Asr oshgan asarlar
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
O n sakkizinchi bob
D ildor cho‘chib uyg‘onganda, darichalam ing tirqi- shidan tong yorug‘ligi sizg‘ir edi. T o ‘shaklarda qator yotgan sheriklari — kanizaklar bir-birilariga suqilishib, jim gina uxlashardi. — Turinglar, hay yetim qo ‘zilar. Taltaymanglar — so‘kishga-qarg‘ishga botasenlar! — yostiqdan boshini ko ‘tarib qichqirdi Dildor. Ikkita qiz ko‘zlarini arang ochib, yana g‘ingshinib yumishdi. D ildor homuza tortib, kerishib o ‘m idan 250 turdi. Odaticha, tez va yengil kiyinib, eshikni ochdi. N am va sovuq shamol mavji uni birdan quchib, seskantirdi. Elakda elangan un kabi, mayda qor siypalab yog‘ardi. Bog‘chalar, cham anzorlar oqargan, sarvlar- ning nozik qomatlari kum ush parlangan. Tansiq qor! Yana qish. Q ancha m arta bu yerda ilk qom i qarshi- lardi! — Dildorning esida ham yo‘q. U, har vaqtdagi kabi, dardli xayollarga berilib, unda-bunda iz tushgan qorda yurib ketdi. Kafsh ichini to ‘ldirgan qom i ham sezmagandek b o ‘ldi. Qarg‘alar, quzg‘unlar shaxdam tovush bilar qag‘illashib uchishar, uzoqda nazoratchi qullaming ko‘lankalari izg‘ir edi. M adorini qish uz- ganday suzilib oqayotgan ariq bo 'y id a D ild o r cho‘qqayib, apir-shapir yuvindi. H o ‘l barmoqlari bilan sochlarini tarab-tekislab, xonaga qaytarkan, uzoq- dan Davlatbaxtning allaqanday hayajonli tovushini eshitdi: — D ildor, yugur, bu tom on yugur. — H a, nim a gap? Yana kalamush tutdingizmi? — Sho‘rimiz quridi, yugur, — b o ‘g‘ilib qichqirdi Davlatbaxt. D ildor qorga to ‘lgan kafshini tushirib, kiyib, D av latbaxt yashaydigan xonaga yugurdi. Eshikda D avlat baxt shaq-shaq titrar, tusida tus qolmagan edi. — N im adan q o ‘rqdingiz, egachijon? — Davlat- baxtga yopishdi hovliqib Dildor. — G ulsanam ga bir qara,— yerga to ‘shalgan yolg‘iz to ‘shakni ko ‘rsatdi u. D ildor uyning to ‘riga o ‘tib, to ‘shakka engashdi — ko‘zlari dahshatli olayib: «Voy!» deb qichqirdi. Davlatbaxt darichani ochdi. Qish tongining sovuq so‘nik nuri turkm an qizi G ulsanamning o ‘lik yuzida aks etdi. — 0 ‘rtoqjonim , gulim, nim a qilding? Nega bizni tashlab ketding? D ildor suyukli o‘rtog‘ini, sirdoshini, darddoshini quchoqlab, h o ‘ng-ho‘ng yig‘ladi. Davlatbaxt ham o ‘lik qizning boshiga cho'qqayib, titrab, yig‘i aralash 251 so'zladi: «Bugun men bu uyda tunamagan edim. H ozir kirib «tur», deb qichqiramen, qichqiramen, «g‘iq» etmaydi. Yaqin kelib qaradim, turtdim , qotib yotibdi! Zahar ichgan, zahar... Ko'rm aysenm i, ko‘ka- rib ketibdi! M en o ‘lay, nega seni yolg‘iz qoldirdim, nega siringdan xabarsiz qoldim!» — Oh, Davlatbaxt, go‘yo ko‘ngillarimizdagi dard- dan, yaradan bexabardek so‘zlaysiz, — ko ‘z