Andijon davlat pedagogika instituti

Geologik tuzilishi va foydali qazilmalari: Yapon orollari yoyi g'arbiy Tinch okean geosinklinal mintaqasi tarkibiga kiradi. Fossa-Magna kundalang siniklar zonasi Yaponiya hududini tuzilishi jihatidan o'zaro farq qiluvchi ikki bo'lakka bo'lib turadi. Xokkaydo oroli va Xonsyu orolining shimoliy qismi paleozoy-mezozoy qatlamlaridan tuzilgan. Yaponiya hududi kuchli seysmik zonada joylashgan (1855,1891 1897 va 1923 yillarda falokatli zilzilalar bo'lgan). Yaponiyadagi 150 ta vulkandan 40 tachasi so'nmagan. Vulkanli rayonlarda mineral va termal buloqlar ko'p. Foydali qazilmalardan ko'mir, temir rudasi, oltingugurt, marganes, qo'rg'oshin, rux, mis rudalari, neft, xromit, oltin, kumush va simob konlari bor.
Iqlimi mussonli, shimolida mo''tadil, janubida subtropik, RYUKYU orollarida asosan tropik. Xokkaydo orolida, Sapporoda yanvarning o'rtacha harorati - 50S, iyulniki 220S, Okinavada yanvarning o'rtacha harorati 160S, iyulniki 280S. Materikdan esgan qishki musson Yaponiya hududiga sovuq havo va ko'p yog'in keltiradi. Yiliga 30 martagacha tayfun bo'ladi. Bu vaqtda kuchli shamol esib, jala yog'adi. O'rtacha yillik yog'in 1800 mm. Xokkaydo orolining sharqida yillik yog'in 800-1200 mm, Sikoku va Kyusyu orollarida 3000 mm.gacha.
Ichki suvlari. Daryolari qisqa, ammo sersuv. Mamlakat gidroenergiya resurslari 52,7 mln. kvt. Shundan 21,8 mln. kvt o'zlashtirilgan (1975). Tayfun vaqtida daryolar toshadi. Ko'pgina daryolarning suvi sug'orishga sarflanadi. Mayda ko'llar ko'p. Yaponiyadagi eng katta ko'l Biva (maydoni 716 km2).
Tuproqlari. Shimolida o'tloqi-botqoq, janubda qo'ng'ir, o'rmon subtropik va tropiklarda sariq va qizil, tekisliklarda allyuvial tuproqlar tarqalgan.
Yaponiya - bir millatli mamlakat. Aholisining 90%dan ortig'i yaponlardir. Yaqin vaqtgacha Yaponiya uchun tug'ilishning ko'pligi va aholi tabiiy o'sishining kattaligi xos edi. Endilikda tug'ilish keskin kamaydi va Yaponiya aholisining ko'payish tipi jihatidan boshqa rivojlangan mamlakatlarga yaqinlashdi. Bunga urbanizasiya sur'atining tezlashuvi va davlatning tug'ilishni nazorat qilish siyosati sabab bo'ldi.
Yaponiya - aholi zich joylashgan mamlakat. Aholisining O'rtacha zichligi 1 km ga 300 nafardan ortadi. Urbanizasiyaning yuqori darajadaligi faqat shaharliklar soni ko'pligida emas, balki ularning asosiy qismini keng shahar aglomerasiyalarida to'planganligida ham aks etadi. Tokiodan Osaka shahrigacha bo'lgan shaharlar mintaqasi xuddi AQSHdagi ATLANTIKA bo'yi megalapolisiga o'xshagan yapon megalapolisiga aylangan. Aholi joylashishining shahar tipi shahar ta'rifini o'zgartirishga sabab bo'ldi: Yaponiyada yaqin vaqtlargacha aholisi 30 ming kishidan kam bo'lmagan aholi punktlari shaharlar qatoriga kiritilar edi, endilikda esa aholisi 50 ming kishidan ortiq bo'lgan aholi zich yashaydigan hamda odamlarning ko'pchiligi shaharlarga xos mehnatda band bo'lgan aholi rayonlari shaharlar deb ataladigan bo'ldi. Yaponiyaning chekka tog'li rayonlarida kichik-kichik tarqoq shaharlar ko'pchilikni tashkil etadi. Qishloq aholisi ko'pincha kichik posyolkalarda yashaydi. Aholining ixtisoslashish tarkibi keyingi vaqtlarda juda o'zgardi. Ikkinchi jahon urushi arafasida iqtisodiy faol aholining asosiy qismi qishloq xo'jaligi va baliq ovlash bilan band bo'lgan, endilikda esa sanoatda qishloq xo'jaligi bilan baliq ovlashdagiga qaraganda ikki barobar ko'p kishi ishlamoqda. Moddiy boylik ishlab chiqarmaydigan sohalarda ishlovchi xodimlar, xizmatchilar, ilmiy xodimlar, mehmonxona xizmatchilari va boshqalarning soni tez ko'payib bormoqda.
Aholining sinfiy tarkibida mayda va o'rta burjuaziyaning salmog'i AQSH dagiga qaraganda bir oz katta, ishchi va xizmatchilarning salmog'i esa kichikroqdir. Biroq, Yaponiya xo'jaligida monopolistik burjuaziyaning roli AQSH dagidan kam emas.
Xokkaydo orolida mamlakatning eng qadimgi aholisi - aynlar (20 ming nafar chamasida) saqlanib qolgan. Shuningdek, koreys (700 ming nafardan ziyod) va xitoylar ham bor. Rasmiy til - yapon tili. Asosiy dinlari - sintoizm (1945 yilgacha davlat dini bo'lgan) va buddizm.
Yaponiya aholisining soni jihatidan dunyoda 6-o'rinda turadi. Jami iqtisodiy faol ish bilan band aholi (52,2 mln. nafar) ning 27 foizi sanoatda, 22 foizi savdoda, 12,6 foizi qishloq xo'jaligida ishlaydi (1975y.). Aholisining o'rta zichligi 1 km.ga 298 nafar. (1975y.) to'g'ri keladi. Jami aholisining 75%i shaharlarda yashaydi. Eng yirik shaharlari: Tokio, Iokohama, Osaka, Nagoya.