Anar İsayev Ramil Rəhimov

20
30
40
50
60
70
80
90
1 кв
2 кв
3 кв
4 кв
Восток
Запад
Север
 
 
 
Qurani-Kərim
 
 

 
81 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əməvilər sülaləsinin hakimiyyəti (661-750) 
Ərəb dövlətində 661-ci ildə hakimiyyətə Əməvilər sülaləsi gəldi. Əməvilər dövründə: 
 
Paytaxt Məkkədən  Dəməşq şəhərinə köçürüldü. 
 
Ərəb işğalları daha da genişləndi. 
 
Xilafət ordusu indiki Cəbəlüttariq
 boğazını keçərək Avropaya doğru irəlilədilər.
 
 
Avropanın içərilərinə doğru irəliləyən ərəblər  İspaniyanı  ələ keçirdilər
 
QEYD:
  Avropanin  içərilərinə  doğru  irəliləyən  ərəblər  732-ci  ildə Puatye adlı  döyüşdə  franklarla  döyüşdülər. 
Ərəblərlə  franklar  arasında  baş  vermiş  Puatye  döyüşü    nəticəsində  franklar  ərəbləri    məğlub  edərək  onların 
Avropaya yürüşlərinin qarşısı dayandırıldı. 
 
Abbasilər sülaləsinin hakimiyyəti  (750-1258) 
750-ci ildə Əməvilər sülaləsini Abbasilər sülaləsi əvəz 
etdi. 
Abbasilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə: 
 
Əməvilərin  işğalçılıq siyasəti davam etdirildi. 
 
Paytaxtın  Bağdada  köçrülməsi  ilə  Ərəb  xilafəti 
Bağdad xilafəti adlanmağa başladı. 
 
Ərəblərə  qarşı  Mərkəzi  Asiyada  Müqənna, 
Azərbaycanda Xürrəmilər üsyanı baş verdi. 
 
İlk  olaraq,  İspaniyada  yaranmış  Kordova 
əmirliyi  mərkəzi  hakimiyyətdən  ayrılaraq  tam 
müstəqil oldu.
 
 
Mərakeş,  Əlcəzair,  Tunis,  Liviya,  Yəmən  və 
Xorasan mərkəzi hakimiyyətdən ayrıldı.
 
 
İran və Misir  Xilafətin tərkibindən çıxdı.
 
 
Ərəb xilafəti zəiflədi və dağıldı, ərəblər 
səlcuqların və monqolların hücumuna məruz 
qaldı.
 
QEYD:
 
Azərbaycanda  Babəkin  başçılıq  etdiyi  Xürrəmilər    üsyanının  Ərəb  xilafətinin  zəifləməsində  və  süqutunda 
böyük rolu olmuşdu. 
 
 
Şimali Afrika
 
İran torpaqları 
 
 
Bizans torpaqları
 
Xəlifələr dövründə ərəblərin işğal etiyi ərazilər 
 
 

 
82 
 
 
Xilafətin idarə olunması 
Ərəb xilafətində dövlətin başçısı xəlifə idi. Xəlifə həm də ordunun ali baş komandanı  idi. Ölkədə ayrı-ayrı sahələri 
idarə etmək üçün divanlar yaradılmışdı. Xilafət ərazisi inzibati cəhətdən vilayətlərə bölünürdü. Vilayətlər xəlifə tərəfindən 
təyin olunan  əmirlər tərəfindən idarə olunurdu. Bütün ərazilərdə rəsmi danışıq və yazı dili ərəb dili idi. 
 
QEYD:
  Ümumiyyətlə,  Əhəmənilər  dövlətində  “satrapt”,  Sasanilər  dövlətində  “mərzban”,  Ərəb  xilafətində  “əmir” 
vəzifələri vilayətləri idarə edən şəxslərə deyilirdi. 
 
