Asinxron dvigatelning magnit maydoni, asosiy tenglamalari va energetikasi

2-rasm. Tormoz kuchlanishini pasaytirib ishga tushirish sxemalari: stator chulg‘amini yulduz ulanish sxemadan uchburchak ulanish sxemasi bilan ishga tushirish (a); statorchulg‘amiga reaktor R (reaktiv qarshilik) ulab (b) yoki AT — avtotransformator yordamida kuchlanishni pasaytirib (d) ishga tushirish sxemalari (bularda: QU — qayta ulagich; Ql, Q2 va Q3 — ishga tushirish kontaktorlari).
Bu kuchlanish ta’sirida motorning rotori aylana boshlaydi. Motorning aylanish chastotasi oshib borgan sari rotor chulg‘amida hosil bo‘ladigan EYK kamayib boradi, natijada ishga tushirish toki ham kamayadi.
Stator chulg‘amlari bilan ketma-ket ulangan qarshiliklarda kuchlanish pasayishi U kamayadi va motorning aylanish chastotasi oshgan sari unga berilayotgan kuchlanish U,avtomatik ravishda ko‘payib boradi. So‘ngra Q2 ulagich ulanadi va motorga tarmoq kuchlanishi U, beriladi, bunda motor nominal kuchlanish bilan ishlaydi.
Asinxron moîorni avtotransformator yordamida ishga tushirish (2,b-rasm). Dastlab Q3 ulagichning ulangan holatida Q1 ulagich qo'shiladi. Bunda motorning stator chulg'amiga avtotransformatordan pasaytirilgan kuchlanish beriladi.
Rotorning aylanish chastotasi oshgandan keyin Q3 ulagich uziladi va Q2 ulagich ulanadi. Shu tariqa stator chulg'amiga tarmoqning to‘la kuchlanishi beriladi. Demak, avtotransformator yordamida tarmoqning kuchlanishi (0,55^- ^-0,73) U1N gacha pasaytirilar ekan. Tarmoq kuchlanishini pasaytirib asinxron motorlarini ishga tushirishning yuqorida ko‘rib o‘tilgan usullarida ishga tushirish toki va momentining kichikligi ularning kamchiligidir.

Faza rotorli asinxron motorlarni ishga tushirish. Faza rotorli asinxron motorlar maxsus uch fazali ishga tushirish reostati yordamida ishga tushiriladi.Ishga tushirish reostati rotor chulg‘amiga ketma-ket ulanadi.

Uning yordamida rotor chulg‘amining aktiv qarshiligi oshirilib, ishga tushirish toki kamaytiriladi, momenti esa oshiriladi.

Dastlab motor 1-xarakteristika bo‘yicha ishga tushiriladi. Bu holda ishga tushirish reostatining qarshiligi rit= r,+ r2 + r3 bo‘lib, aylantiruvchi moment maksimal momentga teng bo‘ladi .
Motorning aylanish chastotasi oshib borgan sari aylantiruvchi moment M ham kamaya boradi va M., . momentdan kichik (M< Mitmin) bo‘ladi. M=M.lmin boMganda ishga tushirish reostatining bir qismi (r,) sxemadan chiqariladi. Bunda aylantiruvchi moment birdaniga Mjlmax qiymatga erishadi, so‘ngra aylanish chastotasining oshishi bilan 2-xarakteristika bo'yicha o‘zgaradi. Bu holda ishga tushirish reostatining qarshiligi r12 = r2 + r3 bo‘ladi.
Aylantiruvchi moment Mitmin gacha kamayib boradi, shu vaqtda r2 qarshilikni uzadilar, bunda motor 3-xarakteristika bo‘yicha ishlaydi. Bunda ishga tushirish reostatining qarshiligi ritl= r3 bo‘ladi. Ishga tushirishning oxirida ishga tushirish reostati sxemadan butunlay
chiqariladi va shu bilan rotorning chulg‘amlari qisqa tutashtíriladi. Bu holda motor tabiiy xarakteristika (4) bo‘yicha ishlaydi (3,/>-rasm).
Faza rotorli motorlarni ishga tushirish va ular tuzilishining murakkabligi, qimmatligi va boshqalar bunday motorlarning kamchiligi hisoblanadi. Shu sababli faza rotorli motorlar asosan ishga tushirish sharoiti og'ir bo‘lgan mexanizmlarda qo‘llaniladi.
Hozirgi vaqtda eng ko‘p tarqalgan asinxron elеktr dvigatеllarining paydo bo‘lishiga aylanuvchan magnit oqimini hosil qiluvchi qurilmalarni yaratish imkonini bеrgan uch fazali o‘zgaruvchan tok sistеmasi sabab bo‘ldi. Ularning asinxron dеb atalishining sababi mashinaning aylanuvchi qismi-rotor hamma vaqt magnit oqimi tеzligiga tеng bo‘lmagan, ya’ni u bilan sinxron bo‘lmagan holda aylanadi. 127V, 220V, 380V, 500V, 600V, 3000V, 6000V va 10000 V kuchlanishlarda vattning ulushlaridan to minglab kilovatt quvvatga mo‘ljallab yasaladigan bu elеktr dvigatеlining konstruksiyasi sodda, boshqa elеktr dvigatеllarga qaraganda ishlatishga ishonchli va arzondir. Uni aylanish tеzligini doimiy saqlash zarur bo‘lmagan har qanday ishlarda, shuningdеk, bir fazali qilib kichik quvvatlarda turmushda ham ishlatilishi mumkin. Hozirgi vaqtda asinxron mashinalar asosan dvigatеl rеjimida ishlatiladi. Quvvati 0,5 kVt dan ortiq mashinalar odatda uch fazali, kichik quvvatlilari bir fazali qilib tayyorlanadi. Asinxron mashinaning birinchi konstruksiyasi 1889-91 yillarda rus injеnеri Dolivo-Dobrovolskiy tomonidan yaratildi.
Har qanday asinxron dvigatelning asosiy qismlari quyidagilardan iborat: qo’z-g’almas (statsionar) qism – u stator deb, va aylanuvchi qism, u rotor deb nomlanadi. Stator va rotor xavo tirqishi bilan ajratilgan, ularning qiymati, kichik quvvatli dvigatellar uchun 1,0 mm, katta quvvatli dvigatellar uchun 1,5 mm atrofida bo‘ladi.
Stator o‘zgarmas tok mashinasining yarmosiga mos keladi. Statorning qo‘z-g‘almas korpusi po‘lat yoki alyuminiydan bajarilgan truba ko‘rinishiga ega bo‘lib, unga ferromagnit o‘zak joylashtirilgan. O‘zakda stator cho‘lg‘amlarni joylashtirish uchun pazlar (o‘yiqlar) mavjud. Cho‘lg‘amlar, rotorning talab etilgan aylanish tezligiga bog‘liq ravishda, 2, 4, 6 va h.k. qutbli aylanuvchi magnit maydonini xosil qiladi.

2.