«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

supermini EHM 
paydo bo‘lishiga olib keldi - bu 
arxitekturasi, o ‘lchamlari va narxi bo‘yicha kichkina EHM sinfiga 
kirib, lekin unumdorligi bo‘yicha katta EHMga tenglashadigan 
hisoblash mashinasidir.
Kompyuteming apparat qismlari shunday qismlarki ulaming 
m a’lum bir og‘irligi bor va ulami qo‘l bilan ushlab bo‘ladi. Apparat 
atamasi kompyuteming ichki va tashqi tarkibiy qismlarini qamrab 
oladi. Shuningdek, bir yoki bir nechta tarkibiy qismlar o ‘zaro 
aloqaga ega bo‘ladi. Bir qancha m a’lumot jarayonlari davri amalga 
oshiruvchi apparat qismlari mavjud. Kiritish buyruqlami bajaradigan 
apparatlar, kiritish moslamalari, moslamalar deyiladi.
Qayta ishlash jarayonlarida foydalaniladigan apparatlar qayta 
ishlash moslamalari hisoblanadi va joriy buyruqlami bajaradigan 
apparatlar natija moslamalari deb ataladi. Ushbu kategoriyalar har 
birining turli hil moslamalari, brendlari va sifatlari bor. Ichki, tashqi 
portlar va aloqalar kompyuter turli moslamalarini kompyuteming

---

ona platasi bilan aloqasaini o‘matishda foydalaniladi.
Stol kompyuteri (desktop).
Portativ kompyuteri (notebook).
Afzalliklari.*
-kichik oicham i va og‘irligi;
-akkumulyatordan ishlash (3-5 soatgacha) yoki tarmoqdan; 
-mobillik;
-qimmat;
-klaviaturasi qisqartirilgan;
- o ‘zgartirib bo‘lmaydi;
-kichik unumdorlik;
-zarbga, vibratsiyaga tasirchanligi;
Netbuk-
bu Intemetga murojaal qilish va oddiy ofis dasturlar 
bilan ishlash uchun kichik noutbuk;
Internet + Noutbuk = Netbuk 
Afzalliklari:
-kichik o‘lchami va og'irligi;
-akkumulyatordan ishlash (5-12 soatgacha) yoki tarmoqdan; 
-kichik narx;
Kamchiliklari:
-DVD-diskovodi yo‘q;
-kichik unumdorlik;
-Cho ‘nchak kompyuteri (palmtop);
-Mobil navigator;
-Smartfon;
-Kommunikator.
Nazorat savollari
1. Axborotlashgan jamiyat dcganda nimani tushunasiz?
2. Axborotlashgan jamiyatning o‘ziga xos xususiyatlarini 
ayting.
3. Axborotlashtirish nima?
4. Jamiyatni axborotlashtirish ta’rifini keltiring.
5. Jamiyatni kompyuterlashtirish ta’rifini keltiring.
6. Kompyuter turlari haqida nima bilasiz?
7. Katta EHMlarga ta’rif bering.
8. Kompterlami o‘lchami bo‘yicha tasnifmi bering.
10

---

2- 
mavzu. AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA 
TEXNOLOGIYALARINING TASNIFLANISHI
2.1. Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari: tasnifi va 
rivojlanish istiqbollari.
2.2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari evolyutsiyasi.
2.3. 
Axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini 
milliy 
iqtisodiyot tarmoq va sohalarida q o ‘llash.
Tayanch iboralar: 
axborot tizimi, axborot texnologiyasi, 
axborot jam iyati, axborot zaxiralari, EHM avlodlari, integ- 
rallashgan paket, kompyuter grafikasi.
2.1. 
Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari tasnifi va 
rivojlanish istiqbollari 
«Texnologiya» 
grekcha so‘z b o ‘lib (techne) mohirlik, ustalik, 
biror ishni uddalay olishni anglatadi. Bu m a’lum bir jarayonga 
nisbatan q o ‘llanilgan. Jarayon deganda esa maqsadga erishishga 
y o ‘naltirilgan xatti-harakatlar majmui tushunilgan. Ushbu jarayon 
kishi tomonidan tanlangan strategiya bilan belgilanadi va turli 
xildagi vositalar, usullar yordamida amalga oshiriladi.
Umumiy hollarda texnologiya deganda, mahsulotni ishlab 
chiqarish jarayonida amalga oshiriladigan xomashyo, material yoki 
yarim tayyor mahsulot shakli, xususiyati, holatining o ‘zgarishi, uni 
qayta ishlash, tayyorlash usullarining majmui tushuniladi. Bu biror 
bir ishni yuqori darajada uddalash deganidir.
Axborot texnologiyalari to‘g ‘risida gap ketganda, material sifa- 
tida ham, mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi. Biroq bu ob- 
yekt, jarayon yoki xodisa to ‘g ‘risidagi sifat jihatidan yangi m a’- 
lumot b o ‘ladi. Texnologiya xodimning axborot bilan ishlash usuli va 
uslubi hamda texnik vositalar orqali namoyon b o ‘ladi. Sanoat ishlab 
chiqarishida har qanday texnologiya mahsulotni yaratishning 
boshidan oxirigacha b o ‘lgan texnologik jarayonni qamrab oluvchi 
tarkibiy elementlari majmuining bayonini ifodalaydi. Tarkibiy 
elementlarining (texnologik operatsiyalar) tarkibi ikki asosiy omil 
bilan aniqlanadi: birinchidan, mazkur texnologik jarayon asosiga 
nisbatan sifatli usullar va prinsiplar orqali, ikkinchidan, mahsulotni
u