Xilafətdə torpaq mülkiyyət formaları və vergilər. Ərəblərin köçürmə siyasəti 
Ərəb  xilafətində  xəlifə,  divan,  mülk,  iqta,  vəqf  və  icma  torpaq  mülkiyyət  formaları  mövcud  olmuşdur.
  Dövlətə 
sadiq olan şəxslərə mükafat olaraq torpaqlar verilirdi.
 
Xilafətdə varlılar daha çox vergi ödəməyə məcbur idi.
 Ərəb xilafətində əhalidən aşağıdakı vergilər alınırdı: 

 
Xərac – torpaq vergisi olub, məhsulla torpağı olanlardan alınırdı. 

 
Cizyə - can vergisi olub, qeyri müsəlman kişilərdən alınırdı. 

 
Xüms – daşına bilən əmlakdan, adamların faydalandığı məmulatlardan alınırdı. 

 
Zəkat (sədəqə) – maldarlardan, tacir və sənətkarlardan, əkin sahələrindən və meyvə bağlarından alınırdı. 
Ərəb  xilafəti  Sasanilər  dövləti  kimi  köçürmə  siyasəti  həyata  keçirmişdi. 
Xilafət  Ərəbistandan  ərəb  ailələrini 
Xilafətin  işğal  olunmuş  ərazilərinə,  o  cümlədən  sərhəd  bölgələrinə  köçürürdülər.  Ərəblərin  köçürmə  siyasətində   
əsas 
məqsədi işğal edilmiş ölkələrdə hakimiyyəti gücləndirmək və etniq dayaq yaratmaq idi 
 
Xilafət dövründə torpaq mülkiyyət formaları 
 
 
 
 
 Xilafətin idarə olunmasında türklərin rolu 
İslam  dininin  qəbul  olunmasından  sonra  ərəb  ordusunda  türklərin  nüfuzu  artdı. 
Türklərlə  qohumluq  əlaqələri 
yaradan ərəb xəlifələri onların gücündən istifadə edirdilər. 
Xilafətdə Abbasilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə türklərin 
nüfuzu daha da artdı, onlar yüksək vəzifələrə  seçildilər.  
Xilafətdə türklərin  yüksək  vəzifələrə seçilməsinin əsas  səbəbi onların 
təşəbbüskar və səriştəli olması idi. IX əsrdən etibarən  türklər Ərəb 
dövlətində    və  orduda  mühüm  rol  oynayırdılar.   
Ərəb  ordusuna  türk 
sərkərdələri  başçılıq  etməyə  başladı. 
Xilafətin  görkəmli  sərkərdələri 
olan  Afşin,  Əbu  Sac  türk  idilər.  Bu  dövrdə  Xəlifələr  tamamilə  türk 
hərbi  rəislərindən  asılı  idilər. 
Xilafətdə  türk  sərkərdələri 
bir  xəlifəni 
hakimiyyətdən salır və ya hakimiyyətə gətirirdilər.  
      Türklərin  etibarlı  olması  onların  nüfuzunu  yüksəldirdi.  Məsələn, 
Tulun sülaləsinin əsasını qoyan Tulun Buxarada vergi əvəzinə alınan 
bir döyüşçü idi.  Onun oğlu  Əhməd İbn Tlun  Misirdə  əvvəl canişin 
köməkçisi,    sonra  canişin olmuşdu Əhməd İbn Tulun dövrünü (876-
879) tarixçilər Misir tarixinin 
«
qızıl dövrü
»
 adlandırırdılar. 
 
