Avtomatlashtirish va boshqarish

Muvozanatlangan o’lchash ko’priklari
Muvozanatlangan o’lchash ko’priklari (rasm 3.1) «a b s» va «a d s» ikki parallel shaxobchalar ko’rinishida ulangan ko’prik sxemasining 4 yelkasidan tashkil topgan.

Rasm.3.1. Muvozanatlangan o’lchash ko’prigi

R₁ va R₃ – o’zgarmas qarshiliklar;
R₂ – graduirovkalangan o’zgaruvchi reoxord;
R_t – qarshilik termometri;
B – o’zgarmas tok manbai;
NP – nolь galьvanometr;
R_pr – ulovchi simlar qarshiligi.
Temperaturani o’lchashda, reaxord surgichini surib ko’prikni muvozanat xoliga keltirishimiz uchun, «s d» diagonalidan o’tayotgan tokning (I₀) qiymatini nolьga tenglanadi (I₀=0). Bunda, ko’prikning b va d cho’qqilaridagi potentsiallar bir-biriga teng bo’ladi. Manba dioganalidan o’tayotgan tok ko’prikning «a» cho’qqisida ikkiga bo’linadi (I₁ va I₃) va bunda R₁ i R₃ qarshiliklardagi kuchlanishlar tushishi bir xil qiymatga ega bo’ladi. Ya’ni,
I₁R₁ = I₃R₃ (1)
Bunda ko’prikning qolgan ikki yelkasidagi kuchlanishlar tushishi ham bir-biriga teng bo’ladi, ya’ni,
I₂R₂ = I_t(R_t+2R_pr) (2)
(1) tenglamani (2) ga bo’lib:
(3)
I₀=0: bo’lganda I₃=I_t va I₁ =I₂ bo’lishini hisobga olib (Kirxgof qonuniga asosan), matematik o’zgartirishlardan so’ng quyidagilarni olamiz,
R₂R₃=R₁(R_t+2R_pr) (4)
Shunday qilib, ushbu tenglama o’lchash ko’prigining muvozanat xolati uchun mos keladi (muvozanat tenglamasi) va bunda, ko’prikning qarama-qarshi yelkalari qarshiliklarining ko’paytmasi bir-biriga tengdir. (4) tenglamadan matematik o’zgartirishlardan so’ng olish mumkin:

Agar, va R_pr – o’zgarmas kattalikligini hisobga olsak, unda ko’prikning muvozanat xolatida R_t ning xar bir qiymatiga R₂ ning ma’lum qiymatlari to’g’ri keladi va uning shkalasi qarshilik yoki temperatura birliklarida graduirovka qilinishi mumkin.

Atrof muxit temperaturasining o’zgarishi bilan ulovchi simlar qarshiligi o’zgaradi va bu o’lchash aniqligiga ta’sir qiladi.
Ushbu xatolikni yo’qotish uchun qarshilik termometri ko’prik sxemasiga uch simlik ulash sxemasi bo’yicha ulanadi (rasm 3.2). Bunda ulovchi simlar ko’prikning ikki yondosh yelkalariga ulanadi, ya’ni, R_t+ R_pr va R₃+ R_pr.
Uch simlik ulash sxemasi uchun muvozanat tenglamasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi,
R₂(R_t+ R_pr)= R₁( R₃+ R_pr)
Tenglamadan ko’rinib turibdiki, ulovchi simlar qarshiliklarini (R_pr) o’zgarishi bir-birini kompensatsiyalaydi. Ayniqsa, R₁ va R₂ qarshiliklar teng bo’lganda (simmetrik ko’priklarda), R_pr o’zgarishi to’liq kompensatsiyalanadi.

Rasm 3.2. Muvozanatlangan o’lchash ko’priklari

Muvozanat ko’priklarining afzalligi, manba kuchlanishining kichik o’zgarishlari o’lchash aniqligiga ta’sir ko’rsatmaydi.
Muvozanat ko’priklari texnik (avtomatik), ko’chirib yuriladigan (nazorat) va namunali bo’ladi.