Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı
Xüsusi və ya spesifik tədbirlər
Yüklə 1,45 Mb.
|
|
2.5. Xüsusi və ya spesifik tədbirlər
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, dolayı ayrı-seçkilik hallarında ayrı-seçkiliyin baş verdiyi barədə qərar çıxarmaq üçün bu fakt əsas təşkil edir ki, müvafiq fərqlər nəzərə alınmadan eyni qayda hər kəsə tətbiq edilir. Belə vəziyyəti düzəltmək və onun qarşısını almaq üçün hökumətlər, işəgötürənlər və xidmət təchizatçıları öz qayda və praktikalarında bu cür fərqlərin nəzərə alınmasını təmin etməlidirlər, yəni cari siyasət və tədbirlərini nizamlamaq üçün müəyyən tədbirlər görməlidirlər. BMT kontekstində bunlar "xüsusi tədbirlər", Aİ hüququ kontekstində isə "spesifik tədbirlər" və ya "pozitiv tədbir" adlandırılır. Xüsusi tədbirlər görməklə hökumətlər "formal bərabərlikdən" daha çox, "substantiv bərabərliyi", yəni cəmiyyətdə mövcud olan imkanlardan yararlanmaqda bərabərliyini təmin edə bilirlər. Hökumətlər, işəgötürənlər və xidmət təchizatçıları xüsusi tədbirlərin görülməsinin məqsədəuyğunluğunu nəzərdən keçirmədikdə onların qayda və praktikalarının dolayı ayrı-seçkilik təşkil etməsi riski artmış olur. AİHM bildirib ki, "[AİHK-ın] təmin etdiyi hüquqlardan istifadə edilməsində ayrı-seçkiliyə məruz qalmamaq hüququ həmçinin o hallarda pozulmuş olur ki, dövlətlər ... vəziyyətləri əhəmiyyətli dərəcədə fərqli olan şəxslərlə fərqli rəftar etmirlər". 49 Eynilə, ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyinə dair Aİ direktivlərinin pozitiv tədbir görülməsini birbaşa nəzərdə tutan müddəalarında deyilir: "bərabər rəftar prinsipi [müdafiənin şamil olunduğu əsasla] əlaqədar əlverişsiz vəziyyətin qarşısını almaq və ya bu vəziyyəti 40 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı ____________________________ 48. AİHM, Paraskeva-Todorova Bolqarıstana qarşı (ərizə № 37193/07), 25 mart 2010-cu il. 49. AİHM, Tlimmenos Yunanıstana qarşı [BP] (ərizə № 34369/97), 6 aprel 2000-ci il, 44-cü bənd. Eynilə bu qərara bax: AİHM, Pritti Birləşmiş Krallığa qarşı (ərizə № 2346/02), 29 aprel 2002-ci il, 88-ci bənd. kompensasiya etmək üçün hər hansı üzv dövlətin təcrübədə tam bərabərliyi təmin etmək məqsədi ilə spesifik tədbirləri mühafizə və ya qəbul etməsinə mane olmur". 50 İşəgötürmə məsələlərində bərabərlik haqqında Direktivin 5-ci maddəsində əlilliyi olan şəxslərə münasibətdə spesifik tədbirlərlə əlaqədar ümumi qaydanı konkret olaraq ifadə edən müddəalar yer alıb və həmin müddəaların tələbinə əsasən, işəgötürənlər fiziki və ya ruhi çatışmazlıqları olan şəxslərə məşğulluq məsələlərində bərabər imkanların təmin edilməsi üçün "ağlabatan şərait" yaratmalıdırlar. Bu, "müvafiq tədbirlər" şəkilində ifadə edilib, elə tədbirlər ki, "işəgötürənin üzərinə qeyri-mütənasib yük qoy- mamaq şərti ilə, konkret halda ehtiyac olduqda əlilliyi olan şəxsin iş tapmasına, əmək fəaliyyətində iştirak etməsinə və ya peşə vəzifəsində irəliyə çəkilməsinə, yaxud peşə təlimi almasına imkan yaratmış olsun". Bu tədbirlər sırasına iş yerində əlil arabasının hərəkətinə imkan yaradan lift və ya maili yerlərin, yaxud əlillər üçün tualetin təşkil edilməsi daxildir. Nümunə: Tlimmenos Yunanıstana qarşı işdə milli qanunvericilik məhkumluğu olan şəxslərin sertifikatlı mühasib peşəsində çalışmasının qarşısını alırdı, çünki məhkumluq bu peşənin funksiyalarını yerinə yetirən şəxsin dürüst və etibarlı olmadığına dəlalət edirdi. Bu işdə ərizəçi milli hərbi xidmət keçərkən hərbi forma geyməkdən imtina etdiyi üçün məhkum olunmuşdu. Bunun səbəbi ondan ibarət idi ki, o, pasifizmə sadiq olan Yahova (Yeqova) Şahidləri dini qrupunun üzvü idi. AİHM bu qənaətə gəldi ki, məhkumluğu dürüstlük və ya etibarlılıq məsələsi ilə əlaqəli olmayan şəxslərin bu peşədə çalışmasının qadağan olunması üçün heç bir əsas yoxdur. Bu işdə hökumət belə vəziyyətlər üçün istisna qayda nəzərdə tutma- maqla ərizəçiyə qarşı ayrı-seçkiliyə yol vermiş və onun ayrı-seçkiliyə məruz qalmamaq hüququ ilə birgə götürülmüş halda öz dininə etiqad etmək hüququnu (AİHK-ın 9-cu Maddəsində nəzərdə tutulmuş hüququ) pozmuşdu. 41 Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri ____________________________ 50. İrqi bərabərlik haqqında Direktiv, maddə 5; İşəgötürmə məsələlərində bərabərlik haqqında Direktiv, maddə 7; Mallar və xidmətlərlə əlaqədar gender bərabərliyi haqqında Direktiv, maddə 6; həmçinin bu məsələnin bir qədər fərqli şəkildə ifadə edildiyi bu direktivə də bax: Gender bərabərliyi haqqında Direktiv (yeni redaksiyada), maddə 3.
Nümunə: Kiprin Bərabərlik Qurumunun icraatındakı işdə görmə qabiliyyətində əngəl olan şikayətçi mülki qulluğa qəbul üçün verilən imtahanda iştirak etmişdi. 51 . Şikayətçi imtahan işini bitirmək üçün əlavə vaxt istəmiş və ona əlavə 30 dəqiqə vaxt verilmişdi, amma bu müddət hər kəsə verilən fasilənin müddətindən çıxılmışdı. Bərabərlik Qurumu bu qənaətə gəldi ki, xüsusi durumda olan namizədlər üçün "ağlabatan şərait" yaradılmasına ehtiyac olub-olmadığını araşdırmaq üçün standart prosedur mövcud deyil və faktlar göstərdi ki, şikayətçinin digər namizədlərlə ədalətli şəkildə yarışa biləcəyi şəraitin yaradılması üçün yetərli addımlar atılmayıb. Bərabərlik Qurumu dövlətə tövsiyə etdi ki, fərdi qaydada ağlabatan şərait yaradılmasına ehtiyacın olduğu bu cür halların araşdırılması üçün standart prose- durun tərkib hissəsi qismində ekspertlər qrupu yaratsın. Nümunə: əlil arabası ilə hərəkət edən bir kişi konkret vəzifəyə təyin edilmədiyinə görə Fransa məhkəmələrində Təhsil Nazirliyinə qarşı iddia qaldırmışdı. 52 Şikayətçinin iş ərizəsi namizədlərin siyahısında üçüncü idi. Birinci iki namizədin vəzifə təyinatı üçün ərizəsi rədd edildikdən sonra iş təklifi şikayətçiyə deyil, dördüncü namizədə edilmişdi. Əvəzində ərizəçiyə əlil arabası ilə hərəkət edənlər üçün uyğunlaşdırılmış başqa bir departamentdə iş təklif edilmişdi. Dövlət bu qərarı onunla əsaslandırdı ki, ağlabatan şərait yaratmaq öhdəliyini yerinə yetirmək üçün binalarda dəyişikliklər edilməsinə vəsait qoyuluşu ictimai maraqlara uyğun deyil. Məhkəmə bu qənaətə gəldi ki, Təhsil Nazirliyi əlilliyi olan şəxslər üçün ağlabatan şərait yaratmaq öhdəliyini yerinə yetirməyib və idarəetmə mülahizələri bu öhdəliyin icrasını məhdudlaşdıra bilməz. "Xüsusi tədbirlər" termini bəzən elə fərqli rəftarın baş verdiyi halları əhatə edən termin kimi işlədilir