 
 
 
 
Torpaq 
mülkiyyəti 
 
Divan  
(dövlətə məxsus torpaqlar) 
 
Xəlifə  
(Xəlifəyə məxsus torpaqlar) 
 
İqta 
(xidmətə görə verilən torpaqlar) 
 
Mülk  
(feodallara məxsus torpaqlar) 
 
İcma 
(kəndlilərə məxsus torpaqlar) 
 
Vəqf  
(dini idarələrə məxsus torpaqlar) 
 
 
Qahirədə Əhməd ibn Tulun məscidi 
 

 
83 
 
 
Ərəb xilafətinin parçalanması və süqutu 
IX əsrdə Ərəb xilafəti dağıldı.  
Xilafətin zəifləməsinin və dağılmasının əsas səbəbi aşağıdakı amillərlə bağlı idi: 
 
Ərəb xilafətinin işğal etdiyi ərazilərdə başlayan azadlıq mübarizələri
. 
 
Daxili çəkişmələr
 və iri feodalların (əmirlərin) müstəqilliyinin artması. 
Ucqarlardakı  yerli  hakimlər  ilk  növbədə,  xəlifə  xəzinəsinə  göndərdikləri  vergilərin  məbləğini  azaldır,  sonra  isə 
tamam dayandırırdılar. Yerli hakimlərin öhdəsindən gələ bilməyən xəlifələr onları öz vilayətlərində tamhüquqlu sahib kimi 
tanıyırdılar.  İlk  olaraq,  İspaniyada  yaranmış  Kordova  əmirliyi  Xilafətdən  ayrılaraq  müstəqil  oldu.  Sonra Mərakeş, 
Əlcəzair,  Tunis,  Liviya,  Yəmən  və  Xorasan mərkəzi  hakimiyyətdən  ayrıldı.  Bunun  ardınca İran və Misir   Xilafətin 
tərkibindən çıxdı. Mərkəzi Asiyada və Azərbaycanda türk müsəlman sülalələri hakimiyyəti ələ keçirdilər. 
Xeyli  zəifləyən  Ərəb  xilafəti,  səlcuqların  yürüşü  ilə  süqutunu  yaxınlaşdırdı.  Səlcuqların  ardınca  monqolların 
yürüşlərinə tab gətirməyən Ərəb xilafəti 1258-ci ildə süquta uğradı. 
 
IX əsrdə Bağdad xilafətindən  ayrılan ərazilər 
 
 
 
 
Azərbaycanda və Mərkəzi Asiyada yeni dövlətlərin yaranması 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Azərbaycanda ilk feodal dövlətlərin yaranması 
Xilafət  zəiflədiyi  zaman    Şirvandakı  canişin  mərkəzi  hakimiyyətlə  əlaqəsini  tamamilə  kəsərək  861-ci    ildə  müstəqil 
Şirvanşahlar dövlətini  yaratdı. Şirvanşahlar dövləti Azərbaycanın ən uzunömürlü feodal dövləti (861-1538) idi. 
879-cu ildə Azərbaycan ərazisində Sacilər sülaləsinin yaratdığı yeni dövlət meydana gəldi. Sacilər sülalənin  və 
dövlətinin banisi «Afşin» titullu türk əmirləri nəslindən olan adlı-sanlı sərkərdə Əbu Sac Divdad idi. 
Sacilər  dövləti  (879-941)  qərbdə  Ani  və  Dvindən  şərqdə  Xəzər  dənizinədək,  cənubda  Zəncandan  şimalda 
Dərbəndədək  olan  böyük  bir  ərazini  özlərinə  tabe  etmişdilər.  Sacilərin  hakimiyyəti  dövründə  bütün  Azərbaycan 
torpaqları ilk dəfə  vahid dövlət halında birləşdirildi. 941-ci ildə Saciləri dövlətini  Salarilər dövləti (941-981) əvəz etdi. 
981-ci  ildə  Salarilər  dövləti  süqut  etdi.  Sacilər  dövlətinin  yerində  Azərbaycanın  şimalında  paytaxtı  Gəncə  olmuş 
 Şəddadilər dövləti  (971-1054) və Azərbaycanın cənubunda paytaxtı Təbriz olmuş Rəvvadilər dövləti (981-1054) yarandı. 
Xilafətin  süqutu  nəticəsində  Şimali  Azərbaycan  (Albaniya-Arran)  torpaqlarında  Tiflis  əmirliyi,  Şəki  hakimliyi  və 
Dərbənd əmirliyi kimi xırda feodal dövlətləri də yarandı. 
 
