«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

N azorat savollari:
1. C++ nima? Bu tilni kim yaratgan?
2. C++ ni rivojlanishi haqida, uni dasturlash tili sifatida, qisqa 
esse yozing.
3. C++ tilining belgilari haqida qisqa esse yozing.
4. M axsus belgilar nim a? C++ d a ularga tavsif bering.
5. C++ dasturi tuzilishini bayon eting. M isol keltiring.
6. Dasturda sarlavha maqsadi nima?
7. Compilyatom ing 
ichki 
directivlarini 
ishlatishni 
ikkita 
afzalligini ayting.
8. N im a uchun asosiy amal maxsus hisoblanadi? Ikkita 
sabablarini keltiring.
9. So‘zlarga ta ’rif bering: (i) K alit so‘zlar (ii) ldentifikator (iii) 
О ‘zgarmas qiym at (iv) Operator.
10. ldentifikator va kalit so‘z o ‘rtasida qanday farq bor?
333

---

13- mavzu. A X BOR O T T IZ IM L A R IN IN G TUSH UN CHA SI 
_______________VA TA R K IB IY Q ISM L A R I_______________
13. 1. Axborot tizimi haqida umumiy tushuncha.
13.2. Axborot tizimlarining tarkibiy qismlari.
13.3. Axborot tizimining dasturiy ta'minoti.
13.4. Avtomatlashtirilgan axborot tizimining tasniflanishi.
13.5. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining tarkibiy 
jihatlari.
13.6. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlarining rivojlanib 
borish tendensiyalari.
Tayanch ib o ralari: Axborot 
tizimi, avtomatlashtirish, 
tizim tasnifi, tarkibi, tendensiya.
13.1. A xborot tizim i h aq id a um um iy tushuncha.
K o‘pgina masalalami yechish asosida axborot yoki axborotlami 
qayta ishlash yotadi. Axborotni qayta ishlashni yengillashtirish 
maqsadida axborot tizimlar yaratiladi.
Axborot tizimlari jam iyat paydo bo‘lgan paytdan boshlab 
mavjud bo‘lgan, chunki rivojlanishining turli bosqichida jam iyat o ‘z 
boshqaruvi 
uchun 
tizimlashtirilgan, 
oldindan 
tayyorlangan 
axborotlami talab etgan. Bu, ayniqsa ishlab chiqarish jarayonlari -
moddiy va nomoddiy n e’matlarini ishlab chiqarish bilan bog‘liq 
jarayonlarga tegishlidir. Chunki ular jam iyat rivoji uchun hayotiy 
muhim ahamiyatga ega. Aynan ishlab chiqarish jarayonlari tezkor 
takomillashadi. Ulaming rivojlanib borishi bilan boshqarish ham 
murakkablashadiki, 
o ‘z 
navbatida, 
u 
axborot 
tizimlarini 
takomilashtirish va rivojlantirishni rag‘batlantiradi.
A xborot texnologiyasi - axborotni to‘plash, saqlash, izlash, 
unga ishlov berish va uni tarqatish uchun foydalaniladigan jami 
uslublar, qurilmalar, usullar va jarayonlar;
A xborot tizim i - axborotni to ‘plash, saqlash, izlash, unga 
ishlov berish hamda undan foydalanish imkonini beradigan, 
tashkiliy jihatdan tartibga solingan jami axborot resurslari, axborot 
texnologiyalari va aloqa vositalari.
334

---

ATlam i keng m a’noda axborotni qayta ishlaydigan ixtiyoriy 
tizim ni tushunish mumkin. Tadbiq etish sohasiga qarab, ATlar 
ishlab chiqarish sohasida, ta ’lim sohasida, sog‘liqni saqlash 
sohasida, xarbiy sohada va boshqa sohalarda ishlatiladigan 
tizim larga ajratish m um kin53.
A x b o ro t tizim i- boshqarish funksiyasini am alga oshirish uchun 
xodim lam i turli xil axborotlar bilan ta ’minlovchi obyekt haqidagi 
axborotlam i yig‘ish, qayta ishlash, uzatish va saqlash b o ‘yicha 
m a’lum otlar va kom m unikatsiyaviy tizim ni o ‘zida namoyon etadi.
Iq tisodiy a x b o ro t tizim i nim a ekanligini tushunib olish uchun 
eng a w a lo uning iqtisodiy obyektni boshqarish tizimidagi tutgan 
o ‘m ini aniqlab olish lozim. Bu obyekt moddiy va nomoddiy ishlab 
chiqarish bilan bog‘liqdir.
Q o‘llanish sohasiga qarab, axborot tizimlarini quyidagi sinflarga 
ajratish mumkin:
- b ank axborot tizimlari;
-fo n d bozori axborot tizim lari;
- s u g ‘urta axborot tizimlari;
-s o liq axborot tizimlari;
-sa n o a t korxonalari va tashkilotlam ing axborot tizimlari 
(ahamiyati va tarqalganligi b o ‘yicha ularda buxgalterlik axborot 
tizimlari alohida o ‘rin tutadi);
- statistika axborot tizimlari va boshqalar.
A xborot tizimi quyidagi x u su siy atlarig a k o ‘ra belgilanadi:
a) har qanday axborot tizimi tahlil qilinishi, tizim tuzilishining 
umumiy tam oyillari asosida qurilishi va boshqarilishi mumkin;
b) axborot tizim i dinam ik va rivojlanuvchandir;
v) axborot tizimini tuzishda tizimli yondoshuvdan foydalanish 
zarur;
g) axborot tizimining chiqarish mahsuloti asosida qarorlar qabul 
qilinadi;
d) axborot tizim ida axborotni qayta ishlashning «inson-kom- 
pyuter» tizim i sifatida qabul qilish lozim.
53 R a lp h M . Stair, G e o rg e W. R ey nolds. “ Prin cip les o f in fo rm a tio n sy ste m s” Professor
E m eritus, F lo rid a S tate U n iv ersity . 2 0 1 0.7 0 5 p
335

---