yoshlarini yum-yum quyib gapirdi Dildor. — Ota-onadan, o ‘z yurtidan ju d o b o ‘lishlik, tutqunlik, ko ‘ksingdagi m uhabbatni, orzularini ko‘mib, qari qiz bo ‘lib, so‘lib sarg‘ayish osonmi? Oh, G ulsanamim, o ‘rtoqjonim, mehribonginam! Bilamen, o‘zingga hamisha o ‘lim kutarding, lekin bizlarni tashlab ketganing yomon b o ‘ldi. — D ildor yuzini do ‘stining sovuq, ko‘kargan yuziga surib yig‘ladi. Birpasda uy ichi kanizaklar bilan to ‘ldi. Hamma- ning ko‘zida yosh qaynaydi, ham m a titraydi. Chunki, bu o ‘lim bechora asiralaming siynalarida cho'kib yot- gan qayg'ulam i birdan va behad kuchli to ‘lqinlatib yuborgan edi. G ulchehrabibi ham yetib kelib qoldi. U endi xiyla munkillab qolgan. Kampir dahshatli bir sovuqqonlik bilan murdaga qaradi. Labini burib, xo‘mrayib, teskari o ‘girildi. Qizlar, garchi tovushsiz yig‘lasalar-da, u bobillab berdi: — Bas, tovushlaring o ‘chsin... Xadichabegim no- tinch b o ‘lmasinlar. Chiqlaring, yumushlaringni qilla- ring! Biz o ‘zimiz saranjomlab, tangri buyurgan joyga eltib qo‘yormiz. Kanizaklar kampirdan qayta-qayta qarg‘ish eshit- gandan so‘ng, bo ‘yinlaridan birov sudrab tortgandek, noiloj tashqari chiqishdi. Peshin vaqtida G ulsanamning tobutini olib jo ‘nadi- lar. M arhum aning ham m a o ‘rtoqlari uch kun qora ro ‘mol o ‘rab, m otam tutishdi. D ildor o ‘rtog‘ining o ‘limiga ham m adan chuqurroq qayg‘urdi. H ar kun oqshom sham yoqib, Q ur’ondan o ‘zi bilgan bittagina surani o ‘qir, m arhum aning arvo- 252 higa bag‘ishlar edi. Bir qancha kun ko‘zidan uyqu qochdi, fikri, xayoli do‘stining qismatida edi. K o‘pin- cha vahim, qorong‘i o ‘ylar uning borlig‘ini qoplay boshladi. Ba’zan bu o ‘ylarning dahshatidan c h o ‘chib, yuragi go‘yo qotib qolardi. Sekin-sekin dahshatli xa- yollarga ko‘nika boshladi. 0 ‘lim bilan hayot orasidagi qora o ‘pqon oddiy va yaqin narsa kabi sezila bordi. Lekin bu voqeadan ikki hafta o ‘tar-o‘tmas, D ildom ing yuragida to ‘satdan, hech kutm agan dam da, hayot orzusi, um idi q o ‘zg‘aldi... Bir kun Xadichabegimning katta ziyofatida yugura- yugura horigan D ildor o ‘z xonasida yolg‘iz dam olib o ‘tirar ekan, darichadan folbin kam pim ing yuzi, vahimali tushdagi chirkin basharalar kabi, ko‘rinib qoldi. — D ildor degan senmi? — enkayib, shilpiq k o ‘zla- rini tikib so‘radi kampir. — H a, men. Endi ko ‘rdingizmi meni? — beparvo javob berdi Dildor. Bir zum dan so‘ng folbin eshikdan kirdi-da, Dildorning yoniga cho‘qqaydi: — Q o‘l uchingni ber, m en rom ochamen. D ildor bu quv kam pim ing marhamatiga hayron qoldi. Chunki har foli uchun Xadichabegimdan b o ‘g ‘- cha-bo‘g‘cha sarupolar oigan bu makkora ch o ‘rilar- ning jon-dil bilan yalinishlariga qaramay, ularga fol