 
 
 
Əlcəzair 
 
Mərakeş 
 
 
 
Tunis 
Xorasan 
 
 

 
84 
 
 
Samanilər dövləti  (875-999) 
Xilafətin  parçalanması  nəticəsində  Mərkəzi  Asiyada  Samanilər,  Qaraxanlı  və 
Qəznəvilər dövləti yarandı. 
875-ci  ildə  yaranmış  Samanilər  dövləti   Saman  Xudatın    adını  daşıyırdı. 
Samanilər dövlətinin ərazisinə Mavəraənnəhr, Xorasan və Şimal-Şərqi İran daxil idi. 
Onun  ərazisinin  böyük  hissəsini  tarixi  türk  torpaqları,  əhalisinin  əksəriyyətini  türklər 
təşkil  edirdi.  Dövlətin  paytaxtı  Buxara  şəhəri  idi.  999-cu  ildə  Samanilərin  əsas  rəqibi 
olan Qaraxanlılar Buxaranı tutaraq Samanilər dövlətinin varlığına son qoydular. 
Samanilər  dövlətində    kənd  təsərrüfatı,  sənətkarlıq  və  ticarət  yüksək  inkişaf 
etmişdi. Samani tacirləri Kiyev, Bizans, Çin, Azərbaycan, İran və başqa ölkələrə xalça, 
ipək,  ədviyyat,  zinət  əşyaları  aparıb  satırdılar.  Samanilər  dövlətinin  Azərbaycanla  geniş 
ticarət və mədəni əlaqələrini ölkəmizdə tapılmış Samani pulları sübut edir. 
 
Qaraxanlı dövləti  (927-1212) 
İslam dinini qəbul etmiş ilk türk sülalələrindən biri olan Qaraxanlı dövləti  927-ci 
ildə  meydana  gəlmişdi.  Dövlətin  əsasını  Qutluq  Bilgə  Qədir  xan  qoymuşdu.  O  özünü 
«Qara xan», yəni «Böyük xan» adlandırdığı üçün sülalə də onun adı ilə adlanırdı. 
Qaraxanlı  dövlətinin  ərazisi  Balxaş  gölündən  başlayaraq  Hindiquş  dağlarına 
qədər olan torpaqları əhatə edirdi. 
Dövlətin  paytaxt  Qaşqar,  Balasaqun  və  Uzgen  şəhərləri  olmuşdu.  Qaraxanlı 
dövlətində Səmərqənd, Buxara, Ürgənc, Termez şəhərləri xüsusilə şöhrət qazanmışdı. 
Erkən  orta  əsrlərdə  təqribən  300  il  mövcud  olan  Qaraxanlı  dövləti  1212-ci  ildə 
Xarəzmşahlar dövləti tərəfindən 
süquta uğradıldı. 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qəznəvilər dövləti  (962-1187) 
X əsrin 60-cı illərində Mərkəzi Asiyada Qəznəvilər dövləti  yaranmışdı. Dövlətin əsasını 
Alptəkin  qoymuşdu.  Alptəkin  əvvəllər  Samanilər  dövründə  türk  qvardiyasında  qulluq  etmişdi. 
Şəxsi  şücaətinə  görə  hərbi  əyanlar  sırasına  daxil  olmuş    Alptəkin  Samanilərin  hakimiyyətini 
tanımaqla yanaşı, Qəznəvilər dövlətini yaratmışdı.
 
Sultan Mahmud Qəznəvinin (998-1030) hakimiyyəti dövründə: 
 
Qəznəvi dövlətinin qüdrəti daha da artırdı və ərazisini  xeyli genişləndi. 
 
