Atdd tüm Hakları Saklıdır 1970-ci İllərin Sovet Tarixşünaslığında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə Münasibət

Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 2018, 5 (16), ss.220-240 
Kerimli 
234 
isbata çalışmalarına rəğmən, Azərbaycan Cümhuriyyəti araşdırmanın arxa plandan 
məzmununu təşkil edir.
M.Allahverdiyevin “Коренные изменения социальной структуры 
населения” (Əhalinin sosial strukturunun əsaslı dəyişiklikləri) məqaləsində oktyabr 
inqilabının qələbəsi və Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra 
əhalinin strukturunda köklü dəyişikliklərin meydana gəlməsi araşdırılır. İstismarın və 
onun törətdiyi bütün səbəblərin aradan qaldırılması ilə fəhlə və kəndlilərin, yeni 
ziyalı təbəqəsinin formalaşdığını qeyd edən müəllif, əvvəlki siyasi quruluşun 
mövcudluğunu ortaya qoyur. M.Allahverdiyev, sovet hakimiyyətini mədh etməklə, 
tarixdən silməyə çalışdığı Azərbaycan Cümhuriyyətini sətiraltı ifadələrlə dönə-dönə 
vurğulayır. Müəllif, Cümhuriyyəti “türk-alman və ingilis müdaxiləçiləri və 
müsavatçıların ağalığı” kimi şərh edərək, “1920-ci ildə Azərbaycanda sovet 
hakimiyyətinin qurulması”
47
ifadəsilə milli hakimiyyətin devrilməsinə interpretasiya 
verir. Lakin “istismarçı siniflərin yaratdığı köhnə dövlət maşını” ifadəsində müəllif, 
milli hökuməti nəzərdə tutur
48
. Müəllif, Azərbaycan SSR-nin təsisinin həyatın 
müsadirəsi”, “zülmkar siniflər”, “sinfi prinsiplər”
49
istilahları bütün sahələrindəki 
inkişafından bəhs etməklə, Cümhuriyyətin antixalq siyasətini “ifşa etmək” məqsədini 
izləyir.
50
Topludakı digər müəlliflərdən fərqli olaraq M. Allahverdiyev, 
Cümhuriyyəti daha geniş formada ifadə edir. Doğrudur, müəllif, Cümhuriyyətin 
rəsmi adını qeyd etmir, lakin “sovet hakimiyyətinin qələbəsi”, “istismar”, “mülkədar, 
burjuaziya”, “bəy-xan torpaqlarının ilə milli hakimiyyəti ictimaiyyətə çatdırır. 
Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti uğrunda mübariz, Bakı sovetinin rəhbəri 
Stepan Şaumyanın 100 illik yubileyi münasibətilə Püstəxanım Əziz- bəyova və 
Məmməd Qazıyevin həmmüəllifliyi ilə 1978-ci ildə “Stepan Şaumyan” bioqrafik 
əsəri çapdan çıxmışdır. Müəlliflər S.Şaumyanı icti- maiyyətə Azərbaycanda sovet 
hakimiyyəti uğrunda Bakı sovetinin rəhbəri kimi sovet ideologiyasının direktivləri 
əsasında çatdırmışlar. Azərbaycan Cümhuriyyətinin “Zaqafqaziya burjua millətçi 
partiyalarının bu diyarı par- çalamaq” məqsədindən yarandığını bildirən müəlliflər, 
ardınca F.Xoyskinin sədrliyi ilə “müstəqil Azərbaycan” hökumətinin təşkilini qeyd 
edirlər. Təd- qiqatçılar, milli hakimiyyətin yaranmasını “daxili və xarici əksinqilabın 
Ba- kıdakı Sovet hakimiyyətini boğmaq” kimi qiymətləndirir. Azərbaycan Cüm- 
huriyyətinin təsisi “Sovet Rusiyasına qarşı, Sovetlər hakimiyyətini boğmaq uğrunda 
mübarizə üçün dünya imperializmi ilə sövdələşən Zaqafqaziya əks- inqilabçıları”nın 
qurumu simasında qələmə verilir
51
. Cümhuriyyət və türk qoşunlarının Bakını azad 
etməyə yönəlmiş əməliyyatlarını “hərbi müdaxilə və vətəndaş müharibəsi”, 
Cümhuriyyət xadimləri isə “Zaqafqaziya əksinqi- labçıları müsavatçılar, xanlar, 
47
M.Allaxverdiev, “Korennıye izmeneniya sosialnoy strukturı naseleniya”. Velikiy Oktyabr i 
rassvet ekonomiki i kulturı Sovetskoqo Azerbaydjana, Elm, Baku, 1977, s. 84-86. 
48
Allahverdiyev, a. g. m. s. 87. 
49
Allahverdiyev,
a. g. m. s. 84-89. 
50
Allahverdiyev, a. g. m. s. 88-89. 
51
P.Ə.Əzizbəyova, M.A .Qazıyev. Stepan Şaumyan, 1978, Azərnəşr, Bakı, s.125. 

---