«avesto» va zardushtiylik dini haqida

www.pedagoglar.uz 
 
45-son 8–to’plam Iyun 2023
Sahifa: 78 
ham muammo bo‘lib kelmoqda. Zardushtiylik dini paydo bo‘lgan zamin haqidagi 
bahs uzoq yillardan buyon davom etib kelmoqda. Bazilar zardushtiylik dinini 
Midiyada paydo bo‘lgan desalar, ayrimlari uni Eronda vujudga kelgan deb 
isbotlashga harakat qiladilar. Zardushtiylikning vatani Eron deb hisoblovchi 
olimlardan biri E. Bezzining fikricha, zardushtiylik dini «Hind Eron qabilasi dinidan 
kelib chiqqan». G‘arb olimlaridan A. Meyu va P. Tedeskular zardushtiylikning 
vatani Parfiya ( hozirgi Turkmaniston ) degan farazni bildiradilar. Daristeren, 
Jeksonlar zardushtiylik Midiyada paydo bo‘lgan deydilar. I. Markvar, B. To‘rayev, 
X. Nyuber, E. Benvenist, Ye. Bertels, Gayyer, Bartold singari olimlarning fikriga 
qaraganda zardushtiylik Baqtriyada paydo bo‘lgan va keyinchlik Eron va Midiyaga 
tarqalgan deydilar. E. Gersfeld o‘zining dastlabki arxeologik qazishma ishlariga 
binoan hamda V.V.Struve, Yu.Popopart, S.F.Oldenburg, N.Proxorov, M.Boys, 
I.M.Dyakonov, V.V.Bartold, V.M.Lukanin, B.Avdiyev singari olimlarning fikricha 
zardushtiylik Turonzamin – Xorazm, Baqtriya, Sug‘d, Farg‘onada paydo bo‘lib, 
so‘ngra Eron va boshqa hududlarga tarqalgan. Zardushtiylik O‘rta Osiyoda kelib 
chiqqanligi ko‘proq haqiqatga yaqin. Chunki bu haqda «Avesto» sahifalarida bir 
muncha dalillar ham keltirilgan: («Avesto»da Zardusht tug‘ilgan va o‘z faoliyatini 
boshlagan joy Skiflar o‘lkasi), Mauri, (Marv), Gava, Sug‘da, Xorazm kabi 
mamlakatlardan o‘tuvchi katta daryo atrofi ekanligi bayon etiladi. Hattoki u hozirgi 
Xorazm hududida tug‘ilib o‘z faoliyatini boshlagan degan taxminlar ham yo‘q 
emas.9 A. O. Mokovelskiy ham shu fikrga qo‘shilishga moyildir. Bu guruh olimlar 
zardushtiylik dininig muqaddas kitobi «Avesto» da yakkayu – yagona xudo – Axura 
Mazda yaratgan 16 mamlakatning nomi berilgan. Bu mamlakatlardan ikkitasi 
afsonaviy bo‘lsa, to‘qqistasi Markaziy Osiyoga tegishli bo‘lgan viloyat va 
shaharlardir. Qolgan beshtasi Hindiston, Ozarbayjon, Armaniston hududlariga 
qarashlidir. Zardushtiylik dini haqida fundamental tadqiqotlar muallifi Meri Boys 
uning bundan 3500 yillar ilgari Osiyo cho‘llari zaminda paydo bo‘lgani va boshqa 

---