Neyrotonik tipga xos arterial giperemiya reflektor tarzda ekstra- va intra retseptorlar, qon-tomirlarni kengaytiruvchi markaz va ularning nervlari qitiqlanishidan yuzaga chiqadi. Qitiqlovchilar psixik, mexanik, temperatura, ximik, (skipidar, gorchichnoe maslo) biologik omillar bo’lishi mumkin.
Bunday arterial giperemiyaga yaqqol misol qilib: tuxumdon, yurak, o’pka, jigar kasalliklarida bo’yin va yuzning qizarishini ko’rsatishimiz mumkin.
Eksperimentda K.Bernarbirinchi bo’lib, quyonning n.facialisi ni shohi chorda tym’anini tahsirlab arterial giperemiya chaqirgan, chunki ushbu qon tomirlar
kengaytiruvchi parasimpatik tolalardan innervatsiya oladi. Bundan tashqari, javob reaktsiyasi sifatida jag’ osti bezi giperemiyasi va sekretsiyasini ortishi ham kuzatilgan.
Arterial giperemiya atsetilxolin, yahni xolinergik tahsir tufayli yuzaga chiqadi, bu xolat parasimpatik innervatsiya oluvchi organlarda ro’y beradi (til, tashqi jinsiy organlar va x.k.z.). Agar, organni parasimpatik nerv tolalari innervatsiya qilmasa, simpatik gistaminergik, serotoninergik, V-adrenergik tahsirlar tufayli ham yuzaga chiqadi.
Simpatik xolinergik nerv tolalar mayda arteriya va arteriolalarni kengaytiradi, yuz muskuli, lunjning shilliq qavati va ichaklarda giperemiya chaqiradi, ushbu giperemiyalarda ham mediator atsetilxolin bo’lib hisoblanadi. Ko’p hollarda, arterial giperemiya, nerv oxirlarini biologik aktiv moddalar, prostaglandinlar tahsiridan ham yuzaga chiqadi (yarim to’yinmagan yog’ kislotalarni hosilalari).
Prostaglandin A va Ye lar arteriolalar, metarteriolalar, prekapilyar va venulalarga qon tomir kengaytiruvchisi sifatida tahsir etadi. Qon tomir devoridan ajraladigan prostaglandin J2 (prostatsiklin) turli o’lchamdagi qon tomirlarga bo’shashtiruvchi tahsiridan tashqari, trombotsitlarga antiagregatsion tahsirni ham namoyon etadi.
Sezuvchi nerv tolalari m: uchlik nervi qitiqlanganda yuzaga chiqadigan arterial giperemiya biroz boshqacha, bunda arterial giperemiya boshning yarmida yuzaga chiqadi va quyidagicha tushuntiriladi: Organizmda travma yoki yallig’lanish bo’lsa, zararlangan nerv tolalari impulg’slarni teskari, yahni antidrom yo’nalishda o’tkazadi, bunday holatda ko’proq ko’zning qon tomirlari kengayadi va uning o’tkazuvchanligi ortib ketadi, bu holat nerv tolalardan yoki nerv oxirlaridan prostaglandinlarni ajralib chiqishi bilan tushuntiriladi.
