Asr oshgan asarlar

1 Davlat arboblari.
: Vaqf va diniy ishlami boshqaruvchi ma’murlar.
156

---

moqni, agar maosh masalasini hal qilishda mushkilot 
chekilsa, maoshni o‘z mablag‘idan to‘lashga rozi 
ekanini bildirdi-da, mulozimdan berib yubordi.
Uyga qaytganda ham bir muddat tinim olishga 
imkon topmadi. Turli tabaqaga mansub o‘nlab kishi 
unga murojaat etdi. Har qaysisining o‘ziga yarasha 
shikoyati, talabi, o‘tinchi bor.
Oqshom yemog‘idan so‘ng sham oldida o‘tirdi, 
qog‘oz, qalam olib, ilhomiga berildi. Bir g‘azal, bir 
tuyuq yozdi, tuyuqdan xursand bo‘ldi. Bunda ona tili 
boyligining va imkoniyatining bir jilvasini ko‘rdi. Vaqt 
butunlay sezilmasdan o‘tdi, qo‘rada xizmatkorlaming 
yurishlari, tovushlari tindi. Daricha orqali Hirot 
xo'rozlarining ikkinchi qatla qichqirgan sadolari uning 
quloqlariga tuyuldi. Yechindi, shamni pufladi, xiz- 
matkor to‘shab qo‘ygan o‘ringa kirdi...
Ertalab Mirak Naqqosh keldi. Navoiy Binafsha- 
bog‘dagi yozgi ko‘shkka naqsh ishlatish to‘g‘risida 
gaplashmoq uchun chaqirtirgan edi. Mirak Naqqosh 
Hirotdagi yuzlarcha naqqoshlar orasida eng oldingi- 
laridan edi. Hirotda ba’zi imoratlaming g‘oyat nafis 
naqshlari uning ijodi edi. Unda qidiruvchi fikr bor edi. 
U boshqa sohalarda ham g‘alati narsalar ixtiro etishga 
urinardi.
Mirak Naqqosh, gap orasida, o‘zining favqulodda 
iste’dodga ega bo‘lgan bir shogirdini eslatib o‘tdi, 
uning naqqoshlikdan ko‘ra rasmga ko‘ngli moyilligi 
ham ajoyib rasmlar ishlay boshlaganini ustodning 
samimiy g‘ururi bilan aytgach, Navoiy juda qiziqdi. 
Boshqa gaplarni yig‘ishtirib, uni surishtira boshladi.
— Bizning Kamoliddin Behzod hirotlik yetim bola 
edi,— dedi Mirak Naqqosh,— rahmim keldi. Mening 
san’atimdan o‘zga shogirdlarim qatorida bahramand 
bo‘lsa, yetim bola uchun tirikchilik yo‘li ochilur, 
degan andisha bilan uni shogirdlikka oldim. Zehni 
behad baland, qo‘li oltin ekan. San’atda juda tez ilga- 
rilab ketdi.
— Yuring, maxdum, bizni olib boring, — o‘midan 
qo‘zg‘aldi Navoiy. — Shogirdingiz bilan bizni ta-
157

---

nishtiring. Tasvir san’atining haqiqiy ustodlari bizda 
yo‘q demoq mumkin!
Mirak Naqqosh Navoiyning san’at ahliga bo‘lgan 
chuqur muhabbatini, g‘amxo‘rligini bilsa-da, hayron 
bo‘lib, o‘jarlik ham san’atkorlarga xos g‘urumi ifo- 
dalagan ko‘zlarini katta ochib, shoirga qaradi. Navoiy 
norozilanib so‘radi:
— Deganlaringiz chin so‘zmi?
— Janoblari kaminani yolg‘onchi deb eshitgan- 
midilar?
— Unday bo‘lsa, ne uchun taraddudlanursiz?
Mirak Naqqosh uchi uzun taqyasini yuqori surib,
boshini qashidi.
— Xo‘b, tanishtirmoqqa tayyormen, — dedi u 
kulib, — lekin janoblarini ovora qilmoqqa hojat yo‘q. 
Kamoliddin Behzodni men o‘zim keltururmen. Sizni 
ziyorat qilmoq uning uchun ulug‘ baxtdir.
Navoiy bukun kechga yaqin uni olib kelishni ilti- 
mos qildi. Keyin Binafshabog1 ko‘shkining naqshi 
haqida so‘zlashdi.
Navoiy devonga borib, har kungi vazifasini bajardi. 
Xo‘ja Afzalni oliy farmon bilan tabrikladi, lekin undan 
mavlono Shahobiddinning shahar qozisi qilib tayin- 
langanini eshitdi. Kutilmagan xabar uni qattiq 
g‘azablantirdi. Bu voqeaning tagini surishtirishga ham 
toqati qolmadi. Devondan chiqdi. Otga minib, 
Husayn Boyqaro qurdirayotgan Bog‘i Jahon orodagi 
saroylar, ko‘shklaming ichki bezaklarini tomosha 
qildi. Namozasrga yaqin uyga qaytganda, Mirak 
Naqqosh o‘z shogirdi bilan kutib o‘tirardi. Navoiy 
Kamoliddin Behzod bilan ulug‘ og‘odek samimiy 
mehribonlik bilan ko‘rishdi. Yosh rassom uzun bo‘yli, 
ingichka gavdasiga noziklik bilan pishiqlik go‘zal 
birikkan, o‘n besh-o‘n olti yashar o‘spirincha edi. 
Uning fikr, ilhom balqib turgan qora ko‘zlarida 
uyatchanlik va toza, ulug‘ ruhga xos qandaydir ma’- 
sumlik jilvalanardi. Naqqoshning olacha to‘nli shogir­
di dongdor shoir ham davlatning ulug‘ odami qarshisi- 
da qizardi.
158

