyyətli və kompleksdavamlı üzüm sort və formalarının yaradılması mümkün və vacibdir ki, yaradılmış yeni üzüm sort və formalarından xəstəliklərin geniş yayıldığı bölgələrdə zəhərli kimyəvi preparatlardan istifadə olunmadan və filloksera ilə tam sirayətlənmiş təsərrüfatlarda öz kökü üzərində becərilməsi məqsədəuyğun hesab edilə bilər.
1. Ağayeva Z.M., Əliyeva G.H. Trimidal fungisidinin oidium xəstəliyinə qarşı səmərəliliyi // AzETÜŞİ-nin elmi əsərlərinin tematik məcmuəsi. Bakı: Müəllim, 2003, c.XV, s.19-21 2. Ağayeva Z.M., Əliyeva G.H. Oidium xəstəliyinə qarşı balkaton preparatının səmərəliliyi // AzETÜŞİ-nin elmi əsərlərinin tematik məcmuəsi. Bakı: Müəllim, 2006, c.XVIII, s.28-30 3. Xiyavi k.H., Şıxlinski H.M. İranın Ərdəbil vilayətində üzüm sortlarının oidium xəstəliyi ilə sirayətlənməsinin qiymətləndirilməsi // AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun elmi əsərləri. Bakı: Elm, 2009, c.I, s.475-482 4. Kərbəlayi X.H., Şıxlinski H.M., Babayi Ə.Ə. İranın Ərdəbil vilayətində oidium xəstəliyi törədicisinin qışlama formasının tədqiqi / Biomüxtəliflik və bitkilərin introduksiyası. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının 75 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq elmi konfransın materialları. Bakı, 2009, I hissə, s.107-109 5. Kərbəlayi H.X., Şıxlinski H.M. İranın Ərdəbil vilayətində oidium xəstəliyinin üzüm sortlarının kəmiyyət göstəricilərinə təsirinin tədqiqi // AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri. Bakı: “Təhsil”EİM, 2010, c.XXX, s.375-380 6. Şıxlinski H.M. Üzümün xəstəlikləri, zərərvericiləri və onlarla mübarizə üsulları. Bakı: Azərnəşr, 2004, 134 s. 7. Şıxlinski H.M., Məcidli İ.Q., Əhmədov S.Ə. və b. Abşeron şəraitində üzümün xəstəlikləri və onlarla mübarizə // Azərbaycan Aqrar Elmi. Bakı, 2006, №9-10, s.60-61 8. Şıxlinski H.M. Kolleksiya sortlarının və seleksiya üzüm formalarının əsas göbələk xəstəliklərinə davamlılıqlarının qiymətləndirilməsi // AMEA-nın xəbərləri. Biologiya elmləri seriyası. Bakı: Elm, 2006, №5-6, s.158-165 9. Şıxlinski H.M. Kompleks süni yoluxma fonunda üzüm sort və formalarının filloksera və göbələk xəstəlikləri ilə sirayətlənmələrinin tədqiqi // AMEA-nın xəbərləri. Biologiya elmləri seriyası. Bakı: Elm, 2007, №5-6, s.92-99 10. Şıxlinski H.M. Üzümün birinci nəsil hibridlərinin oidiuma davamlılığının dominantlıq dərəcəsinin öyrənilməsi / Beynəlxalq elmi konfrans. Akademik H.Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunmuş Ekologiya: Təbiət və cəmiyyət problemləri. Bakı: BUN, 2007, s.210-211 11. Абрамова З.М. Практикум по генетике. М.: Агропромиздат, 1992, 224 с. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
12. Акперов А.И. Наследование признаков устойчивости винограда к филлоксере и основным грибным болезням в потомстве Fı от скрещиваний сложных межвидовых гибридов / Дис. … канд.с.-х. наук. Кишинев. 1990, 181 с. 13. Войтович К.А. Новые комплексно-устойчивые сорта винограда. Кишинев: Картя Молдовеняскэ, 1987, 226 с. 14. Голодрига П.Я. Генетические основы совершенствования методов выведения устойчивых к биотическим и абиотическим факторам сортов винограда // Перспективы генетики и селекции винограда на иммунитет. Киев: Наукова Думка, 1988, с.8-20 15. Гуменюк Л.Г. Гибридологический анализ гибридных сеянцев винограда Fı по устойчивости и качеству // Защита винограда и плодовых культур от вредителей и болезней. Кишинев: Картя Молдовеняскэ, 1979, с.71-83 16. Зенищева Л. Наследуемость количественных признаков, определяющих устойчивость растений к полеганию // Сельскохозяйственная биология. 