Atlardagi diniy atama va iboralarning morfologik xususiyatlari

Ulamo 
atamasining birligi 
olim
– olimlar, bilimdonlar. 
Unsur
atamasining ko‘pligi 
anosir 
– asosiy, moddiy asliya, element. Yana bir 
ko‘plikdagi ma’nosi 
unsiriyot 
– unsurlar: o‘t, suv, havo tuproq. Inson ana shu to‘rt 
muqaddas unsurdan yaratilgan. 
Qavvol 
atamasining birligi 
qavl
– chechanlik bilan uzoq so‘zlovchi, so‘zamol. 
Qavsayn
atamasining birligi 
qavs 
– istilohiy ma’nosi ikki qavs – ikki olam: 
dunyo bilan bog‘liq olam orasi. Diniy manbalarda jabroil farishta ko‘z ochib 
yumguncha qavsaynni bosib o‘tadi, go‘yo bu masofa ko‘z bilan qosh orasidek. 
Qurro 
atamasining birligi 
qori 
– qurro atamasio‘zbek nutqida ko‘pincha 
ma’no kuchaytirish maqsadida qoriyu-qurro shaklida qo‘llaniladi. 

---

G‘azo 
atamasining ko‘pligi 
g‘azovot 
– diniy islom yo‘lida olib borilgan 
musulmonlar jangi, urush, g‘azoda o‘lgan shahid, dushmanni o‘ldirganlar g‘oziy 
deyiladi. 
Hazrat 
atamasining 
ko‘pligi 
hazorat
– ko‘proq payg‘ambar, avliyo, valiyulloh 
kabi din peshvolari, ilohiy shaxslar nomiga qo‘shib aytiladi. 
Yana bir misol: arabcha 
arsa 
yoki 
aras 
so‘ziga ko‘plik, mavhumlik 
qo‘shimchasi (-
t, -ot
) ni qo‘shish orqali hosil qilingan 
arosat aslida 
real ma’noda 
maydonlar, sahiy, kengliklar demakdir. Biroq diniy ta’limotga jannat bilan 
jahannam o‘rtasida yastanib yotgan, qiyomatda barcha insonlar to‘planadigan, 
tarozida gunoh va savoblari teng kelib, na jannat, na do‘zoxga borolmaydigan 
bandalarning abadiy qolib ketadigan joyi 
– cheksiz ilohiy maydon. 
Arosat 
leksemasining mana shu keying ma’nosi istilohiy ma’nodir. Arosatning bugungi 
nutqimizdagi ishlari yurishmay, na u yoqlik, nab u yoqlik bo‘la olmay, o‘rtada 
sarson bo‘lib qolmoq ma’nosi ko‘chim bo‘lib, diniy-istilohiy ma’no emas. 
Qadimgi turk, arab tillarida qo‘llanib kelingan 
–t –ot
kabi qo‘shimchalar 
hozirgi o‘zbek tilidagi 
–lar
affiksi bilan ma’nodoshlik hosil qilishini yuqoridagi 
misollar orqali bilib olsa bo‘ladi. Bundan tashqari, - 
yat, -(n) in, -(r)
ir kabi 
qo‘shimchalar ham ko‘plikni hosil qilish uchun xizmat qiladi.