Samanilər dövlətini ərazisi Qəznəvi və Qaraxanlı dövlətləri arasında bölüşdürüldü. 
 
Qəznəvilər Hindistanın şimal və şimal-şərq torpaqlarını ələ keçirildi. 
 
Qəznəvilər  dövlətinin  ərazisi  Hindistandan  Xəzərsahili  torpaqlarına  qədər 
genişləndi.. 
Sultan Mahmudun xarici siyasətində əsas yeri Hindistanın işğalı tuturdu. O, bu məqsədlə 
1002-1026-cı illərdə 17 dəfə Hindistana hücum etdi. Bu hücumlar nəticəsində: 
 
Hindistanın Kəşmir, Pəncab, Qucarat vilayətlərini ələ keçirildi. 
 
Hindistanın  zəngin  sərvəti  ələ  keçirildi  və  Qəznəvi  dövləti  iqtisadi  cəhətdən 
möhkəmləndi. 
Sultan Mahmudun vəfatından  sonra dövlət  tənəzzül etməyə başladı. Vergilərin ağırlığı, 
əhalinin  məmurlardan  narazılığı  və  feodalların  mərkəzi  hakimiyyətə  qarşı  çıxışları  ölkəni 
zəiflətdi.  
 
Qutluq Bilgə Qədir xan.  
Qaraxanlı dövlətinin  
bayrağı 
 
Alptəkin (962-963) 
 
 
 
 
Qəznəvilər 
dövlətinin bayragı 
 
 
 

 
85 
 
Bu zaman Qəznəvilər dövlətinin tabeliyində olan 
səlcuq türkləri dövlətin zəifləməsindən istifadə edərək  qəznəviləri 
sıxışdırdılar. 1040-cı ildə baş verən 
Dəndənəkan döyüşündə 
səlcuqlar qəznəviləri məğlubiyyətə uğratdılar. 
XII  əsrin  70-ci  illərində  Qəznəvilər  dövlətinə  son  zərbəni  vuran  gurlu  tayfaları  onları    Şimali  Hindistana 
sıxışdırdı.
  1187-ci ildə Qəznəvi dövləti süqut etdi.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qaraxani və Qəznəvilər dövlətlərinin tarixi üçün oxşar cəhətlər 
 
 
 
Türk mənşəli sülalərlər 
tərəfindən idarə edilirdi
 
 
Eyni əsrdə yaranan feodal 
dövlətlər idilər
 
 
İslam dinini qəbul 
etmişdilər
 
 
Samanlər dövlətini süquta 
uğratmışdılar
 
 
Hər iki dövlətin tərəqqisi 
zahiri xarakter daşıyırdı
 
 
Hər iki dövlətdə ticarət 
inkişaf etmişdi 
 

 
86 
 
Böyük Səlcuq dövləti (1038-1157) 
 
Səlcuq dövlətinin yaranması 
Səlcuqlar  oğuz  türklərinin  qınıq  boyundan 
idilər.  Bu  tayfa  öz  adını  Səlcuq  bəyin  adından 
götürmüşdü.  Oğuz  dövlətində  subaşı  vəzifəsini 
daşıyan Səlcuq bəy Oğuz  yabqusu ilə münasibətləri 
pisləşdiyi üçün öz tayfası ilə birgə Seyhun (Sırdərya) 
çayının  sahilindəki  Cənt  şəhərinə  gələrək  İslam 
dinini  qəbul  etdi.  Qəznəvilərin  işğalları  dövründə 
səlcuqlar  Xorasan  vilayətinə  köçməyə  məcbur 
oldular. Səlcuqun nəvələri Toğrul bəy və Çağrı bəy 
səlcuqları 
bir bayraq altında 
birləşdirib Qəznəvilərə 
qarşı  mübarizəyə  başladılar  və  Xorasanın  əsas 
şəhəri  olan  Nişapuru  ələ  keçirdilər.  Toğrul  bəyin 
başçılığı  ilə  səlcuqlar  1038-ci  ildə  paytaxt  Nişapur 
olmaqla Səlcuq dövləti yarandı. 
 
