Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı

2.6.2. Ümumi müdafiə arqumentlərinin təhlili 

Qeyd edildiyi kimi, ümumi müdafiə arqumentləri AİHK çərçivəsində həm

birbaşa, həm də dolayı ayrı-seçkilik hallarında, Aİ hüququ çərçivəsində isə

yalnız dolayı ayrı-seçkilik hallarında istifadə edilə bilər. AİHM-in bildirdiyinə

görə: 

"... nisbətən oxşar vəziyyətlərdə olan şəxslərə qarşı fərqli rəftar ...

obyektiv və əsaslı səbəbə söykənmirsə, başqa sözlə, qanuni məqsəd

daşımırsa, yaxud tətbiq edilən vasitələrlə qarşıya qoyulan məqsəd

arasında  ağlabatan  mütənasiblik  əlaqəsi  yoxdursa,  ayrı-seçkilik

sayılır".

63

Ayrı-seçkiliyin  yolverilməzliyinə  dair  Aİ

direktivlərində  dolayı  ayrı-seçkiliklə  əlaqədar

analoji ifadələr işlədilir. İrqi bərabərlik haqqında

Direktivdə deyilir: 

"dolayı ayrı-seçkilik o halda baş verir ki, neytral

kimi  görünən  qayda,  meyar  və  ya  praktika

müəyyən irqi və ya etnik mənşəli insanları digər

şəxslərlə  müqayisədə  xüsusilə  əlverişsiz

vəziyyətə  salır  və  bu  zaman  həmin  qaydaya,

meyara və ya praktikaya obyektiv olaraq qanuni

məqsədlə haqq qazandırmaq mümkün olmur və

həmin məqsədə nail olmaq üçün istifadə edilən

vasitələr münasib və zəruri olmur".

64

Həm  AİHM  tərəfindən  istifadə  edilən,  həm  də  ayrı-seçkiliyin

yolverilməzliyinə dair direktivlərdə işlədilən ifadələrə əsasən, yuxarıdakılar,

51

Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri

Fərqli rəftara haqq

qazandırmaq üçün sübut

edilməlidir ki: 

• sözügedən qayda və ya

praktika qanuni məqsəd

daşıyır;  

• həmin məqsədə nail olmaq

üçün seçilmiş vasitələr

(yəni fərqli rəftarla

nəticələnən tədbir) bu

məqsədə mütənasibdir və

bu məqsədə nail olmaq

üçün zəruridir.

____________________________

63. AİHM, Burden Birləşmiş Krallığa qarşı [BP], ərizə № 13378/05), 29 aprel 2008-ci il, 60-cı bənd.

64. İrqi bərabərlik haqqında Direktiv, 2-ci maddə, 2(b) bəndi; İşəgötürmə məsələlərində bərabərlik

haqqında Direktiv, 2-ci maddə, 2(b) bəndi; Mallar və xidmətlərlə əlaqədar gender bərabərliyi haqqında

Direktiv, maddə 2(b); Gender bərabərliyi haqqında Direktiv (yeni redaksiyada). 

---

dəqiq desək, ayrı-seçkiliyə qarşı müdafiə arqumentləri deyil, fərqli rəftara

haqq  qazandırmaq  və  ayrı-seçkiliyin  baş  verdiyi  barədə  qərar

çıxarılmasının qarşısını almaq üçün gətirilən əsaslardır. Lakin məhkəmələr

formaca olmasa da mahiyyətcə bu əsaslara ayrı-seçkiliklə bağlı müdafiə

arqumentləri kimi yanaşırlar. 

Nümunə: 

Bilka-Kaufhaus 

GmbH,

Weber  Von  Hartza  qarşı  məhkəmə

işində AƏM obyektiv əsas anlayışının

dərin izahını verib.

65

Bu işdə natamam

iş günü ilə işləyən, "Bilka"nın (super-

marketin) əmək pensiyası sistemindən

xaric edilən işçilər şikayət etmişdilər ki,

bu, qadınlara qarşı dolayı ayrı-seçkilik

təşkil edir, çünki onlar natamam iş günü

ilə işləyən işçilərin böyük əksəriyyətini

təşkil edirlər. AƏM bu qənaətə gəldi ki,

fərqli  rəftar  əsaslı  səbəbə  söykən-

məyibsə,  bu  hal  dolayı  ayrı-seçkiliyə

bərabərdir.  Bu  rəftara  haqq  qazan-

dırmaq  üçün  sübut  edilməli  idi  ki:  "...

"Bilka"nın seçdiyi tədbirlər müəssisənin

real  ehtiyaclarına  uyğundur,  qarşıya

qoyulan  məqsədlərə  nail  olmaq

baxımından 

münasibdir 

və 

bu

məqsədlər üçün zəruridir". 

"Bilka" iddia etdi ki, fərqli rəftarın arxasında dayanan məqsəd işçiləri

natamam iş günü ilə çalışmaqdan imtinaya sövq etməkdən və tam iş

günü ilə işləməni həvəsləndirməkdən ibarət olub, çünki natamam iş

günü ilə işləyən işçilər axşam saatlarında və ya şənbə günlərində

işləməyə  meyl  göstərmirlər,  bu  isə  yetərli  personalı  qoruyub

saxlamağı çətinləşdirir. AƏM bu qənaətə gəldi ki, bu niyyət qanuni

məqsəd təşkil edə bilər. Lakin o, natamam iş günü ilə işləyən işçilərin

pensiya sistemindən xaric edilməsinin bu məqsədə nail olmaq üçün

mütənasib tədbir olun-olmadığı barədə sualı cavablandırmadı. 

52

Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı

Fərqli rəftarın qarşıya qoyulan

məqsədə mütənasibliyini

müəyyənləşdirərkən

məhkəmə əmin olmalıdır ki: 

• həmin məqsədə nail olmaq

üçün bərabər rəftar

prinsipinə ən az müdaxilə

təşkil edən hər hansı digər

vasitə mövcud olmayıb.

Başqa sözlə, şəxsi əlverişsiz

vəziyyətə salan tədbir elə bir

səviyyədə olmalıdır ki, şəxs

ondan qarşıya qoyulan

məqsədə nail olmaq üçün

zəruri olan ən az dərəcədə

ziyan çəkmiş olsun; 

• qarşıya qoyulan məqsəd

müdaxilənin həmin

səviyyəsinə haqq qazandıra

biləcək kifayət qədər mühüm

məqsəd olmalıdır.

____________________________

65. AİƏM, Bilka-Kaufhaus GmbH v. Weber Von Hartz, iş № 170/84 [1986] ECR 1607, 13 may 1986-cı il. 

---

Görülmüş tədbirlərin "zəruriliyi" tələbi onu nəzərdə tutur ki, bərabər

rəftar prinsipinə ən az müdaxilə təşkil edən hər hansı ağlabatan al-

ternativ vasitələrin mövcud olmadığı sübuta yetirilməlidir. Qanunveri-

cilik normalarının bu işin faktlarına tətbiqi milli məhkəmənin öhdəsinə

buraxıldı.