Axborot texnologiyalari va jarayonlarni matematik modellashtirish

O’zgaruvchilar.

O’zgaruvchilar – qiymatlari har xil bo’lgan ma’lumotlarni saqlovchi nomga ega bo’lgan ob’ektlardir. Bunday ma’lumotlarga mos holda o’zgaruvchilar sonli yoki simvolli, vektorli yoki matritsali bo’lishi mumkin.
Dasturlash tillaridagidek MathCADda ham o’zgaruvchilarni qo’llash va ularga ma’lum qiymatlarni berish mumkin. Buning uchun “:=” o’zlashtirish amalidan foydaliniladi: O’zgaruvchi_nomi:=ifoda.
O’zgaruvchilarni aniqlash va qo’llashda:

1. 
   O’zgaruvchilar nomi ingliz, grek va rus alfaviti harflar, sonlar va “’”, “_”, “∞” belgilar kombinatsiyasidan tashkil topadi.
   
2. 
   Nom son bilan boshlanmaydi.
   
3. 
   MathCAD bir xil katta va kichik harfli nomlarni turli o’zgaruvchi sifatida qaraydi. Masalan, As va as turli nomli o’zgaruvchi sifatida qaraladi.
   
4. 
   Ifodadan oldin unda ishtirok etuvchi o’zgaruvchilar e’lon qilinishi va ularga boshlang’ich qiymat berilishi shart.
   
5. 
   MathCAD ifodani chapdan o’ngga qarab o’qiydi. Shu uchun ifodada qatnashuvchi o’zgaruvchilar o’ngda yoki yuqorida joylashishi lozim.
   
6. 
   ∞ belgi o’zgaruvchi nomining faqat birinchi belgisi bo’lishi mumkin. Masalan, ∞a.
   
7. 
   Nomlashda quyi indeks ishlatilishi mumkin va indeksdan keyin “.” qo’yilishi lozim. Masalan, A_11.
   

a o’zgaruvchini aniqlash uchun a: kiritish lozim. Natijada a:=■ hosil bo’ladi. Bo’sh maydonchaga o’zgaruvchi qiymati kiritiladi. Shu bilan x o’zgaruvchini aniqlash va uning qiymatini kiritish tugaydi.
Masalan, a:=3, ∞a:=3, as:=5, A_11.:=4. Bu yerda := belgisi o’zlashtirish operatori vazifasini bajaradi, yani = dan o’ng tomondagi qiymatni = dan chap tomondagi o’zgaruvchiga o’zlashtiradi. O’zgaruvchini kiritgach “:” klavishni bossak, avtomatik ravishda “:=” paydo bo’ladi. O’zgaruvchilarga qiymat bergach, undan o’ng tomonda yoki pastda o’zgaruvchilar ishtirok etgan arifmetik ifodani
kiritib, “=” ni kiritsak, natijani olamiz. Masalan, a+∞a-as+A_11.= deb kiritsak, 5 natijani olamiz.
Shuningdek, o’zgaruvchilarni kiritgach, standart funksiyalarni kiritib, uning argumenti sifatida ushbu o’zgaruvchilarni kiritgach, “=” ni bossak, mos natijani olamiz. Masalan, x:=5 va ln(x)= deb kiritsak, 1.609 natijani olamiz. Bir o’zgaruvchini e’lon qilib, unga boshlang’ich qiymatlarni bergandan so’ng yana shu o’zgaruvchini e’lon qilib, unga boshqa boshlang’ich qiymatlarni bersak, bu holda o’zgaruvchi oxirgi kiritilgan qiymatni qabul qiladi. Masalan, x o’zgaruvchiga x:=4 kiritib, keyin x:=5 kiritsak x o’zgaruvchi 5 qiymatni oladi.
O’zgaruvchilarning turlari oldindan belgilanmaydi. Ular turi o’zgaruvchi tomonidan o’zlastiriluvchi qiymat yoki ifodaga mos holda aniqlanadi. Agar ifoda vektor yoki matritsa bo’lsa, o’zgaruvchi ham vektor yoki matritsa bo’ladi.
MathCADda o’zgarmas kattaliklar nomi kiritilib “=” bosilsa, avtomatik ravishda ushbu kattalik qiymati chiqariladi. Masalan, π:=3.142, e=2.718.