 
Səlcuq sülaləsi 
 
 
 
 
Sultan I Toğrulun hakimiyyəti (1038-1063)  
Qəznəvilər Xorasanda yeni bir dövlətin yaranmasını qəbul etmədiyi üçün böyük 
bir qoşunla səlcuqlar üzərinə hücum etdilər. 1040-cı ildə Mərv şəhərinin yaxınlığındakı 
Dəndənəkan  adlı  yerdə  səlcuqlarla  qəznəvilər  arasında  qanlı  döyüş  baş  verdi. 
Dəndənəkan döyüşü nəticəsində: 
 
Səlcuq ordusu Qəznəviləri məğlub etdi. 
 
Səlcuqlar üçün Azərbaycan, İran və İraqa yol açıldı. 
Döyüşün  ertəsi  günü 
Dəndənəkan  döyüşündə  qazanılan  qələbəyə  görə  Toğrul 
bəyə (1038-1063) Sultan titulu verildi. 
Dəndənəkan qələbəsindən dərhal sonra səlcuqlar Mərv şəhərində qurultay 
çağırdılar. 
Mərv qurulyatında səlcuqlar: 
 
Qərb və Şərq istiqamətlərində yeni torpaqlar tutmağı planlaşdırdılar.
 
 
İran, Cənubi Qafqaz və Bizansa qarşı hücuma keçmək qərara alındı. 
1043-cü ildə Səlcuq dövlətinin paytaxtı Rey şəhərinə köçürüldü. Səlcuq orduları 
buradan Həmədan, İsfahan və Gilanı tutaraq Azərbaycana doğru yürüşə başladılar. 
1054-cü  ildə  səlcuqlar  Cənubi  Qafqaza  hücum  edərək  Rəvvadiləri, 
Şəddadiləri və Tiflis müsəlman əmirliyini özlərinə tabe etdilər. Bundan sonra
 Sultan 
Toğrul yaratdığı dövləti Bağdad xəlifəsinin mənəvi nüfuzu ilə gücləndirmək məqsədi ilə 
Bağdada yürüş etdi.  
1055-ci  ildə 
Sultan  I  Toğrulun  başçılığı  ilə  s
əlcuqlar  o  zaman 
Ərəb  xilafətinin 
paytaxtı olan 
Bağdadı tutdular.
 
Xəlifə I Toğrulun şərəfinə ziyafət verərək ona 
«
Şərqin 
və Qərbin hökmdarı
»
  titulunu verdi. 
Bağdadın tutulması nəticəsində Abbasilər xilafəti 
səlcuq türklərindən asılı vəziyyətə düşdü. Sultan I Toğrulun dövründə Oğuz dövlətinin 
davamı  hesab  olunan  Səlcuq  dövlətinin  ərazisi  Mavəraənnəhrdən  Mesopotamiyaya 
və  Hindiquş  dağlarına  qədər  torpaqları  əhatə  edirdi.  Lakin  Oğuz  dövlətindən  fərqli 
olaraq, Səlcuq dövləti geniş ərazili imperiyaya idi. 
 
Səlcuq bəy 
 
Çağrı bəy 
 
Alp Arslan 
(1063-1072) 
 
Toğrul bəy 
(1038-1063)
 
 
I Məlikşah  
(1072-1092)
 
 
Məhəmməd Təpər 
(1105-1117)
 
 
Sultan Səncər 
(1118-1157)
 
 
 
 
 
 
 
 

