Amea fəLSƏFƏ VƏ Sİyasi-HÜququ təDQİqatlar institutu k. C. AĞayeva etika və gender: sosial-əxlaqi davranişIN

Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
127
ölürdürsə, sağ qalan digər yarı özünə başqa yarı axtarırdı” 
(227: 118).
Platon məhəbbətlə ailə qurmağı allahın bəxş etdiyi ən 
böyük səadət, nemət hesab edir: “Bizə bu neməti bəxş et-
miş allaha, Erota şükür edirik. Erot indi də bizə çox böyük 
bir fayda verir, bizi bizə yaxın və doğma, əziz olanlarla 
birləşdirir. Allahlarla hesablaşanları xoşbəxt, gözəl gələ-
cək gözləyir, insanları öz ilkin, bütöv təbiətlərinə qayta-
rır” (227: 135). 
Platon ideal dövləti qadın və uşaqların ümumiliyi hesab 
edirdi. İdeal dövlətdə müharibədə iştirak edən gənclərə mü-
kafat olaraq daha çox qadınla yaxınlıq etməyə imkan veril-
məlidir ki, daha güclü dövlətlər olsun. Yaxşı valideynlərdən 
olmuş uşaqları xüsusi yerlərdə saxlayıb böyütmək, pis vali-
deynlərdən olanları gizli yerlərdə saxlamaq lazımdır. 
Ailə qurmaq üçün qadınlara 20 yaş, kişilərə 30 yaş 
həddi müəyyən edilmişdi. “Qadın dövlət üçün qoy 20 yaş-
dan 40 yaşadək doğsun, kişilər üçün qaçış üçün ən yaxşı 
vaxtdan başlayaraq 55 yaşadək dövlət üçün nəsil artırmaqla 
məşğul olmalıdır”. Məhz bu zaman fiziki və ruhi-mənəvi 
çiçəklənmə baş verir. 
Platon fəlsəfi fikirlərində ailədə fiziki və mənəvi tər-
biyənin vəhdətinə xüsusi önəm vermişdir. Platona görə 
vətəndaş öz qadınından başqa heç bir digər azad doğulmuş, 
nəcib xanıma toxunmamalı, “öz qanuni ailəsini dinin rəva 
görmədiyi qeyri-qanuni məşuqələrlə əlaqə” nəticəsində 
məhv etməməlidir. Qadınlar da kişilərlə qeyri-təbii, bəhrə-
siz əlaqələrə yol verməməlidirlər (227: 324-326).
Qədim yunan filosofu Aristotel də ailə münasibətləri, 
ailədə mənəvi, cinsi və fiziki tərbiyə haqqında bu günün 

---

Eti̇ka və gender: Sosi̇al-əxlaqi̇ davranişin təhli̇li̇
128
özündə belə qiymətli olan fikirlər söyləmişdir. O yazırdı 
ki, hər bir dövlət müəyyən bir ünsiyyəti əks etdirir, hər bir 
ünsiyyət isə hər hansı rifah naminə təşkil edilir, bütün ün-
siyyətlər bu və ya digər rifahı əldə etməyə cəhddir. Bu ün-
siyyətlər içərisində Aristotel dövləti, siyasi ünsiyyəti əsas 
hesab edir. 
Aristotel dövlətdə ailəyə xüsusi yer ayırır. O, ailəni qa-
dın və kişinin nəsil artırmaq üçün bir-birlərindən ayrı möv-
cud ola bilmədiklərini nəzərə çarpdıraraq qeyd edir ki, bu 
birləşmə şüurlu qərar əsasında deyil, bütün canlılara və bit-
kilərə xas olan özündən sonra özünə bənzər varlıq qoymaq 
kimi təbii cəhddən asılıdır. 
Cüt birləşmələr həm də qarşılıqlı özünümühafizə 
məqsədilə yaradılır. O, birinciləri öz təbiətinə və əqli xüsu-
siyyətlərinə görə uzaqgörən, hakim, hökm verən, ikinciləri 
isə öz fiziki gücünə görə tapşırıqları yerinə yetirən qul he-
sab edir. Aristotel vəhşilərdə qadın və qulun eyni vəziyyət-
də olduqlarını, onlarda yalnız bir ünsiyyətin qul və qul-qa-
dın ünsiyyətinin mövcud olduğunu göstərir. O, vəhşini və 
qulu təbiətləri etibarilə eyni hesab edir. Aristotelin fikrincə, 
ilkin ünsiyyət formalarindan biri ailədir. 
Dövlət təbii əmələ gələn ilkin ünsiyyətin – ailənin məh-
suludur. Aristotelə görə ailələrin yaranması, inkişafı, fiziki 
və mənəvi tərbiyəsi son nəticədə dövlətin təkmilləşməsinə 
təsir edir.
Dövlət mövcud olan varlıqlara məxsusdur. İnsan öz tə-
biəti etibarilə siyasi varlıqdır. Kim öz təbiəti etibarilə döv-
lətdən kənarda yaşayırsa, ya mənəviyyatca naqis olan var-
lıqdır, ya da fövqəlinsandır. Belə varlıqları Homer “nəsilsiz, 
qəbiləsiz, qanundan kənar, ailəsiz” varlıq adlandırırdı. 

---