ki, bu zaman fərqli rəftar "müdafiənin şamil olunduğu əsasların" tətbiq dairəsinə düşən şəxslərin xeyrinə olur (onları 42 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı ____________________________ 51.Bərabərlik Qurumu (Kipr), Ref. A.K.I. 37/2008, 8 oktyabr 2008-ci il. Qərarın ingiliscə qısa icmalını bu mənbədən tapmaq olar: Ayrı-seçkilik Sahəsində Avropa Hüquq Ekspertləri Şəbəkəsi, 8 (iyul 2009-cu il). "Ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyinə dair Avropa hüququnun icmalı", səh. 43. 52. Ruan İnzibati Məhkəməsi, Boutheiller v. Ministère de l’éducation işi, qərar № 0500526-3, 24 iyun 2008-ci il. Qərarın ingiliscə qısa icmalını bu mənbədən tapmaq olar: Ayrı-seçkilik Sahəsində Avropa Hüquq Ekspertləri Şəbəkəsi, 8 (iyul 2009-cu il). "Ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyinə dair Avropa hüququnun icmalı", səh. 46. əlverişsiz vəziyyətə salmır); məsələn, konkret vəzifəyə kişi deyil, qadın cinsinə mənsub olduğuna görə qadın seçilir və işəgötürən öz personalı arasında qadınların təmsilçiliyinin azlığını aradan qaldırmaq siyasəti yürüdür. Bu halı ifadə etmək üçün istifadə olunan terminologiyaya bunlar daxildir: "pozitiv" və ya "əks yönümlü" ayrı-seçkilik, "güzəştli rəftar", "müvəqqəti xüsusi tədbirlər" və ya "müsbət tədbir". 53 Bu ifadələr bu tədbirlərin adətən ayrı-seçkiliyə məruz qalan şəxslərə qarşı qərəzlilik əleyhinə mübarizə üçün qısa müddətə tətbiq edildiyini və müstəsna vasitə kimi qəbul edildiyini və digərlərini də eyni mövqeyi paylaşmağa ruhlandıran nümunəvi modellər yaratmaq məqsədi daşıdığını göstərir. Əlverişsiz vəziyyətdə olan qrupların xeyrinə pozitiv tədbirlərin görülməsi BMT-nin insan hüquqlarına dair müqavilələrinin şərhinə görə cavabdeh olan bir neçə monitorinq orqanı tərəfindən qəbul edilmiş rəhbər prinsiplər vasitəsilə daha da gücləndirilib. Bu orqanlar vurğulayıblar ki, belə tədbirlər müvəqqəti xarakter daşımalı, sözügedən qeyri-bərabərliyin qarşısının alınması üçün zəruri olan müddətləri və hüdudları aşmamalıdır. 54 BMT-nin
İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitəsinin bildirdiyinə görə, belə tədbirlərin yolverilən hesab edilməsi üçün onların yeganə məqsədi mövcud qeyri-bərabərlikləri ləğv etməkdən və gələcəkdə tarazlığın pozulmasının qarşısını almaqdan ibarət olmalıdır. 55 BMT-nin Qadınlara qarşı hər növ ayrı- seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitəsi qeyd edib ki, bu cür "müvəqqəti xü- susi tədbirlər" qadınlarla "güzəştli rəftarı; məhz onların işə qəbul edilməsini, işləməsini və peşə vəzifəsində irəliyə çəkilməsini; müəyyən zaman çərçivəsində onların saylarının hədəflənən həddə çatdırılmasını; və kvota sistemlərini" özündə ehtiva edir. 56 AƏM-in aşağıda müzakirə olunacaq 43 Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri ____________________________ 53. Misal üçün bax: BMT-nin İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitəsi, "32 saylı ümumi tövsiyə: İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiya nəzərdə tutulmuş xüsusi tədbirlərin mənası və tətbiq dairəsi", UN Doc. CERD/C/GC/32, 24 sentyabr 2009-cu il; BMT-nin İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar üzrə Komitəsi, "32 saylı ümumi şərh: Təhsil hüququ", UN Doc. E/C.12/1999/10, 8 dekabr 1999-cu il; BMT-nin Qadınlara qarşı hər növ ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitəsi, "25 saylı ümumi tövsiyə: Konvensiyanın 4-cü maddəsinin 1-ci bəndi (müvəqqəti xüsusi tədbirlər), UN Doc. A/59/38(SUPP), 18 mart 2004-cü il; BMT-nin İnsan Hüquqları Komitəsi, "18 saylı ümumi şərh: Ayrı-seçk- iliyin yolverilməzliyi", UN Doc. A/45/40(Vol.I.)