«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

Texnologiyalar yadrosi
Texnologiyalarni qo‘llab-quwatlash tarmoqlari
Texnik
—
2.2 - rasm . Texnologiyalar tarkibi.
16

---

Наг qanday axborot texnologiyasining maqsadi - belgilangan 
tashuvchi vositada talab qilingan sifat darajasida kerakli axborotlami 
olishdir. Ayni paytda axborotlami qayta ishlash jarayonining 
tezkorligi va ishonchliligi, axborot resursidan foydalanish jara­
yonining ko‘p mehnat talab qilishiga, m a’lumotlami qayta ishlash 
qiymatiga nisbatan cheklashlar bor.
Zamonaviy axborot texnologiyalari rahbarlarga, mutaxassis- 
larga, texnik xodimlarga axborotlami qayta ishlash va qaror qabul 
qilishda, o‘z vaqtida ishonchli va kerakli hajmda axborot olish, 
avtomatlashtirilgan ofislar tashkil etish, kompyuterlar va aloqa 
vositalarini qo‘llagan holda tezkor majlislami o‘tkazish uchun 
m o‘ljallangan zamonaviy axborot tizimlarini yaratish imkonini 
beradi.
Axborotlami uzatish va almashtirishga ehtiyojni insoniyat o‘z 
rivojlanishining eng dastlabki pallalaridayoq sezgan. Agar boshida 
axborotlami uzatishni jadallashtirish uchun gulxanlar, choparlar, 
keyin pochta semaforli telegraf va boshqalardan foydalanilgan 
bo‘lsa, elektr telegraf va telefonning kashf qilinishi bilan 
axborotlami uzatish imkoniyatlari tubdan o ‘zgardi. Radio va 
televidenie, keyin kompyuterlar, aloqaning raqamli tizimlari va 
hisoblash tarmoqlarining kashf qilinishi, 
1978-yilda birinchi 
SHKning kashf qilinishi va uning axborotlami jamlash, qayta 
o‘zgartirish hamda uzatishning xuddi uskunaviy vositasi sifatida 
benihoya tez tarqalishi va rivojlanishi yangi avtomatlashtirilgan 
axborot texnologiyalarini amalda inson faoliyatining barcha 
sohalariga tadbiq etishga imkon berdi. Aloqa vositalari axborotlami 
ishlab chiqish, jamlash va aks ettirish sohasidagi yutuqlarini 
intcgratsiyalash 
avtomatlashtirilgan 
axborot 
texnologiyalarini 
shakllanishiga ko‘maklashdi (2.3 — rasm).
Avtomatlashtirilgan 
axborot 
texnologiyalarining 
asosini 
quyidagi texnik y u tu q la r tashkil qiladi:
•magnitli va optik disklar kabi mashina manbalarida axbo- 
rotlaming katta hajmlarini jam lash vositalarini yaratish;
•am alda yer sharining istalgan nuqtasida axborotlami qabul 
qilish, foydalanish va uzatishga imkon bemvchi radio va televizion 
aloqa, teleks, telefaks, aloqaning raqamli tizimlari kompyuter
17

---

tarmoqlari, kosmik aloqa kabi turli xildagi aloqa vositalarini 
yaratish;
•belgilangan algoritmlar bo‘yicha axborotlami ishlab chiqish va 
aks ettirishga bilim lam i jam lash va generatsiyalashga imkon 
beruvchi kompyuterlami, ayniqsa, shaxsiysini yaratish.
Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari barcha axborot 
operatsiyalarini avtomatlashtirish doirasini oshirishga va demak, 
jam iyatning ilmiy-texnik taraqqiyotini jadallashtirishga yo‘nal- 
tirilgan.
Falsafiy m a’noda axborotlar haqiqiy dunyoning aks ettiri- 
lishidir; u bir xaqiqiy obyekt boshqa bir haqiqiy obyekt haqida ega 
bo‘lingan m a’lumotlardir, Snunday qilib, axborot tushunchasi u aks 
ettirayotgan belgilangan obyektning xususiyati bilan bo g ‘liq.
Axborotlar matematik turdagi mavhum tushunchalam i ham o ‘z 
ichiga olishi mumkin. Ammo bir qator xususiyatlari axborotlam i 
moddiy dunyoga yaqinlashtiradi. Masalan, axborotlami olish, 
yozish, uzatish, o ‘chirish mumkin. A xborotlar y o ‘qdan vujudga 
kelishi mumkin emas. Ammo axborotlam i real dunyodan ajratuvchi 
xususiyatlari bor.
Axborotlami bir tizimdan boshqasiga uzatishda uning uzatuvchi 
tizimdagi soni kamaymaydi, uzatuvchi tizim da uning soni qoidaga 
ko‘ra qo ‘paysa ham. Bundan tashqari axborotlami uning man- 
balaridan mustaqilligi kuzatiladi, chunki turlicha jism oniy muhitlar 
b o ‘yicha uning semantikasi, y a’ni mazmundorligi, mazmunidan 
qat’iy nazar turli-tum an jism oniy signallar yordam ida o ‘zgartirilishi 
mumkin. Har qanday moddiy obyekt haqidagi axborotlar kuzatish 
y o ‘li bilan, tabiiy yoki hisoblash tajribasi yoki mantiqiy xulosa y o ‘li 
bilan olinishi mumkin. Shu munosabat bilan, axborotlar tajribagacha 
bo‘lgan yoki tajriba va dalillardan ayrim va tajribadan keyingi yoki 
tajriba va dalillarga asoslangan, o ‘tkazilgan tajriba natijasida 
olinganlarga boMinadi.
M oddiy dunyoda axborotlar almashuvi, uning o‘zgarishi va 
uzatilishi sodir b o ‘lishi uchun axborotlaming manbasi, uzatkich, 
aloqa kanali, qabul qiluvchi va axborotlar oluvchisi b o ‘lishi kerak. 
Uzatish muhiti axborot manbasi va oluvchisini axborot tizimiga 
birlashtiradi (2.4 - rasm). Bunday axborot-komm unikatsiya texno­
logiyalari nafaqat odamlar orasida vujudga keladi. Axborotlar
IX

---

almashish hayvonot va o ‘simlik dunyosida ham sodir boMadi. Agar 
inson axborot tizim larining ishtirokchisi bo‘lsa, unda gap m a ’naviy 
axborotlar, y a ’ni inson tomonidan aks ettiriladigan axborotlar haqida 
ketadi. A xborotlami oluvchi uni axborotlardan qanday vazifa uchun 
foydalanishiga muvofiq baholanadi. Shu bois ham axborotlar 
nisbiylik xususiyatiga ega. Bitta axborotning o ‘zi bitta oluvchi 
uchun chuqur m a’noga ega va g ‘oyatda qimmatlidir, boshqasi uchun 
esa oldindan m a’lum yoki foydasizdir. Masalan, yuqori energiyali 
zarrachalar fizikasidagi so‘nggi yutuqlar haqidagi axborot yadrochi 
fizik uchun ju d a muhim va agronom uchun butunlay foydasizdir.
A xborotlar turlari b o ‘yicha tasniflanadi.