ko‘rmasdi: «Har so‘zimning bahosi — bir dinor!» deb ham m aning tilini kesardi. D ildor saroyning baland mavqeli xonimlarining bittasi sovg‘a yo‘sinda bergan bir ko ‘ylak badaliga bundan ikki-uch yil burun bir m arta fol ochtirgan edi. U k o ‘zlarini jovdiratib, beixtiyor qo‘lini uzatdi. Kam pir har vaqt fol ochganda, hurpayib, yolg‘iz shilpiq ko'zlari bilan kishiga qattiq tikilib, valdirar edi. H ozir esa qizning qo‘lini ushlarkan, kulgidan lablari bir zum yoyilib ketdi. — Shu qizimning xudo bergan bir suygani bor ekan, — atrofga alanglab, juda sekin gapirdi kam p ir,— kuch-quw atda Rustamday ekan. Ammo Maj- 253 nun singari, o ‘z Laylosini axtarib, bu shahri azimda sargardon ekan. — N im alar deyapsiz, buvi? — rangi o ‘chib so‘radi Dildor. — Shoshma, sen Arslonqul deganni taniysanmi? D ildor entikib, qo‘lini tortib oldi, tusi o ‘chib, qalti- rab ketdi. — Esingni yig‘, nima b o ‘ldi? — xirillab shivirladi kampir. — So‘zlaringiz hammasi rost-ku! — hovliqib dedi Dildor. — Ha, m en hamisha to ‘g‘ri topurm en. Muakkil- larim ham m a sirlardan xabar berishadi! — ishonch bilan dedi kampir. — Y o‘q, buvi, siz Arslonqulni taniysiz. Bu fol emas! — Hay, sekin gapir! — k o ‘z olaytirdi kampir. — Ayting, buvijon, qachon ko‘rdingiz Arslonqulni? Qayerda, nim a dedi? Sog‘mi? Oh, sho‘rlik yigit! — Dildor hayajondan hamma narsani unutib, kam pim i quchoqlam oqchi b o ‘ldi. — Jinni b o ‘ldingmi? Qayerdasen? Kam pir achchiq bilan siltab tashladi qizni, keyin darichani qiya yopdi-da, Arslonqul uning uyiga qidirib kelganligi, Dildorga arz-holini yetkazishini o ‘tinib yig‘laganligi, Quduqboshi degan mahallada, xolasini- kida D ildordan ayrilgandan beri yashab turganligi va hakazo haqida shivirladi. — Buvijon, agar m enda dunyoning xazinasi b o is a edi, sizdan ayamas edim, — yig‘lab dedi Dildor. — Yana nim alar dedi? Sihat qanday? Acham balki olgandir? O tam to ‘g‘risida hech nim a demadimi? Xat bermadimi sizga? — Xat? Til zindonga sudraydi, xat dorga eltadi! U naqa narsalarni ushlashdan hazar qilamen. Yig‘la- ma, azalning qalami senlaming sevgilaringni ayrim daftarlarga bitgan ekan. Ham m asi olloning ishi! M en ham dunyodan toq o ‘tdim! Xayr, b o ‘tam. Kam pir o ‘m idan turdi. 254 — Shoshmang, buvijon,— D ildor uning kosov qo‘lini ushlab oldi. — Ichim da dardim behad ko‘p, bir uchini sizga ochay, Arslonqulga yetkizing, — yalindi qiz. Vahimaga tushgan kampir k o ‘zlarini atrofga o‘yna- tib, jahl bilan shivirladi: — Bas, bas, ham m a darding menga ravshan, um rim da bir savob ish qilayin, deb bu jafoni b o ‘ynim- ga oldim. Zinhor birovga og‘iz ochma! — darrov eshikdan chiqdi u. 0 ‘z yorining o ‘lik-tirigidan xabarsiz bo ‘lgan va undan