1968, т.3, №5, с.790-794 17. Недов П.Н., Агапова С.И. Закономерности наследования признаков устойчивости винограда к грибным болезням, филлоксере и морозу // Садоводство и виноградарство Молдавии. 1989, №11, с.34-37 18. Новые методы фитопатологических и иммунологических исследований в виноградарстве [Под ред. П.Н.Недова]. Кишинев: Штиинца, 1985, 138 с. 19. Студенникова Н.Л. Проявление гетерозиса по урожайности и содержанию красящих веществ при выведении устойчивых к оидиуму сортов винограда // Виноградарство и виноделие. Ялта, Магарач, 2007, №4, с.10-12 20. Студенникова Н.Л. Проявление гетерозиса по хозяйственно ценным признакам у гибридов винограда / Материалы Международной научной конференции «Актуальные проблемы прикладной генетики, селекции и биотехнологии растений». Ялта, 2009, с.101 21. Шихлинский Г.М. Оценка устойчивости сортов и форм винограда к основным грибным болезням в различных эколого-географических зонах Азербайджана / Сборник тезисов Международной научной конференции. Чарльз Дарвин и современная биология. Теория эволюции : между наукой и идеологией. Санкт-Петербург. 2009, с. 78-80
22. Шихлинский Г.М. Устойчивость районированных сортов и новых селекционных форм винограда к филлоксере и грибным болезням в условиях Азербайджана // Сообщение Академии сельскохозяйственных наук Грузии. Тбилиси, 2009, №25, с.132- 136
23. Шихлинский Г.М., Акперов А.И., Хияви К.Г., Ирани Г., Акрами М. Доминирование оидиумоустойчивости гибридов винограда первого поколения (Fı) // Сборник научных трудов НАН Украины. Факторы экспериментальной эвoлюции организмов. Киев: Логос, 2009, т.6, с.226-230 24. Штин Л.Т. Новые сорта винограда устойчивые к грибным патогенам милдью и оидиуму / Материалы XIV Международного симпозиума «Нетрадиционное растениеводство. Эниология. Экология и здоровье». Симферополь, 2005, с.381-382 25. Штин Л.Т., Филиппенко Л.И. Селекциясортов винограда устойчивых к грибным патогенам-милдью и оидиуму / VIII Международная научно-методическая конференция. «Интродукция нетрадиционных и редких растений». Воронеж: Кварта, 2008, т.1, с.85-86 26. Филиппенко И.М., Штин Л.Т. Генетические основы селекции винограда на устойчивость к милдью и оидиуму // Генетика и селекция винограда на иммунитет. Киев: Наукова Думка, 1978, с.81-88 AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
27. Calonnec A., Cartolaro P., Poupot C., Dubourdieu D. Effect of Uncinula necator on the yield and quality of grapes (V.vinifera) and wine // Plant Pathology. 2004, №53, p.434-445 28. Ficke A., Gadoury D. and Seem R. Ontogenic Resistance and Plant Disease Management: A Case Study of Grape Powdery Mildew // Phytopathology. 2002, vol.92, №6, p.671-675 29. Ficke A., Gadoury D., Seem R., Dry I. Effect of Ontogenic Resistance upon Establishment and Growth of Uncinula necator on Grape Berries // Phytopathology. 2003, vol.93, №5, p.556-563
РЕЗЮМЕ ИССЛЕДОВАНИЕ СТЕПЕНИ ДОМИНИРОВАНИЯ ОИДИУМОУСТОЙЧИВОСТИ ГИБРИДОВ ВИНОГРАДА ПЕРВОГО ПОКОЛЕНИЯ (Fı)
Шихлинский Г.М. Институт Генетических Ресурсов НАН Азербайджана
В статье представлены данные степени доминирования оидиумоустойчивости гибридов винограда первого поколения (Fi), полученные в результате скрещивания устойчивых к патогену (2 балла) сложных межвидовых гибридов (SV 18-315, Zeybel 13- 666, SV 12-375) с Евроазиатскими (V.vinifera L.) сортами винограда, отличающимися различной устойчивостью к оидиуму. У гибридов первого поколения (Fı) был выявлен широкий спектр степени доминирования оидиумоустойчивости (отрицательный, положительный, промежуточный).
