«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

18.4. 
Bankning avtomatlashtirilgan axborot
tizimining texnik ta’minoti
BnAATni texnik ta’minlash jarayonlarida bank texnologiyalari 
apparat vositalari arxitekturasi zamonaviy talablar asosida 
qurilishlari kerak. Ularga: aloqaning turli-tuman telekommunikatsion 
vositalari, 
ko‘p 
mashinali 
majmualar, 
«mijoz-server»ning 
arxitekturasidan foydalanish, mahalliy, mintaqaviy va global tezkor 
tarmoqlami qoilash, apparatli yechimlarini unifikatsiyalash kiradi.
Foydalaniladigan texnik vositalarning miqdori va tarkibi axborot 
oqimlarining jadalligi va hajmlari, ishning usullari va bank tizimi 
vazifalarini amalga oshirishning xususiyatlari bilan belgilanadi. 
Bank xizmatlarining tarkibi va hajmiarini filiallar, mijozlar va 
aloqalaming sonini o'sishi banklaming qudratliroq kampyuterlami 
va rivojlanganroq texnik ta’minlanishlami harid qilishga majbur 
qiladi. Tarmoqli bank texnologiyalari keng tarqalgan. Tarmoqli
park borgan sari turli-tuman bo'lib qolmoqda. Banklararo 
telekommunikatsiya vositalarini jadal rivojlanishini ham ta’kidlash 
kerak.
«Mijoz-server» 
arxitekturasi 
banklaming 
axborot- 
kommunikatsiya texnologiyalarini qurilishidagi texnik yechimlarga 
zamonaviy yondashishning asosi bo'ladi. Bu texnik ta’minlanishni
450

---

tashkil qilish va axborotlami ishlab chiqishni 
mijoz (ishchi stantsiya)
va 
server
deb 
nomlangan 
ikkita tarkibiy 
qism 
o ‘rtasida 
taqsimlanishini 
ko‘zda 
tutadi. 
Ikkala 
qism 
birlashtirilgan 
kompyuterlarda bajariladi. Bunda mijoz serverga so‘rovlar yuboradi, 
server esa ularga xizmat ko‘rsatadi. Bunday texnologiya tarkib- 
lashtirilgan so‘rovlaming maxsus tiliga ega kasbiy MBBTda amalga 
oshiriladi.
«Mijoz-server» 
texnologiyasining 
amalga 
oshirilish 
variantlaridan biri uning uch bosqichli arxitekturasidir. Tarmoqda 
kamida 
uchta 
kompyuter: 
mijoz 
qismi 
(ishchi stantsiya),
qo'llanishlar serveri va m a’lumotlar bazasining serveri
mavjud 
bo‘lishi kerak. Mijoz qismida foydalanuvchi bilan o‘zaro hamkorlik 
(foydalanish interfeys) tashkil qilinadi. Q o‘llanishlar serveri mijoz 
qismi uchun biznes tadbirlami amalga oshiradi. M a’lumotlar 
bazasining serveri mijoz rolini bajamvchi biznes tadbirlarga xizmat 
ko‘rsatadi. 
Bunday 
arxitekturaning 
egiluvchanligi 
mustaqil 
foydalanish va barcha uchta bosqichlarda hisoblash va dasturiy 
resurslami almashishdadir.
Bankning 
avtomatlashtirilgan 
texnologiyalarida 
telekom- 
munikatsion arxitektura texnik ta’minlash tizimchalarining majmuasi 
va tuzilishini belgilaydi, ular BnAATning barcha qo‘llanishlari 
(modullari) modullar uchun o ‘zaro hamkorlikning har hil turlarini 
ta’minlaydi (18.4-rasm).
BTni yaratish jarayonlarida arxitekturaning imkoniyatlari uning 
biznes jarayonlari tomonidan belgilanadigan ishning talablari va 
shartlari bilan muvofiqlashtiriladi. Bankning tashqi moliyaviy va 
axborot tuzilmalari, hisoblash kliring palatalari va markazlari, 
biijalar, uzoqlashtirilgan mijozlar va boshqa banklar bilan o'zaro 
hamkorligi k o ‘zda tutiladi.
Bank biznes jarayonlarining telekommunikatsion ta’minlanishi 
o'zinm g korporativ tarmog‘iga xizmat ko‘rsatish va har qanday 
boshqa mahalliy va global tarmoqlarga kirishni hisobga olish bilan 
quriladi. Joriy bosqichda amaliy o‘zaro hamkorliqda andozalar 
yo‘qligi uchun bankning tashqi tashkilotlar bilan aloqasi shlyuzlar, 
masalan, pochta, teleks va boshqa firmalaming AIJ orqali amalga 
oshiriladi.
451

---

U 
yoki 
bu 
bankning 
korporativ 
tarmoqlari 
uni 
te- 
lekommunikatsion arxitektura qilinadigan transport asosi sifatida 
bo‘ladi. Ushbu sohada har qanday sifatli liniyalar uchun transport 
darajasini himoyalash va ulami boshqarishni qo‘shish bilan, 
k o ‘pgina yechimlar mavjud. 
Bank telekommuniktsiyalarining
vazifaviy to ‘liq majmuasini 
amalga oshirish yagona axborot
maydonini yaratishga imkon 
beradi. Bank xizmatlarini barcha
qo‘llanishlarida bo‘limlar, filiallaming integratsiyasini amalga 
oshirish, xizmalami har qanday talab qilingan joyga va istalgan 
paytda, onlaynli va oflaynli usullarda (bevosita va tartibga 
solinadigan aloqalarda) yetkazib berilishini ta ’minlash mumkin. 
Demak telekommunikatsion tizimlar bankka avtomatlashtirishning 
eng 
muhim 
masalalari 
biznes jarayonlaming 
o'zaro
hamkorliklarining eng muvofiq unumdorligi va tiniqligini ta’minlash 
kabi so f texnikadan tortib bank xizmatlarini k o ‘rsatishning eng 
yuqori darajasidagi vazifaviygacha hal qilishga imkon beradi.
18.4-msm. Banknmg telelutmmumkatsion ars.itektuia»i.
452

---