mangu ayrilganiga ishonib, endi hayot bilan vidolashuvga jazm eta boshlagan Dildorning o ‘y va xayollari ost-ust bo'lib ketdi. Shu tobda u go‘yo qayta dunyoga ko‘z ochdi. Kampirning keltirgan xabari, xuddi narigi dunyodan kelgan kabi sirli ko‘rindi. Och- ko‘z, yalmog‘izday xunuk, chirkin folchi endi, uning nazarida, payg‘ambarning qizi va qiyomatda ayollami jannatga boshlab kiruvchi Bibi Fotim adek ulug‘sifat, m ehribon b o ‘lib tuyuldi. D ildor yurak urishini, haya- jonini bosolmasdan, boshini yostiqqa q o ‘yib, o‘yladi: «U nutm abdi qadrdonim , u bilan yashash, birga jafo chekish qadar zo‘r baxt bormi? Shuncha yillardan beri shu shaharda, yon bag‘rim da yashar ekan, oh, zolim falak, nega biz shuncha uzoqmiz? Qanday qilib kam- pirga yo'liqqan ekan? Endi nim a qiladi? M eni qutqa- rish uchun astoydil harakat qiladi, albatta. Lekin yana soddalik bilan, alamiga, dardiga chidayolmasdan, qaltis harakat qilib, o ‘z jonini tahlikaga solmasa edi!» Bu fikr uning butun borlig‘ini, dahshatli og‘riq kabi, qoplab oldi. Birdan hovliqib, o ‘m idan sachradi. Qiz har kun kampirning qadamiga intizor b o ‘ldi. 0 ‘z yigitidan har on sabrsizlik bilan yangi xabarlar kutdi. Lekin kam pirdan darak yo‘q. Kunlar yildan uzoq tuyuladi. Q anot bog‘lasa-da, o ‘z yoriga uchib bora qolsa! D am shodlikdan bolalarcha quvonadi, dam qo ‘rqinch o ‘ylarga botib, yuragi o ‘ynab ketadi... 0 ‘ninchi kun haram da kam pir paydo bo‘ldi. D ildor quvonch bilan uni hovlida qarshi oldi. A trofda 255 odam lar ko‘p bo ‘lganidan, ko‘z uchi bilan folchini daraxtzorga imladi. Biroq, folchi kinoya bilan labini burib, to ‘ppa-to‘g‘ri Xadichabegimning ko‘shki tom on yo‘rg‘aladi. Dildor m a’yuslansa ham, faqat umidsiz- lanmadi: «Kampiming shunday qiliqlari ko ‘p b o ‘ladi. Balki, hadiksirar» — o ‘yladi ichida. Pana joyda uchra- tib, so‘zlashmoq maqsadida uning yo‘lini poyladi. Biron soatdan keyin uzoqda kampim ing qorasini ko‘rib, tez-tez yurib bordi. Biron joyga taklif etmoqqa botinm ay, sekingina so‘radi: — Buvijon, uni ko‘rdingizmi? N im a dedi? — K o‘rdim, niyati yom on ekan... Oralaringda gap tashib baloga qolish uchun esimni yeganim yo‘q, — tikanday botadigan bir tovush bilan javob berdi kam- pir keta turib. — Buvijon, yom on niyati nima ekan? Tangri yara- laqasin, ayting! — yana butun samimiyati bilan yalin- di qiz. — So‘rama! Toshdan sado chiqar, m endan chiq- mas! — qiyo boqmay, ketdi-qoldi folchi. D ildom ing hushi uchib, turgan yerida qotdi. Orqa- dan kelayotgan bir to ‘da ch o ‘rilaming tovushidan esini yig‘ib oldi va o ‘yladi: «Niyati yomon... N im a dem oqchi kampir? Arslonqul yo m en bilan ko ‘rish- makni so‘ragandir, yo bu yerdan meni olib qochish to ‘g‘risida gapirgandir... Bu narsa kam pim ing o ‘takasi- ni yorgan. Axir, «xat» degan so‘zni eshitib, tunov kun joni chiqib ketgandi-ku». D ildor Arslonqul to ‘g‘risida tashvish tortdi. «Menga yetishamen, deb zindonda chirimasin yana!» — u uzoqlashgan folchining orqasi- dan yugurdi. — Buvijon,— shivirladi u ,— uni ko'rsangiz, ayting, hech qanday yom on niyatda b o ‘lmasin, tinch yursin. Folchi tiijaydi, «xo‘p» deganday boshini sal qimir- latdi. Shu kundan boshlab D ildor «yomon niyat»ni o ‘zi amalga oshirm oqqa urindi: «Yo o ‘lim, yoki yorga qovushmoq!» — bu fikr unga hokim b o ‘ldi. Tunlari mijja qoqmay, turli reja va yo‘llar axtardi. 256 0 ‘ylay-o‘ylay, o ‘zicha eng qulay chora topadi. Biroq bir zum dan keyin yana bundan voz kechadi. Chunki qulay deb bilgan bu rejada qo'rqinchli mush- kulot paydo b o ‘ladi. N ihoyat, o ‘ylashdan xunob b o ‘lib, bir qarom i m ahkam ushladi. Beshinchi kun qoq yarim kechada, burkanib, o ‘zini uyquga solib yotgan D ildor ko‘rpadan boshini chiqardi. 0 ‘n ikki qizning barchasi dang qotib uxlab yotardi. Xurrakdan boshqa, na urinish, na xo ‘rsinish sezdi. Q orong‘ida jim gina kiyimlarini kiydi. Oqshom o ‘rin solganda, yostiqning tagiga suqib qo‘ygan xan- jam i oldi. Buni u bir vaqtlar erkaklarga berilgan bir ziyofatdan keyin xonani yig‘ishtirayotgan vaqtda topib olib, vazirzodalar, bekzodalardan biri tushirib qoldirgandir, deb qandaydir bir niyat bilan hech kimga ko‘rsatmay, yashirin saqlagan edi. Turtinib eshikka borarkan, yuragi uzilganday, bir- dan to ‘xtadi, devorga suyaldi. U ko ‘p yillar birga yashagan, birga yig‘lagan jonajon o ‘rtoqlaridan ayrila- di! U lar bilan birga kechgan hayotning butun sahi- falari uning ko ‘z oldidan bir-bir o ‘taverdi. Bu sahifalar yurak qoni bilan yozilgandek, yaqin edi. D ildor o ‘z siridan deyarli ham m a o ‘rtoqlarini voqif qilishi m um kin edi. Ularga ishonardi. Faqat o ‘rtoqlari uni xatarli yo'ldan qaytarishlari ham aniq edi. Lekin shu vaqtda: «Nega, hech bo ‘lmasa, birontasini, ozgina b o ‘lsin, ogohlantirmadim?» — afsuslandi Dildor. — Koshki hozir sham yoqib, hammasining yuzidan bir- bir o ‘pib chiqsa! Tom og‘ini bo ‘g‘gan bir dard bilan pichirladi: «Xayr, darddoshlarim, o ‘rtoqlarim! Agar o ‘lsam, goh-goh m eni yodlanglar! Tirik b o ‘lsam, m en sizlarni hech vaqt unutm aym en. Tangrim sizlarga uzun um r bersin, yorug‘ kunlam i nasib etsin!» D ildor qaynab toshgan ko‘z yoshlarini yeng uchi bilan artib, tashqari chiqdi. K echa tim qorong‘i va izg‘irinli edi. Usti qotgan loy yo ‘llarda ildam yurib, daraxtzorlar, xiyobonlar oralab ketdi. Q orong‘ilik ichidan dahshatli qo‘llar unga yopishayotganday tuyulib, ko‘zlari sergak jovdirar, yurak kuchli