Ключевые словa: Uncinula necator, V.vinifera L., устойчивость, патоген, оценка, донор.
SUMMARY INVESTIGATION OF DOMINATION DEGREE OF OIDIUM RESISTANCE OF THE FIRST GENERATION (Fı) HYBRIDS OF GRAPE
Shikhlinski H.M. Genetic Resources Institute of ANAS, Azerbaijan
This article deals with studying of domination degree of oidium resistance of the first generation (Fı) hybrids formed of crossing of pathogen resistant (2 points) complex hybrids (SV 18-315, Zeybel 13-666, SV 12-375) with oidium resistant European-Asian (V.vinifera L.) grape varieties. In first generation (Fı) hybrids a wide-spectrum domination degree of oidium resistance (negative, positiv, spece) emerged.
Key words: Uncinula necator, V.vinifera L., resistance, pathogen, estimation, donor.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
UOT 634.75 İNTRODUKSİYA OLUNMUŞ BƏZİ ÇİYƏLƏK SORTLARININ ABŞERONDA TƏDQİQİ
Hacıyeva A.F., Şiriyeva L.Ə. AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu, Azərbaycan, Bakı, 449-91-29 E.mail: gadjieva-aynura@rambler.ru
Çiyələk mədəni giləmeyvə bitkilərindən ən çox yayılmış və istifadə edilən bitkidir. Bu bitkini insanlar XIV əsrin birinci yarısından başlayaraq becərilməyə başlamış və öyrənmişdir. Çiyələk – gülçiçəklilər Rosaceae B. Juss fəsiləsinə aiddir. Fragaria cinsi 47 çiyələk növünü özündə cəmləşdirir. Bunlardan yalnız 6 növ mədəni halda keçmiş və yeni sortlar alınmasında istifadə edillir. Bu çiyələk növ və formaları bir─birindən çiçəklərinə, yarpaqaltlıqlarına, kolun quruluşuna, yarpağın formasına, meyvələrin quruluşuna və formasına görə fərqlənir (1). Hal-hazırda çiyələk bitkisi uzaq şimaldan başlayaraq Qafqazın cənubuna qədər və Orta Asiya respublikalarında yetişdirilir. Ən çox Moskva və Sankt-Peterburq vilayətlərində, Krımda, Zaqafqaziyada, Ukraynada və Belarusiyada becərilir. Çiyələk bitkisi çox hündür olmayan kola malik olması, onun küləkli Abşeron şəraitində yaxşı becərilməsinə imkan yaradır. Çiyələk bitkisinin əsas üstünlüklərindən biri onun mövsümdə ən tez yetişməsi, asanlıqla qulluq edilməsi və aqrotexnikasının nisbətən sadələyi onu hər bir fermer təsərrüfatına, eləcə də hər bir sahibkarın və fərdi işçilərin həyətyanı sahələrərdə yetişdirməyə imkan verir. Hal-hazırda mədəni bağ çiyələyinin becərilməsi genişləndirilmişdir. Tez yetişməsi, yüksək məhsuldarlığı, iri meyvəliliyi, yüksək keyfiyyət və ən yaxşı xüsusiyyətlərinə görə qiymətləndirilir. Az məhsuldar və kiçik meyvəli çiyələk növləri də xüsusi ətir və desert keyfiyyətinə görə hələ də becərilir. Çiçəkləmə və meyvənin yetişməsi vaxtı iqlim şəraitindən asılı olaraq dəyişir. Çiyələyin vegetativ çoxalma orqanı