---

Navoiy ulami o‘z xonasiga olib kirdi. Mirak 
Naqqosh eskigina juzdonini ochib, shogirdining 
ayrim, maxsus qog‘ozlarga solingan rasmlarini shoirga 
bir-bir taqdim eta boshladi. Navoiy birinchi varaqni 
qo‘lga olib, bir lahza diqqat bilan tikildi-da, Mirak 
Naqqoshga ma’nodor qarab qo‘ydi. Ko‘zlarini suzib, 
yana tikildi. Ko‘zlarini uzoq vaqt uzmadi. Mirak 
Naqqoshning ta’rificha, qo‘li oltin bolaning chizgani 
jivir-jivir gullar, barglar, chiziqlar nozikligi, jonliligi, 
bemisl she’riyati bilan go‘yo uning ko‘zlarini, ruhini 
sehrlagan edi. Bo‘yoqlarning nafis ohangi, tong chog‘i 
toza zangori ufqlarga taram-taram yugurgan nurlarda- 
gi kabi, benihoyat nozik tovlanar edi! Navoiy orom va 
hayajon bilan chuqur nafas oldi. Ikkinchi rasmni 
ko‘rdi. Ayni ruh, lekin yana boyroq, yana nafisroq... 
Mana, ov tasviri. Ohular go'yo qog'ozdan sakrab 
o‘ynoqlab ketayotganday tuyuladi. Bunda har bir 
nuqta ko‘z kabi jonli. Navoiy o‘nga yaqin rasmni 
benihoyat to‘la zavq bilan tomosha qildi.
Kamoliddin Behzod ichki bir hayajon bilan boshi- 
ni quyi solib o‘tirar, ba’zan bir zumgina Navoiyga 
ko‘z qirini tashlab qo‘yardi. Mirak Naqqosh aksari 
uning o‘z ko‘zi oldida yaratilgan bu rasmlami go‘yo 
ilk daf a ko‘rgandek, zavqlanib tomosha qilar, Navoiy 
bilan fikr olishuvga tirishar edi. Nihoyat, shoir ko‘zla- 
rida yongan quvonch bilan yosh rassomni tabrikladi:
— Bu ko‘hna jahon, — dedi u shavq bilan, — siz- 
ningdek san’atkomi hanuz ko‘rmagan edi. Qala- 
mingizning husni har qanday ta’rifdan benihoyat 
balanddir. Bu kamolotni yana oliylashtirmoq yo‘lida 
samimiy harakat qilingiz.
Kamoliddin 
Behzodning 
yuzi 
allaqanday 
yorug‘lanib ketdi, titrak lablar bilan dedi:
— Ulug‘ iltifotingiz uchun ne til bilan tashakkur 
etmoqni bilmaymen, bu tasvirlar shogirdbachchan- 
gizning mashqlaridir, qalamim ustodlaming ta’limiga 
g‘oyat muhtojdir.
— Ta’lim olmoqdan hech vaqt yuz o‘girmangiz! — 
dedi Navoiy.
159

---

Shoir namozshomdan keyin Mirak Naqqoshni va 
uning ajoyib shogirdini ziyofat qildi. Ovqat ustida 
Hirotdagi o'zga rassomlar haqida so‘zlashdilar. Das- 
turxon yig‘ishtirilgandan so‘ng Navoiy yana Behzod 
rasmlarini sham nurida qaray boshladi. Har bir chi- 
zig‘iga, bo‘yoqlaming eng ingichka tovlanishlariga qa- 
dar qattiq diqqat qildi. Rasm san’atini chuqur tushun- 
gan va chuqur zavq sohibi odamlar ko‘ra oladigan 
ba’zi nuqsonlami Behzodga ko‘rsatdi. Uning qalami- 
ning qudrati va shu davrgacha hech ko‘rilmagan 
nafosati nimada ekanini izoh qilishga tirishdi. Behzod 
Navoiyni yolg‘iz shoir deb bilardi. Rasm haqidagi fikr- 
larining to‘g‘riligi uni juda taajjublantirdi. Shoiming 
har bir so‘zini tag-tugi bilan uqib olishga intildi.
Vaqt alla-palla bo‘lganda, naqqosh bilan yosh ras- 
som jo ‘narkan, Navoiy Behzodga qalin oshna 
bo‘lganini bildirdi va har vaqt kelib uni quvontirishini 
iltimos qildi. Keyin hovlidan Mirak Naqqoshni bir 
nafasga chaqirib, dahlizda shivirladi:
— Ertaga, albatta, mening qoshimga keling!
— Xo‘sh! — dedi naqqosh.
— Bu favqulodda iste’dod nimaga muhtoj, uni tar- 
biyalamoq uchun nimalar qilmoqligingiz kerak — 
bulami batafsil muhokama qilurmiz, — dedi Na­
voiy.
— G ‘oyat ma’qul fikr, kechga, albatta, kelur- 
men.— Quvonch bilan hovliga otildi Mirak Naqqosh.