urar, oyoqlari, qo ‘llari titrar edi. 9-4733 257 Kichik darvozaga yaqinlashganda, chiyillagan tovush eshitdi: «Kimsan?» Bu eng zolim, itfe’l qul edi. Shu- ning uchun kanizaklar uni o ‘zaro «Qopog‘on» deb nom lar edilar. D ildor cho‘chib, orqaga tislandi. Keyin o ‘zini tutib oldi, xanjam i yeng ichiga yashirib, dalil gapirdi: — M en, m en, Olloyor! — yugurib, qulning pinjiga tiqildi. — Tun o ‘rtasida? Bu yoqqa qara! — Olloyor xira fonusga qizning yuziga tutdi. D ildor jo'rttaga hayajonini kuchaytirib, zo ‘raki hansirab gapirdi: — Och eshikni, tabib mavlono Abdulhayga kishi yubor! — A! N e deydi o ‘zi? Tushuntir. — Xadichabegim birdan xasta bo‘lib qoldilar. Voy, o ‘lay ahvollari juda og‘ir. Tillari so‘zlashdan qoldi. — Davlatbaxt qani? Nega u kelmadi? — qopib gapirdi Olloyor. — Ah, nega ahvolni tushunmaysen! Sho'rlik Dav latbaxt bem or bilan ovora. Eshik orqasida posbon bormi? Buyur unga! Olloyor nim adir p o ‘ng‘illab, darvoza tom on yurdi. Belidan kalidni olib, katta ch o ‘ng qulfga soldi. Darvo- zaning bir qanotini qiya ochib, asabiy qichqirdi: — M izrob, hay Mizrob! Qul ostonadan tashqariga bir qadam qo‘ydi. Yana M izrobni chaqirdi. D ildor ostonaga chiqib, qo ‘lini orqasiga olib, darvozaga suyaldi. — Posbon b o ‘lmay o ‘lib ket, har kecha mast... — vaysadi Olloyor. Dildorning kutgani bu edi. — Tezroq uni topib j o ‘nat! Buncha beg‘amsen, — jo'rttaga qistadi Dildor. — Kir, qorangni o ‘chir! Olloyor qizni ichkari itarib, darvozani yopmoqchi b o ‘ldi. D ildor fursatni qo ‘ldan qochirmaslikka tirishdi — Olloyoming ustiga birdan otildi-da, xanjar urdi. Uning 258 ko‘kragini m o‘ljallagan b o ls a ham , lekin hayajondan, tajribasizlikdan, xanjar qulning yelkasiga tegdi. Ollo- yor fonusni uloqtirib, baqirdi. D ildor butun kuchi bilan qochdi. O rqadan baqirib-chaqirib Olloyor quvdi. Ellik qadam cha narida Olloyor D ildom ing sochidan ushlab qoldi. Qiz orqaga qayrilib, uning duch kelgan a’zosiga shoshib-pishib, lekin g ‘azab bilan uch-to‘rt m arta tig‘ urdi. Olloyor dahshatli chinqirish bilan yerga yumaladi. D ildor xanjam i qo‘lda m ahkam siqib, o ‘qday uchdi. Atrofdan «hoy, tut!» kabi qisqa, kesik sadolar eshitila boshladi. Tom og‘i qaqragan, g‘azabli, essiz-hushsiz D ildor bor kuchi bilan yugurdi. Ancha masofa bosgandan so‘ng qorong‘ida pastgina devorga birdan urildi. Devordan chaqqon sakradi. Quyuq daraxtzor orasiga kirarkan, orqada hansiragan, pish- qirgan kimdir devordan yumaladi va quvdi. D ildor qutulishga iloj y o ‘qligini sezdi. G ‘azabi toshdi. X anjam i ko‘tarib, quvlovchiga hamla qildi. Lekin, gurziday mushtning zarbasi bilan shu onda yerga mukka yiqildi. Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|