olan bığcıqların əmələ gəlməsi çiçəkləmənin axırından payız soyuqları düşənədək davam edir. Bəzi çiyələk sortları remontant xarakterli olub, payıza qədər çiçək əmələ gətirir və meyvə verir. Bu qrupa daxil olan sortların bəziləri bığcıq vermədiyi üçün toxumla çoxaldılır (2). Çiyələk meyvəsinin tərkibində insan orqanizmi üçün lazımi maddələrin olması və onun yüksək keyfiyyəti əvəz edilməzdir. Belə ki, bu meyvənin tərkibində alma və limon turşusu, qlükoza və digər şəkərlər, aşı maddələr, “C” vitamin - askorbin turşusu, “A” vitamin - karotin, pektin maddəsi, dəmir duzları, efir yagı və s. maddələr vardır ki, buna görədə bu meyvənin xalq təbabətində qan azlığı, uşaqlarda baş verən mədə-bağırsaq pozqunluğu və bir sıra xəstəliklərin müalicəsində müvəffəqiyyətlə istifadə edilir (4). Bundan başqa kosmetikada müxtəlif maskaların hazırlanmasında, qənnadı məmulatlarında marmelad, cem, kompot, jele, şirə, mürəbbə hazırlanmasında geniş istifadə olunur. Çiyələyin meyvəsindən başqa onun qurudulmuş yarqaqlarından dəmlənmiş çaydan tərlədici və hərarət salıcı kimi xalq təbabətində işlədilir (3).
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
MATERİAL VƏ METODLAR Çiyələk bitkisinin bu cür əhəmiyyətli xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun “Çox illik bitkilər” şöbəsində çiyələk bitkisi üzərində tədqiqat işləri aparılır. Tədqiqatın əsas məqsədi ÜmumRusiya Bitkiçilik İnstitutunun Maykop Təcrübə Stansiyasından introduksiya edilmiş çiyələk sortlarının Abşeron şəraitində biomorfoloji xüsusiyyətini, məhsuldarlığını, meyvələrin keyfiyyətinin və toz danələrinin öyrənilməsi və ən yaxşı introduksiya edilmiş çiyələk sortlarının becərilməsinin tövsiyyəsidir.
Öyrəndiyimiz sortlar içərisində ən yaxşıları “Oleq Koşevoy”, “Volqoqradskaya”, “Borovitskaya” və “Reddekout” çiyələk sortları Abşeron torpaq iqlim şəraitində yaxşı göstəricilərə malik olmuşdur. Reddekout, Oleq Koşevoy sortlarının meyvələrinin yetişməsi may ayının ikinci ongünlüyünə, Volqoqradskaya, Borovitskaya sortlarının meyvələrinin yetişməsi isə üçüncü ongünlüyə təsadüf edir. Meyvələrin yetişməsi dövrü hər dörd sortda 18-25 gün davam edir. Bu sortlarda kolun inkişafı orta dərəcədə inkişaf etmişdir. Kolun hündur olması birbaşa onun məhsuldarlığına da təsir edir. Belə ki, kolun uca olması meylərin torpaqla təmasda olmasının qarşısını alır və onlar xarab olmur. Bu sortlarda kolun hündürlüyü 25.7-30.2 sm arasında dəyişir. Meyvələrin bu şəraitdə kimyəvi və texnoloji analizi göstərir ki, Oleq Koşevoy sortunun meyvəsi çəkisi 11.04 qr, meyvəsinin uzunu 3.22 sm, eni 2.82 sm, bir koldan orta məhsuldarlıq 275 qr və şəkərlilik faizi 