Andijon davlat unibersiteti psixologiya kafedrasi

Ta’mlar asosan quyidagi to‘rt sifatga ega;

1. 
   Shirin maza.
   
2. 
   Nordon maza.
   
3. 
   Sho‘r maza.
   
4. 
   Achchiq maza.
   

Til pardasida maza bilish suugonlari bor. Bular maza bilish kurtaklari deb ham yuritiladi. Shuni ham ta’kidlash lozimki, tilning turli qismlari turli mazalarni sezish imkoniyatiga egadir. Masalan, tilning old qismi shirin mazani, orqa qismi achchiq mazani, chetlari nordon mazani sezadi. Tilning o‘rta qismi esa umuman maza sezmaydi.

Maza sezgilarida hid sezgilarining ham ahamiyati bor. Chunki hid sezgilari orqali odam turli oziq-ovqatlarga xos bo‘lgan mazani to‘g‘ri sezadi va qabul qiladi.

Teri sezgilari yordamida organizmga biror narsaning tegishi, temperatura (issiqlik, sovuqlik), og‘riq kabilar seziladi. Teri sezgilarining xilma-xil fuknsiyalari bor. Teri tanani himoya qiluvchi parda, ayrish a’zosi, sezgi a’zosi, issiqlik ajratishni tartibga solib turuvchi a’zo sifatida organizmga xizmat ko‘rsatadi. Teri sezgilarining organlari terining tashqi qismidagi tanachalardir. Bu tanachalar (nutqtalar) juda ko‘p miqdorda bo‘lib, maxsus funksiyalarni bajaradi. Masalan, 250 mingga yaqin nuqta yordamida organizm sovuqni, 30 mingga yaqin nuqta yordamida esa issiqni sezadi.

Harakat sezgilari orqali odam qo‘l, oyoq, bosh, bo‘yin, ko‘krak, bel kabi qismlardagi harakatlarni va o‘z gavdasining fazodagi holatini idora etadi.

Muskul-harakat sezgilarning bir turi statik sezgilardir. Statik sezgilar organizmning fazodagi muvozanat holatini saqlash sezgilaridir.

Muskul-harakat sezgilarining organlari organizmdagi muskullar, paylar va bo‘g‘inlardir.

Odam hayoti va faolyati uchun muskul-harakat sezgilarining ahamiyati juda katta. Chunki sezgilarning bu turi odamga o‘z organizmidagi barcha qismlarning holati va harakatlarini bilishga imkon beradi. Buning natijasida odam gavdasidagi har bir harakatni to‘g‘ri va ongli ravishda idrok qiladi.

Ochlikni, chanqashni, ko‘ngil aynishini, ortiqcha to‘qlikni sezish kabilar organik sezgilardir. Me’da, ichak, o‘pka, qizilo‘ngach va qon tomirlari organik sezgilarning organlaridir.Organik sezgilar odam organizmining ichki holatini aks ettiradi. Organik sezgilarning sezuvchi nervlari qizilo‘ngach, oshqozon, ichak, buyrak, jigar, o‘pka, yurak va qon tomirlarining yuzlarida joylashgan.Shaxsning o‘zini xush yoki noxush, bardam yoki xomush his qilishi organik sezgilar faoliyati natijasidir. Bundan tashqari, organizm biror qismining og‘rishi yoki noto‘g‘ri ishlashi ham organik sezgilar faoliyati hisoblanadi. Shuning uchun odam organizmining sog‘lom bo‘lishi va normal faoliyat ko‘rsatishida organik sezgilar muhim o‘rin tutadi.Sezgi organlarining organizmdagi o‘rni va qo‘zg‘alishiga muvofiq sezgi turlari quyidagi uch gruppaga ajratiladi;

1.