Avtomatlashtirish va boshqarish

A + В -> M + N, (31.1) 193
bu yerda M va N — titrlash reaksiyasi mahsulotlari. 193
Titrlovchi modda В ni namunadagi modda A ning hammasi reaksiyaga kirmaganiga qadar qo‘shiladi. Bu yerda, titrlovchi modda miqdori Q_B boshlang‘ich namunadagi titrlanayotgan moddaning miqdori Q_A ga ekvivalent bo‘ladi: 193
Qa= ^K/ Qp (31.2) 193
bu yerda K_r — titrlash reaksiyalarining stexiometrik koeffitsiyenti. 193
Titrlanadigan modda miqdori: 193
Qa=C_a'Q» (31.3) 193
bu yerda: C_A — tahlil qilinayotgan aralashmadagi modda A ning konsentratsiyasi; Q_n— const — boshlang'ich namuna miqdori. 193
Titrlovchi moddaning ekvivalent miqdori: 193
Q,= C,-V„ (31.4) 193
bu yerda: C_B — titrlovchi moddaning konsentratsiyasi; V_B — titrlovchi moddaning ekvivalent hajmi. 193
Q_a va Q_g ning miqdorlarini (31.4) tenglamaga qo‘yib, izlanadigan konsentratsiya C_A ning titrlovchi moddaning ekvivalent hajmiga bog‘liqligini hosil qilamiz: 193
C=KVg , (31.5) 193
bu yerda К ==const. 194
Shunday qilib, titrlashda namunadagi komponentning aniqlanadigan konsentratsiyasining o‘lchovi titrlovchi moddaning ekvivalent hajmidan iborat bo'ladi. 194
Titrlash reaksiyalarining borishini nazorat qilish uchun ishlatiladigan asboblarning ishlash prinsipiga qarab, titrlashning quyidagi xillari bo'ladi: konduktometrik, potensiometrik, amperometrik va fotometrik. 194
Titrlash jarayoni diskret (davriy) va uzluksiz bo'lishi mumkin. Davriy titrlashda tahlil qilinayotgan moddaning alohida dozasi (namunasi) tahlil qilinadi. Uzluksiz titrlashda tahlil qilinayotgan moddaning sarf bo'yicha stabillashgan oqimi tahlil qilinadi, bu modda uzluksiz ishlovchi reaktorga kirib turadi. Uzluksiz titrlashda titrlovchi moddaning ekvivalent sarfi aniqlanadigan komponentning o‘lchovi bo'ladi, ya’ni 194
C_A=K\-qf, (31.6) 194
bu yerda: „1 K_r Cg ;Kj=const;q_A = const tahlil qilinayotgan modda A oqimining sarfi; qf* titrlovchi modda В ning ekvivalent sarfi. 194
Avtomatik titrlash usuli bilan tahlillarni avtomatik tarzda bajarish uchun mo'ljallangan asboblar titrometrlar deb ataladi. Vazifasiga ko'ra, avtomatik titrometrlar laboratoriya va ishlab chiqarish titrometrlariga bo'linadi. Labo- ratoriya titrometrlari yarimavtomatik asboblardir, chunki titrlash siklining barcha tayyorgarlik va yordamchi operatsiyalari qo'lda bajariladi. Ishlab chiqarishdagi avtomatik titrometrlar sanoat sharoitida texnologik jarayonlarni uzluksiz siklik yoki uzluksiz avtomatik tarzda tahlil qilish uchun mo'ljallangan. 194
Uzluksiz ishlaydigan avtomatik titrometrning prinsipial sxemasi 31.1- rasmda ko'rsatilgan. 194
Nazorat qilinayotgan texnologik oqimdan namuna olinadi, u sarf stabilizatori 1 orqali aralashtirgich 2 ga uzluksiz tushib turadi. Bu yerga titrlovchi eritma tushadi, uning sarfini rostlovchi organ 3 (masalan, yuqori aniqlikdagi dozalovchi nasos) bilan aniqlanadi. Namuna va titrlovchi eritma oqimlari uzluksiz ravishda aralashib va o'zaro reaksiyaga kirishib turadi. Agar aralashtirgichga vaqt birligi ichida tushib turgan titrlovchi eritma miqdori xuddi shu vaqt ichida namuna bilan birga tushib turgan titrlovchi modda miqdoriga ekvivalent bo'lsa, u holda reaksiyaga kirgan aralashma titrlashning oxirgi nuqtasiga mos keladi. Aks holda titrlab bo'lingan aralashmada moddalardan birining miqdori ortiqcha bo'ladi. 194
Aralashmadagi titrlovchi eritma bilan titrlovchi moddaning miqdorlari nisbati yordamchi avtomatik kondensator 5 va birlamchi o'zgartkich 195