Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı

2.2.2.  Əmsal şəxs (müqayisə olunan şəxs)

Əlverişsiz davranma, oxşar vəziyyətdə olan bir şəxslə müqayisədə digərinə

qarşı əlverişsiz ayrı-seçkiliyin baş verməsidir. “Aşağı” ödənişlə bağlı şikayət

o zaman ayrı-seçkilik hesab olunur ki, eyni işəgötürən tərəfindən bir şəxsə,

onunla  oxşar  vəziyyətdə  olan  digər  şəxsə  nisbətdə  daha  aşağı  maaş

ödənilir. Odur ki, “əmsal şəxs”ə ehtiyac var: əmsal şəxs, maddi baxımdan

digər şəxslə eyni vəziyyətdə olan şəxsdir ki, onların aralarındakı əsas fərq

“maddi əsasdan” ibarətdir. Bu Məlumat kitabında müzakirə olunacaq işlər,

çox vaxt “əmsal şəxs”i sübut etməyin ziddiyyətli olmadığını və bəzən nə

mübahisə olunan iş üzrə tərəflərin, nə də məhkəmənin “əmsal şəxs”i açıq

şəkildə müzakirə etməyəcəyini əks etdirir. Aşağıda, əmsal şəxsin təsdiqinin

qərar verən orqan tərəfindən açıq şəkildə gündəmə gətirildiyi işlərin bəzi

nümunələri əks olunub.     

Nümunə: Moustaquimun işində, Mərakeş vətəndaşı olan bir şəxs bir

necə cinayəti törətməkdə təqsirli bilinərək deportasiya olunacaqdı.

17

Mərakeş vətəndaşı isə iddia etdi ki, onun deportasiya olunması ilə

25

Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri

____________________________

17. AİHM Moustaquim Belçikaya qarşı (No. 12313/86), 18 fevral 1991.

---

bağlı qərar ayrı-seçkilik xarakteri daşıyır. O, vətəndaşlığa əsaslanan

ayrı-seçkiliyə  yol  verildiyini  iddia  edərək  bildirdi  ki,  Belçika

vətəndaşları cinayətdə ittiham olunduqlarına görə deportasiya olun-

murlar. AİHM, ərizəçinin Belçika vətəndaşları ilə oxşar vəziyyətdə

olmadığını bildirərək qeyd etdi ki, bir dövlət AİHK çərçivəsində öz

vətəndaşını  deportasiya  edə  bilməz.  Odur  ki,  onun  deportasiya

olunması ayrı-seçkiliyə səbəb olmayıb. AİHM-in, ərizəçinin, Aİ-yə Üzv

Dövltətlərdən  olan  qeyri-Belçika  vətəndaşları  ilə  (Aİ  hüququnda

nəzərdə tutulan hərəkət azadlığı hüququna əsasən deportasiya oluna

bilməyənlər) müqayisə olunan vəziyyətdə olduğunu qəbul etməsinə

baxmayaraq, Məhkəmə hesab etdi ki, münasibətlər arasındakı fərq

əsaslandırılıb. 

Nümunə: Allonbynin işində, kollecdə mühazirəçi işləyən ərizəçinin

müqaviləsi kollec tərəfindən yenilənmədi.

18

Bundan sonra o, təhsil

müəssisələrində  mühazirə  xidmətləri  həyata  keçirən  şirkətdə

işləməyə  başladı.  İşlədiyi  şirkət  ərizəçini  əvvəl  işlədiyi  kollecdə

mühazirə oxumağa göndərdi və burda əvvəlki vəzifələrini icra edən

ərizəçiyə kollecin ona ödədiyindən daha az ödəniş tətbiq etdi. Ərizəçi,

genderə əsaslanan ayrı-seçkiliyə məruz qaldığını iddia edərək bildirdi

ki,  həmin  kollecdə  işləyən  kişilər  daha  çox  məvacib  alıblar. AƏM

bildirdi  ki,  kollecdə  işləyən  kişi  mühazirəçilər  müqayisə  olunan

vəziyyətdə olmayıblar. Çünki kollec, həm özünün işə götürdüyü kişi

işçilərin,  həm  də  xarici  şirkət  tərəfindən  işə  götürülən  ərizəçinin

məvacibinin məbləğini müəyyən etmək məsuliyyəti daşımır. Odur ki,

onlar oxşar vəziyyətdə olmayıblar.