---

tayyorlashning oxirgi jarayonidagi texnologik operatsiyani bajarish 
uchun jalb etish mumkin bo'lgan asbob-uskuna vositalari orqali.
Uslublar ayrim mahsulotlami olishning prinsipial imkoniyatini 
tavsiflab beradi. Ulaming asosini inson tomonidan o ‘rganilgan 
(balki to‘liq emas) tabiiy (fizik, kimiyoviy, biologik) jarayonlar yoki 
mazkur soha mutaxassislarining ilmiy izlanishlari natijasida 
to‘plangan tajribani aks ettiruvchi ayrim qonuniyatlar tashkil ctishi 
mumkin. Odatda muayyan bir tcxnologiya, usullar va prinsiplami 
belgilovchi butun majmuaga tayanadi. Bu majmua elementlarining 
ahamiyati ham turlicha. Ulardan biri ishlab chiqarishning texnik 
jihatlarini, ikkinchisi ishning iqtisodiy tomonini, boshqa biri 
tashkiliy tuzilmani belgilaydi.
Uslublar va prinsiplarning turlicha roli ulaming texnologiya 
tuzilmasiga nisbatan ta’siri har xil bo‘lishini keltirib chiqaradi. 
Ba’zan ayrim uslub yoki prinsiplarning ishlab chiqarishga nisbatan 
ta’siri hisobga olinmasligi mumkin.
Uslub va prinsiplar ishlab chiqarishning oxirigi jarayonidagi 
mahsulotni olishni belgilab beradi. Ushbu mahsulotni olishga 
erishish uchun, ishni kim va qanday bajarish davomiyligi aniq 
belgilangan bo‘ladi. Mahsulotni yaratish jarayonida turli xil ishni 
amalga oshirish uchun foydalanilishi mumkin bo‘lgan asbob-uskuna 
vositalari texnologiya tarkibi uchun alohida ahamiyat kasb etadi. 
Asbob-uskuna vositalarining mavjudligi (yoki bo‘lmasligi) tayyor 
mahsulot ko‘rinishida natijalar olish uchun zarur bo‘lgan texnologik 
operatsiyalar ro‘yhatini belgilaydi. Agar uni yaratish bo‘yicha 
belgilangan barcha funksiyalar amalga oshirilsa (asbob-uskuna 
vositalari yordamida yoki ulami qoMlamasdan), amalda o ‘sha 
buyumni olish texnologiyasini ishlab chiqish mumkin. Aksincha, 
ayrim funksiyalar bajarilmasa yoki mavjud asbob-uskunalar bilan 
uni bajarish o ‘ta murakkab bo‘lsa, u holda tegishli operatsiyani 
bajara oladigan asbob-uskunalami yaratish vazifasi qo‘yiladi yoki 
bunday texnologiyani yaratish imkoniyati yo‘qligi haqida qaror 
qabul qilinadi. Moddiy ishlab chiqarish texnologiyasi deganda, 
tayyorlash, qayta ishlash vositalari va usullari orqali belgilanadigan 
xom ashyo, material holati, xususiyati va shaklining o‘zgarish 
jarayoni tushuniladi. Texnologiya moddiy mahsulot olish maqsadida
12

---

materialning sifati yoki boshlang‘ich holatini o ‘zgartiradi (2.1- 
rasm).
Axborot shuningdek, resurs ham hisoblanadi. Uni qayta ishlash 
jarayonini xuddi moddiy resurslami qayta ishlash jarayoni kabi 
texnologiya sifatida qabul qilish mumkin.