Axborot tizimlari

 

---

86 
V-BOB. ELEKTRON BIZNES TIZIMLARI 
5.1. Mavzu: Tashkilot biznes tizimlari. Mijozlar bilan 
munosabatlarni boshqarish. Korxona resurslarini 
rejalashtirish 
Reja: 
1.
Yetkazib berish zanjirini boshqarish. Korxona dasturiy ilovalarini 
integratsiyalash. Tranzaksiyalarni amalga oshirish tizimlari. 
2.
Korxona hamkorlik tizimlari. Funksional biznes tizimlari 
3.
Biznesda axborot tizimlari. Marketing tizimlari. Moliyani 
boshqarish tizimlari 
Internet nisbatan qisqa vaqt ichida katta yo‘lni bosib o‘tdi, u avval 
oddiy AQSh va Yevropa harbiy-ilmiy institutlarini aloqa kanallarini 
birlashtirgan bo‘lsa, hozirda telefon va sun‘iy yo‘ldosh aloqa kanallari 
orqali butun jahon axborot muhitini o‘z ichiga qamrab olmoqda. 
Internetda tijoratdan foydalanish g‘oyasi, uning ommaga tashkilot va 
foydalanuvchilarga keng foydalanish imkoniyati paydo bo‘lishi bilan 
vujudga kelgan. Avvaliga u faqat axborotlarni joylashtirish, undan 
foydalanish va elektron pochta xizmatlarga ko‘rsatgan.
Foydalanuvchilar va ish bilarmon foydalanuvchilarni ortishiga, 
HTML (Hyper-Text Markup Language), ularning protokoli HTTP 
(Hyper-Text Transfer Protokol), shuningdek, ushbu gipermatnlarni 
ko‘rsatuvchi-brauzer dasturlarning paydo bo‘lishi sabab bo‘lgan.
 
Ushbu innovatsiyalar orqali axborot Internetda zamonaviy 
ko‘rinishga ega bo‘lgan. Internetda joylashtirilgan axborotlarga 

elektron nashrlar deb nom berildi. Natijada dizayn, dasturlash kabi 
xizmatlarga talab paydo bo‘ldi. Veb-dizayn deb nom olgan agentlik 
tashkil topdi va u mijozlarga axborot resurslarini Internetda yaratishga 
yordam berdi. Elektron nashrlar Internet-nashriyot, Internet-reklama va 
qog‘ozda qilinadigon ishlarni elektron shaklda tayyorlashga keng yo‘l 
ochib berdi. 
Tovar va xizmatlarni elektron to‘lov orqali xarid qilish va global 
tarmoqlardan butun dunyo bo‘yicha tranzaksiya o‘tkazmalaridan 
foydalanish imkoniyatlari paydo bo‘ldi va elektron tijorat vujudga 
keldi. Ko‘pgina Veb-kataloglar reklama va axborot bilan to‘la edi, 
elektron to‘lovlar paydo bo‘lgandan so‘ng, ushbu kataloglardan tovar 
va xizmatlarni xarid qilish imkoniyati qo‘shildi. Ko‘pchilik elektron 
tijoratni Internetda oldi-sotdi ishlarini olib borish deb hisoblaydi, ammo 

---

87 
uning kelib chiqishi tijoratni avtomatlashtirish vositalariga va 
faoliyatda global tarmoqdan foydalanishga borib taqaladi. 
Yetkazib berish zanjirining boshqaruv tizimi. (Supply Chain 
Management – SCM) еtkazib beruvchi, distribyuter va sotib 
oluvchilarni yagona mantiqiy jarayonga birlashtiradi. Yetkazib berish 
zanjiri deganda yеtkazib berish bo‘yicha buyurtmani bajarish uchun 
birlashtirilgan ishlab chiqarish korxonalari, ulgurji savdo markazlari va 
distribyutsiya, insonlar va boshqa ko‘pgina iqtisodiy agentlar 
tushuniladi. SCMning sohasiga buyurtmani shakllantirish, yеtkazib 
beruvchilarni izlash, ular orasida buyurtmani taqsimlash, bajarilishini 
nazorat qilish, yеtkazib berish rejasi va grafigini aniqlash, qabul qilish 
va buyurtmani buxgalteriyaga kiritishlar va boshqalar kiradi. 
Mijozlar bilan munosabatni boshqarish tizimlari (Cystomer 
Relations Management – CRM) Zamonaviy iqtisodiyotning 
paradigmasi e’tiborni ishlab chiqarishga emas, balki mijozga qaratish 
hisoblanadi. U zamonaviy kompaniyalarning biznes-jarayonlarini 
rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlariga aylanmoqda. 
Tizimning funksiyalari: 
1. Sotuvni boshqarish (Mijoz hisobini boshqarish, sotuvni 
bashoratlash, tovar va xizmatlar ro‘yhatini boshqarish, mijozlar bilan 
aloqani boshqarish); 
2. Marketing (mijozga dolzarb axborotni еtkazish); 
3. Mijozga yordam xizmati (mijozlar bilan o‘zaro munosabatni 
boshqarish).