«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

18.2. Bankda boshqaruv tizimidagi axborot tizimlarini
avtomatlashtirishni loyihalashtlrishdagi muammolar
Iqtisodiy ATning 
vazifaviy qismini
loyihalashtirish uning 
tashkiliy-iqtisodiy obyektlarini avtomatlashtirishning butun tarixi 
davomida mavjud bo‘lgan va hozirgi vaqtda ham muhim bo‘lgan 
muammolardan, birini ajratish mezonini tanlash haqidagi strategik 
vazifani hal qilish bilan bog‘liqdir. Har qanday tizimning tarkibiy 
tuzilishi va vazifalarini o‘rganish uning tahlili va keyinchalik sintez 
qilinishiga asoslanadi.
Murakkab tizimiaming nazariyasidan ma’lumki, har qanday 
murakkab tizimni har hil chuyurlikka ega bo‘lgan ba’zi bir 
tizimchalarga ajratish mumkin.
Vazifaviy tizimcha
ostida an’anaviy ravishda boshqaruvning 
vazifaviy umumiyligiga muvofiq tizimning ba’zi bir qismi 
tushuniladi.
Bankda 
yechiladigan 
boshqaruv 
vazifalari 
ko‘p jihatli 
bo‘lganligi uchun BnAATni loyihalashtirishda dekompozitsiya 
alomatlarini tasniflash muammosi vujudga keladi. Bunday alomatlar 
sifatida quyidagilami ajratish mumkin: 
vazifa, davr va boshqaruv
obyekti
va boshqalar.
0 ‘z tarkibining universalligi uchun 
boshqaruv vazifalari
boshqaruv tizimlari dekompozitsiyasining eng keng tarqalgan 
alomatlaridan biridir. Bankni boshqarish tizimi umuman har qanday 
boshqarish 
tizimlari 
uchun 
umumiy 
bo‘lgan 
vazifalami 
(rejalashtirish, hisob va nazorat, tahlil va tuzatish kiritishni) bajara 
turib, ulaming boshqaruv tuzilmasining elementlari o‘rtasida 
taqsimlash xususiyatiga ega. Bu vazifalar o‘zaro chambarchas 
bog‘liq va har doim maqsadli xarakterga ega.
445

---

Bank 
hisob va nazorat
operatsion va buxgalteriya hisoblaridan 
iborat, ular bir-birlari bilan yaqindan aloqada, chunki tahliliy daraja 
bank hisobida shaxsiy schyotlar bilan aks ettirilgan, har bir shaxsiy 
schyot esa belgilangan balansli schyotni ostida turadi. Har bir ish 
kuni balansni shakllantirish bilan tugashi sababli shaxsiy 
schyotlaming holatini o'zgartiruvchi buxgalteriya yozuvlari darhol 
sintetik schyotlarda va balansda aks ettiradi. Statistik hisob ayrim 
ko'rsatkichlami uzoq davr ichida o‘zgarishi haqida ma’lumotlami 
yig‘ishga imkon beradi.
Tahlil
bank boshqaruvining ham tashqarisida va ham ichkarisida 
vujudga keladigan iqtisodiy vaziyatlami bilib olishga imkoniyat 
beradigan vazifadan iborat bo'ladi. Yirik banklarda ikkita mustaqil 
bo‘limlar mavjudki, ulardan biri bankning 
ichki holati
tahlilini 
ta’minlaydi, ikkinchisi 
tashqi muhitni
tahlil qiladi.
Rejalashtirish
tahlilning ma’lumotlariga asoslanib, vujudga 
kelgan vaziyatdan chiqish va qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun 
ehtimol bo‘lgan yechimlami tayyorlaydi. Bunda tashqi o‘zaro 
hamkorlikni rejalashtirish va bankning ichki holatini rejalashtirish 
o‘zaro bog‘liqdir, ammo ular tarkibiy bo‘linganlar va qisman 
marketing jarayonlarida (marketing va bankni rivojlanishi 
departamentida), 
qisman 
rejalashtirish 
bo‘limida 
(iqtisodiy 
boshqarish departamentida) tashqarida amalga oshiriladi.
Haqiqiy sharoitlarda boshqaruv vazifasining asosiy alomati 
sifatida integratsiyalashgan BnAATni ishlab chiqarishdan mustaqil 
foydalanilmaydi. Dekompozitsiyalashning eng keng tarqalgan 
alomati bo‘lib boshqaruv obyekti hisoblanadi.
Rejalashtirish bosqichida tayyorlangan yechimlarni tartibga 
solish vazifasi doirasida boshqaruv amalga oshiriladi.
Maqsadning darajasiga ko‘ra boshqaruvning ufqlari haqida 
gapirish mumkin. Strategik va taktik maqsadlar tushunchalari 
mavjud. Bu ikki tushunchalar ma’lum darajada shartlidirlar, chunki 
taktik maqsadlar, masalan, banklaming boshqaruvi boshqaruvning 
boshqa bosqichlari, masalan, kredit bo‘limi uchun strategik bo‘lishi 
mumkin. Ammo shunga qaramasdan bank sohasi uchun 
maqsadlami, demak 
boshqaruv pallalarining davriyligi
bo'yicha 
boshqaruvni tezkor (bir ish kuni), joriy (oy, chorak) va istiqbolli (yil) 
davrlariga bo‘lish mumkin. Srunday qilib, tezkor, joriy, strategik

---

hisob va rejalashtirish tahlili haqida gapirish mumkin. Ammo shuni 
ta’qidlash kerakki, tahlil o‘zicha mavjud bo‘lmaydi va rejalashtirish 
uchun tayyorlov pallasi bo‘lib xizmat qiladi va tizimning haqiqiy 
holatini aks ettiruvchi hisob ma’lumotlariga asoslanadi.
Bankda boshqaruv obyekti bo‘lib ham bo‘linma yoki bitta 
hisobning faoliyati va ham bir qator texnologik bosqichlardan iborat 
bo’lgan alohida bank operatsiyasi xizmat qilishi mumkin.
Bankning boshqaruv tuzilmasi har hil usullarda tashkil qilingan 
bo‘lishi mumkin, bu ko‘proq bankning kattaligi, ko‘rsatilgan 
xizmatlar turlarinmg sonlari, mijozlaming va bank tomonidan 
bajarilayotgan operatsiyalarning soniga bog‘liq.