Nümunə: Luczakın işində Polşada yaşayan və işləyən fransız fer-

merin  xüsusi  olaraq  polşalı  fermerləri  dəstəkləmək  məqsədilə

yaradılan xüsusi Polşa sosial təhlükəsizlik rejiminə daxil olmağına,

rejimin  qeyri-vətəndaşlara  açıq  olmaması  səbəbi  ilə,  icazə

verilməməsinə  qarşı  şikayət  etdi.

19

AİHM,  ərizəçinin  daimi  sakin

olmasını  və  bu  rejimdən  yararlanmasını,  yerli  sakinlər  kimi  vergi

26

Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı

____________________________

18. AƏM, Allonby Accrington və Rossendale Kollecinə qarşı, İş C-256/01 [2004] ECR I-873, 13 yanvar

2004.

19. AİHM, Luczak Polşaya qarşı (No. 77782/01), 27 noyabr 2007; bax həmçinin, AİHM, Gaygusuz

Avstriyaya qarşı, (No. 17371/90), 16 sentyabr 1996.

---

ödəməsini  və  bununla  da  sosial  təhlükəsizlik  sxeminin

maliyyələşdirilməsinə  töhfə  verdiyini  və  əvvəllər  ümumi  sosial

təhlükəsizlik rejiminin bir hissəsi olduğunu nəzərə alaraq, ərizəçinin

polşalı fermerlərlə oxşar vəziyyətdə olduğu ilə razılaşdı.  

Nümunə:  Richardın işində  ərizəçi  əməliyyat  yolu  ilə  cinsiyyətini

dəyişdirərək kişi cinsindən qadın cinsinə keçmişdi. O təqaüd almaq

üçün  60  yaşında  müraciət  etmişdi  ki,  bu  da  Birləşmiş  Krallıqda

qadınlar üçün nəzərdə tutulan təqaüd yaşı idi. Hökumət, ərizəçinin

digər oxşar vəziyyətdə olan şəxslərlə müqayisədə əlverişsiz rəftara

məruz  qalmadığını  iddia  edərək  təqaüd  verməkdən  imtina  etdi.

Hökumət bildirdi ki, bu işdə düzgün əmsal şəxs “kişi” olub və ərizəçi

həyatını  bir  kişi  kimi  yaşayıb. AƏM  bildirdi  ki,  yerli  qanunvericilik

şəxslərə öz gender qruplarını dəyişməyə icazə verib və odur ki, həqiqi

əmsal şəxs “qadın” sayılır. Beləliklə, ərizəçiyə daha yuxarı təqaüd

yaşı  tətbiq  edilməklə,  ona  qarşı,  oxşar  vəziyyətdə  olan  qadınlara

münasibətdə əlverişsiz davranılıb.

20

Nümunə: Burden Birləşmiş Krallığa qarşı işdə iki bacı 31 il ərzində

birlikdə yaşayıblar.