 
87 
 
Alp Arslanın hakimiyyəti (1063-1072) 
Sultan  I  Toğrulun  vəfatından  sonra  hakimiyyətə  Alp  Arslan  (1063-1072)  gəldi.  Alp  Arslanın  əsas    məqsədi 
Anadoluya yiyələnmək idi. Alp Arslan 
səlcuqların əsas hücum hədəfi olan 
Bizansla müttəfiq olan erməni, gürcü və abxaz 
hökmdarlarını  darmadağın  edib  Tiflis,  Ani,  Qars  şəhərlərini  ələ  keçirdi.  Daha  sonra  Alp  Arslan  Anadolu  üzərinə  yürüşə 
başladı. Bu zaman Bizans imperatoru çox böyük ordu topladı. Bu orduya əslən türk olan oğuz və peçeneq tayfaları da daxil 
edildi. 
Tərəflər arasında  1071-ci il avqustun 26-da Malazgird vuruşması baş verdi. 
Bu döyüş dünya tarixində böyük bir 
dönüş nöqtəsi oldu.  
Döyüş  zamanı  oğuz  və  peçeneqlər  səlcuqların  tərəfinə 
keçdilər. Malazgird döyüşü nəticəsində Səlcuqlar qalib gələrək 
Bizans  imperatoru  Diogeni  əsir  aldılar.
  Döyüşdən  sonra 
Bizansın  səlcuqlarla imzaladığı müqaviləyə əsasən: 
 
Bizans  Şərqi  Anadolu  torpaqlarını  səlcuqlara 
verdi. 
 
Bizans  hər  il  səlcuqlara  vergi  verməyi  və  lazım 
gəldikdə  hərbi  yardım  göstərməyi  öz  öhdəsinə 
aldı. 
Malazgird 
döyüşündən 
sonra 
Bağdad 
xəlifəsi 
Malazgirddəki  qələbə  münasibətilə  Alp  Arslanı  təbrik  edərək 
onu 
«
Müsəlmanların  xilaskarı
»
 
və 
«
İslamın  nuru
»
  
adlandırdı. 
 
 
 
 
 
 
I Məlikşahın hakimiyyəti (1072-1092) 
1072-ci  ildə  Alp  Arslan  Mərkəzi  Asiyaya  hərbi  yürüş  zamanı  əsir  aldığı 
qalabəyi  tərəfindən  öldürüldü.  Onu  oğlu  I  Məlikşah  (1072-1092)  əvəz  etdi. 
I 
Məlikşahın 
hakimiyyəti dövründə: 
 
Konya, Ankara və Suriya (Qüds) tutuldu. 
 
Səlcuq imperiyası çiçəklənmə dövrü keçirdi. 
 
Dövlətin paytaxtı Rey şəhərindən İsfahana köçürüldü. 
 
Səlcuq imperatorluğunda iqtisadiyyat yüksəldi. 
 
Vahid çəki, ölçü və pul sistemi tətbiq olundu.
 
 
Tacirlər bəzi rüsumlardan azad edildi
. 
 
«
Məlikşah cədvəli
»
 (
«
Cəlali təqvimi
»
) tərtib edildi.  
QEYD:
  Səlcuq  dövlətinin  möhkəmlənməsində    I  Məlikşahın  vəziri,  görkəmli 
alim və dövlət xadimi Xacə Nizamülmülkün böyük xidməti olmuşdur. 
 
Səlcuq imperatorluğunun paytaxtı olmuş şəhərlər 
 
 
 
Səlcuqlar dövründə Torpaq mülkiyyət formaları. Vergilər. Ticarət 
Səlcuqlar  dövründə  əsas  torpaq  mülkiyyət  forması  iqta  idi.  İqta  qoşun  başçılarına  hərbi  xidmətə  görə  verilirdi. 
Səlcuqlar  dövründə  uc  torpaq  mülkiyyət  forması  meydana  gəlmişdi.  Bu  torpaqlar  sərhəddə  xidmət  edən  sərkərdələrə 
verilirdi. 
Dövlətin əsas gəliri kəndlilərdən alınan üşr adlı torpaq vergisi idi.