Anatomiya 2014. indd

Qonda gazlarning tashilishi
Qonda kislorod va karbonat angidrid eritrositlar gemoglabini bi-
lan tashiladi. O‘pkada vena qoni kislorodga boy, CO
2
kam bo‘lgan 
arterial qonga aylanadi. Kislorod bilan birikkan gemoglabin oksige-
moglabinga aylangani uchun qon tiniq qizil rangga ega bo‘ladi.
2
2
.
Hb
O
HbO
+
=
Arteriya qoni to‘qimalarga yo‘naladi va u yerda kislorod ge-
moglabindan ajralib, oksidlanish jarayonlarida ishtirok etib, CO
2

---

259
ga aylanadi. To‘qimada O
2
ning kuchlanishi nolga yaqin, CO
2
ni-
ki 60 mm s.u. ga teng. Bosimlar farqi tufayli CO
2
to‘qimadan qon 
plazmasiga o‘tib, eritrositlarga kiradi. Eritrositlarda 10 %ga yaqin 
karbonat angidrid gemoglabin bilan birikib karbgemoglabinni ho-
sil qiladi. Uning qolgan qismi suv bilan birikib karbonat kislota-
ga aylanadi.
2
2
2
3
.
CO
H O
H CO
+
=
Karbonat kislota to‘qima kapillyarlarida natriy va kaliy ionla-
ri bilan birikib bikarbonatlar hosil qiladi. Hosil bo‘lgan vena qo-
ni vena lar orqali o‘pkaga boradi. O‘pka kapillyarlarida CO
2
ni 
bosimiga nisbatan past bo‘lib, alveolyar havoga o‘tadi, kislorod 
esa alveolaga o‘tib, gaz almashinuvi qaytariladi. Mo‘tadil holatda 
100 ml qon tarkibida 15 g gemoglabin bo‘ladi. Gemoglabinni har 
grammi 1,34 ml O
2
biriktirib olish qobiliyatiga ega. Gemoglabin 
faqat kislorod bilan emas, balki boshqa gazlar bilan ham birikishi 
mumkin. U is gazi bilan O
2
nisbatan 150–300 marta ko‘p mustah-
kam birikma hosil qilishi mum kin. Agar havoda oz miqdorda CO 
bo‘lsa, gemoglabin kislorod bilan emas, CO bilan birikib karbok-
sigemoglabin (HbCO) hosil qiladi va to‘qimalarga kislorod tashi-
lishi to‘xtaydi. Bunday holatda odamni tezlikda toza havoga olib 
chiqilmasa odam o‘lishi mumkin.