21

Onlar birlikdə mülkiyyətə sahib olublar və hər

birisi öz vəsiyyətində öz payında olan mülkiyyəti digərinə vəsiyyət

edib. Ərizəçilər, daşınmaz əmlak dəyəri müəyyən məbləğ həddini

aşdığından, birinin ölümü nəticəsində digərinin vərəsəliklə bağlı vergi

ödəməli olmasından şikayət etdilər. Onlar, bunun onların mülkiyyət

hüququna  müdaxilə  edən  ayrı-seçkilik  olduğunu  bildirərək  bunu,

vətəndaş nigahında olan cütlüklərə bu cür vərəsəlik vergisi tətbiq

edilməməsi ilə əsaslandırdılar. Lakin AİHM bildirdi ki, ərizəçilər bacı

olduqları üçün özlərini rəsmi və ya vətəndaş nikahında olan cütlüklərlə

müqayisə  edə  bilməzlər.  Evlilik  və  ya  mülki  xarakterli  bərabərlik,

müqavilə  əsaslı  hüquq  və  vəzifələr  yaratmaq  üçün  müstəqil  və

məqsədli  şəkildə  qurulan  münasibətdir.  Bunun  əksinə  olaraq,

ərizəçilərin münasibətləri qan qohumluğuna əsaslanıb və odur ki,

əsaslı fərqə malikdir.   

27

Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri

____________________________

20. AƏM, Richards Secretary of State for Work and Pensions’a (İş və Təqaüdlər üzrə Dövlət

Katibliyinə)qarşı, İş C-423/04 [2006] ECR I-3585, 27 aprel 2006.

21. AİHM, Burden Birləşmiş Krallığa qarşı [GC] (No. 13378/05), 29 aprel 2008.

---

Nümunə: Carson və Başqaları Birləşmiş Krallığa qarşı işdə ərizəçilər

BK  hökumətinin  xaricdə  yaşayan  təqaüdçülərə,  ölkədə  yaşayan

təqaüdçülərə  ödədiyi  məbləğdə  təqaüd  ödəmədiyindən  şikayət

etdilər.

22

Birləşmiş  Krallığın  qanunlarına  əsasən,  təqaüd  məbləği

İngiltərə ilə qarşılıqlı sosial təhlükəsizlik razılaşması olan ölkələrdə

yaşayan  BK  vətəndaşları  istisna  olmaqla,  ancaq  BK-da  yaşayan

şəxslərə tətbiq edilirdi. Bu cür razılaşma olmayan dövlətlərdən birində

yaşayan  ərizəçilər,  məskunlaşdıqları  yer  zəminində  ayrı-seçkiliyə

məruz qaldıqlarını iddia etdilər. AİHM buna etiraz edərək, ərizəçilərin

təqaüd yaşında olub BK-da və ya BK-ın qarşılıqlı razılaşmaya sahib

olduğu  ölkələrdən  birində  yaşayan  şəxslərlə  oxşar  vəziyyətdə

olmadıqlarını bildirdi.  

AİHM  bildirdi  ki,  baxmayaraq  ki,  bu  fərqli  qrupların  hamısı  milli

hökumət gəlirləri fonduna sığorta ödənişi vasitəsilə yardım göstəriblər,

bu  ödənişlər  təqaüd  fonduna  deyil,  ictimai  xərclərin  müxtəlif

aspektlərinin maliyyələşdirilməsini əhatə edən ictimai gəlirlərə aid

olub. Bundan başqa, hökumət təqaüd məbləğini müəyyən edərkən,

BK-da həyat standartları ilə bağlı qiymətlərin artımına əsaslanmışdrı.

Odur ki, ərizəçi digər qruplarla müqayisə olunan vəziyyətdə olmayıb

və beləliklə də ona qarşı ayrı-seçkiliyə yol verilməyib.

Ən  azından  işəgötürmə  ilə  bağlı  Aİ  hüququ  kontekstində,  müvafiq  bir

“əmsal  şəxs”in  tapılması  üçün  aşkar  istisna,  baş  verən  ayrı-seçkiliyin

şəxsin hamiləliyi ilə bağlı olmasıdır. Xüsusi əhəmiyyət kəsb edən Dekker

işindən başlayaraq, AƏM-nin geniş miqyaslı işləri siyahısında bir şəxsin

ayrı-seçkiliyə məruz qalması hamiləlik vəziyyəti ilə bağlı olduqda “əmsal

şəxs”ə ehtiyac olmadan, şəxsin cinsi əsasla ayrı-seçkiliyə məruz qalması

kimi təsnifləndiriləcək.

23