9.25%-dir. Volqoqradskaya sortunun meyvəsi çəkisi 12.8 qr, meyvəsinin uzunu 3.12 sm, eni 3.06 sm, bir koldan orta məhsuldarlıq 358.4 qr və şəkərlilik faizi 11.0 %-dir. Borovitskaya sortunun meyvəsi çəkisi 7.54 qr, meyvəsinin uzunu 3.08 sm, eni 2.28 sm, bir koldan orta məhsuldarlıq 220.4 qr və şəkərlilik faizi 7.5 %-dir. Reddekout sortunun meyvəsi çəkisi 5.57 qr, meyvəsinin uzunu 3sm, eni 2.3 sm, bir koldan orta məhsuldarlıq 220.4 qr və şəkərlilik faizi 12.8%-dir. Çiyələk bitkisinin məhsuldarlığının artmasına müsbət təsir edən bir çox amillər var (5). Bunlardan biri də tozcuqların fertillik faizinin çox olmasıdır. Bu məqsədlə 2 sortda tozcuqlar tədqiq olunmuş və fertilliyi öyrənilmişdir. Cədvəl 1 Çiyələk sortlarının tozcuqlarının tədqiqi № Sortlar Tozcuğun uzunluğu, mkm Tozcuğun eni, mkm
Bir görünüş dairəsindəki tozcuqların sayı, ədədlə Fertillər %
Sterillər % Defor- masiyaya uğramış-
lar, % 1 Boravitskaya 21.5 22.7
14.7 85.0
−─ 15.0
2 Reddekout 20.22
19.4 13.1
94.7 −─
5.3
Cədvəldən göründüyü kimi sortlar bir-birindən fərqlənir. Ən kiçik ölçülü tozcuğa Reddekout (20.22-19.4mkm) sortu malik olmuşdur. Tədqiq etdiyimiz 2 çiyələk sortundan ən yüksək fertillik Reddekout ( 94.7 %) sortunda qeydə alınmışdır (şəkil 1). Steril tozcuqlara hec bir sortda rast gəlinməmişdir. Deformasiyaya uğramış tozcuqlar ən az Reddekout(5.3%), ən çox isə Boravitskaya sortunda (15.0%) olmuşdur (şəkil 2). Tədqiq etdiyimiz sortlar içərisindən fertillik faizi yüksək olan Reddekout (94.7%) çiyələk sortunu tozlayıcı kimi istifadə edilməsi məsləhət görülə bilər.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Şək.1 Şək. 2
İctimai təsərrüfatlar çiyələk plantasiyaları salmaqla daha bir gəlir mənbəyinə malik olur ki, bu da onların iqtisadiyyatının yüksəlişinə kömək edir. Bunları nəzərə alaraq hesab edirik ki, respublikamızda çiyələk sanaye xarakteri almalıdır. Bəzi rayonlarda açılan konserv zavodlarını erkən yazda çiyələk məhsulu ilə təmin etmək qarşıda duran vacib məsələdir. Bundan əlavə, əhalinin artması nəzərə alaraq, onların təzə çiyələk meyvələri ilə təmin etmək lazımdır. Əhaliliz böyük hissəsinin Bakıda və onun ətrafında yaşamasını nəzərə alaraq, çiyələk bitkisinin Abşeron yarımadasında becərilməsi labüddür. Belə ki, bu həm uzaq rayonlardan gələn çiyələk bitkisin xarab olmasının qarşısını alar, həm də yol xərclərini azalmaqla satış qiymətinin aşagı olmasını nizamlayar. Beləliklə, apardığımız tədqiqatlar göstərir ki, Oleq Koşevoy, Volqoqradskaya, Borovitskaya və Reddekout kimi çiyələk sortlarının Abşeron şəraitində becərilməsi mümkündür.
ƏDƏBİYYAT Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|