Anatomiye giRİŞ

Damarlar Hakkında Genel Bilgiler 
 
Vasae (damarlar), iki büyük gruba ayrılır. Bunlar kan damarları (vas sanguinus) ve lenf 
damarlarıdır (vas lymphaticum). Kan damarları da atardamarlar (arteriae) ve toplardamarlar 
(venae) diye ayrılır.  
Kalbin harekete getirdiği kanı vücudun tüm hücrelerine ulaştıran ve bu kanı tekrar kalbe geri 
getiren borular sistemine kan damarları adı verilir.  
Yani Dolaşım sistemi (Systema circulatorium), içinde kan ve lenfa gibi sıvıların dolaştığı, 
kanallar (Damarlar, vasa) ile merkezi pompa organı olan kalpten oluşur. Sindirim sistemi ile 
alınan besin maddeleri, solunum sistemiyle alınan oksijen damar ağı yolu ile vücut hücre ve 
dokularına ulaşırken, hücrelerin vital aktiviteleri sonucu oluşan artık maddelerin böbrek, akciğer 
ve deri gibi atılım organlarına iletilmesi de damar sistemi ile sağlanır. 
İnsanlar ve diğer omurgalılarda damar sistemi taşıdığı sıvının karakterine göre iki grupta ele 
alınır. Bu iki grup dolaşım sisteminin alt sistemleri olarak ayrı ayrı adlandırılır. 
a.  İçinde kan (haema) taşıyan damarlar ile kanın dolaşımını sağlayan kalp (cor) kapalı bir 
sistem olup systema cardiovasculare (kalp-damar sistemi) olarak adlandırılır.  
b.  İçinde lenf (lympha) taşıyan damarlar ile lenf düğümleri (lymphonodus) dolaşım sisteminin 
ikinci alt sistemi olan systema lymphoideum (lenfatik sistem)’u oluştururlar. 
Kanı kalpten hedef organlara ulaştıran kan damarlarına arter, dokularda madde alış verişini 
sağlayan damarlara kapiller ve kanın kalbe geri dönmesini sağlayan damarlara ven denir. 
Kapillerin arter ve venlerden önemli yapı farkları vardır. Damarlar bir su borusu tesisatı gibi kanı 
yalnız belirli yönlere sevk eden pasif oluşumlar değildir. Dolaşım olayında aktif olarak rol 
oynarlar. Kanın belirli yönde devamlı olarak akmasını sağlayan en önemli neden, basınç farkıdır. 
Kalp emme-basma bir tulumba gibi çalışarak bu basınç farklarını yaratır. Fakat damarlar da 
genişleme ve daralma yetenekleri ile kalpden uzak organlarda da basınç farkının sağlanmasında 
kalbe yardım ederler. Ayrıca çeşitli organlara giden kan miktarının ayarlanmasını sağlarlar. 
Merkez sinir sistemi, kalp ve endokrin benzer dışında vücudun bütün organlarının her zaman 
belli miktarda kana gereksinimleri yoktur. Bazı durumlarda kan gereksinimleri artar. İhtiyaca 
göre kan gönderme işini damarlar ayarlar. Bu fonksiyon için gerekli oluşumlar damarların 
yapısında bulunur ve otonom sinir sistemi tarafından kontrol edilirler. Bazı organlar kanı bir 
miktar depo ederler. Gereksinim karşısında bu kanı vücuda bırakırlar. Bu boşaltma işini de yine 
organın damarları kontrol ederler. Kalp basınç farkı yaratabilmek için meydana getirdiği kuvvet 
çok fazladır. Örneğin; 24 saatte meydana gelen kuvvet ile, dolu bir yolcu vagonunu 75 cm. 
yüksekliğe kaldırmak mümkündür. 
Damarlar vücutta dağıldıkça sayı ve uzunlukları artar. Bu durumda kan basıncı gittikçe azalır. 
İskelet kaslarının kasılması ve göğüs boşluğu içindeki negatif basınç büyük venler üzerine emme 
etkisi yapar ve kalbin işini nispeten kolaylaştırırlar.  
Sol ventrikülün sistolu sırasında kan aorta’ya atılır. Aorta duvarında elastik lifler çok fazladır. 
Bunlar kalbin diastole geçip bu kuvvet ortadan kalkınca gerilmiş olan elâstik liflerin tekrar eski 
durumlarına dönmesi yeniden bir basınç oluşturur. Bu olay kalbe yakın bütün büyük arterlerde 
olur. 
 
97

---

Sistol ve diastol sırasında arterlerdeki daralma ve genişlemeleri yüzeyden parmağımızı bastırarak 
anlayabiliriz. Buna nabız denir. Nabız kalbin ve arterlerin çalışması hakkında bize önemli bilgiler 
verir. 
Arterler kalpten  uzaklaştıkça daralırlar ve elastik lifler azalır. Bunun yerini sinir sistemi 
tarafından kontrol edilen aktif kas dokusu alır.