Angren universiteti “ijtimoiy-gumanitar fanlar” kafedrasi
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
26 Iqtisodiyot nazariyasi fanining boshqa fanlar bilan bog’liqligi Iqtisodiy fan tarixi bilan qisqacha tanishgandan so’ng, uning predmetiga ta’rif berish mumkin. Lekin quyidagilarga alohida e’tibor berish kerak. Birinchidan, iqtisodiyot jamiyat hayotini zarur bo’lgan moddiy ne’matlar va xizmatlar bilan ta’minlovchi xo’jalik tarmoqlarining yig’indisidir. Ikkinchidan, iqtisodiyotning vujudga kelishi va rivojlantirilishi insonlarning ehtiyojlari bilan bog’liqdir. Biz bilamizki, extiyojlarning qondirilishi yanada yuqoriroq ehtiyojlarning paydo bo’lishiga olib keladi. Uchinchidan, jamiyat hayotida asosiy soha iqtisodiy sohadir, chunki uning rivojlanish darajasi inson hayotining boshqa sohalarining mavjud bo’lishi va rivojlanishi bilan bog’liq bo’ladi. Iqtisodiyot nazariyasining kurtaklari qadimgi davrlardayoq shakllangan. Qadimgi davrlardayoq buyuk faylasuf olimlar boylik manbaini tahlil qilishga harakat qilganlar. Aristotel boylik manbaini xo’jalik yuritish san’ati deb bilgan. Merkantilistlar esa boylik manbai savdo deb tushunganlar. Fiziokratlar esa boylik manbaini tabiat bilan bog’laganlar. Кapitalizm rivojlanishi bilan iqtisodiyot nazariyasi fani fan sifatida shakllandi. Кlassik iqtisod maktabi vakillari esa boylik manbaini ishlab chiqarish, taqsimlash, almashish va iste’molda deb bilganlar. Ayrim iqtisodchilar iqtisodiyot nazariyasi jamiyat rivojlanishining har xil bosqichlarida moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayonlaridan tarkib topadigan insonlar o’rtasidagi munosabatlarni o’rganadi, deb ta’kidlaydilar. Hozirgi bozor iqtisodiyoti munosabatlarining shakllanishi davrida MDH davlatlari iqtisodchi olimlarining bu fan predmetiga bergan ta’riflari ham diqqatga sazovordir. 27 Masalan, «Iqtisodiyot nazariyasi» darsligida bu fan predmeti rasional xo’jalik yuritish tizimining tarkibiy evolyusiyasini, haqiqiy boylikni va jamyatning ayrim a’zolari va guruhlarining farovonligi, iqtisodiy o’sishning omillari va qonuniyatlarini o’rganadi» 3 deb ko’rsatilgan, yoki bu fan «predmeti cheklangan resurslar dunyosida ne’matlarni ishlab chiqarishdagi kishilarning xulq-atvori va uni boshqarishni o’rganadi» 4 deyilgan. «Ekonomiks» darsligida, birinchidan, cheklangan resurslar dunyosida moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish jarayonida . 28 Xulosa Xulosa qilib aytadigan bo’lsak har tomonlama kamol topgan yuksak ma'naviyatli shaxsni tarbiyalab yetishtirishda, uning ilmiy dunyoqarashini shakllantirishda muhim rol o‘ynovchi fan iqtisodiyot nazariyasi fanining ushbu dasturi jamiyatning iqtisodiy negizi, uning tarkibiy qismlari, umumiqtisodiy qonunlar va kategoriyalar, iqtisodiy hodisa va jarayonlarning mohiyati, ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va ularning amal qilish qonuniyatlari, bozor iqtisodiyotining tarkib topish xususiyatlari , o‘tish davridagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar va ularning natijalari, iqtisodiyotni diversifikatsiyalash va modernizatsiyalash jarayonlari, iqtisodiy o‘sish va unga ta'sir etuvchi omillar, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining ustuvor yo‘nalishlari va vazifalari, iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan tarkibiy o‘zgarishlar, jahon iqtisodiyoti rivojlanishining asosiy tendensiyalari kabi masalalarni qamrab olgan. «Iqtisodiyot nazariyasi» fani talabalarni jamiyatda ro‘y beradigan iqtisodiy qonunlarni bilish va ularning amal qilishiga ongli munosabatda bo‘lishda, mamlakatni demokratlashtirish va iqtisodiyotni bozor tamoyillari asosida isloh qilish jarayonlarining mohiyatini tushunishda zarur bo‘lgan bilimlar bilan qurollantiradi. Shuningdek, bu fan jamiyatning har bir a'zosini g‘oyaviy jihatdan yo‘naltirish, ma'naviy dunyoqarashini kengaytirish, iqtisodiy madaniyatini oshirishga ahamiyatli ta'sir ko‘rsatadi. |