(SUPP), 10 noyabr 1989-cu il; BMT-nin İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitəsi, "Qeyri-vətəndaşlara qarşı ayrı-seçkiliyə dair 30 saylı ümumi tövsiyə, UN Doc. HRI/GEN/1/Rev.7/Add.1, 4 may 2005-ci il. 54. Yenə orada. 55. BMT-nin İrqi ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitəsi, "32 saylı ümumi tövsiyə: İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiya nəzərdə tutulmuş xüsusi tədbirlərin mənası və tətbiq dairəsi", UN Doc. CERD/C/GC/32, 24 sentyabr 2009-cu il; 21-26-cı bəndlər. 56. BMT-nin Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin ləğv edilməsi üzrə Komitəsi, "25 saylı ümumi tövsiyə: Konvensiyanın 4-cü maddəsinin 1-ci bəndi (müvəqqəti xüsusi tədbirlər), UN Doc. A/59/38(supp), 18 mart 2004-cü il, 22-ci bənd. presedent hüququna əsasən, belə tədbirlərin mütənasibliyi ciddi şəkildə araşdırılmalıdır. Məhkəmələr adətən bu kontekstdə tətbiq edilən ayrı-seçkiliyə ayrıca bir ayrı-seçkilik forması kimi deyil, ayrı-seçkiliyə qoyulan qadağanı götürən is- tisna hal kimi baxırlar. Başqa sözlə, məhkəmələr fərqli rəftarın baş verdiyini qəbul edirlər, lakin öncədən mövcud olan əlverişsiz vəziyyətin, məsələn, iş yerində konkret qrupun təmsilçiliyinin azsaylı olması durumunun düzəldilməsinin maraqları bu rəftara haqq qazandıra bilər. Fərqli rəftara haqq qazandıran bu əsas zaman-zaman dövlətlər tərəfindən irəli sürülüb. Bu durumu iki fərqli aspektdən yanaşmaqla başa düşmək olar. Xeyrinə tədbir görülən şəxsin mənafeyi baxımından yanaşsaq, onunla daha əlverişli şəkildə rəftar edilməsi onunla əlaqədardır ki, o, analoji du- rumda olan hər hansı digər şəxslə müqayisədə müdafiənin şamil olunduğu şəxslərin xüsusiyyətlərinə malikdir. Zərərçəkənin mənafeyi baxımından yanaşsaq, onunla daha əlverişsiz şəkildə rəftar edilməsi onunla əlaqədardır ki, o, müdafiənin şamil olunduğu şəxslərin xüsusiyyətlərinə malik deyil. Tipik nümunələr sırasına cəmiyyətin təşkilini daha yaxşı əks etdirmək məqsədi ilə kişilərin üstünlük təşkil etdiyi iş yerlərində müəyyən sayda vəzifələrin qadınlar üçün saxlanılması və ya dövlət qulluğunda, məsələn, polis orqanlarında müəyyən sayda vəzifələrin etnik azlıqlar üçün saxlanılması daxildir. Bəzən bunu "əks yönümlü" ayrı-seçkilik adlandırırlar, çünki bu halda ayrı-seçkilik xarakterli rəftar keçmiş sosial tendensiyalar səbəbindən daha əlverişsiz rəftara məruz qalması gözlənilən şəxsin xeyrinə baş verir. Bəzən bunu "pozitiv" tədbir də adlandırırlar, çünki bu tədbir ənənəvi olaraq əlverişsiz vəziyyətdə olan qrupların cəmiyyətin həyatında iştirakını dəstəkləməklə konkret olaraq keçmişdəki əlverişsiz vəziyyəti düzəltmək məqsədi ilə həyata keçirilir və bu mənada konkret qruplara qarşı qərəzliliyə deyil, xeyirxah məqsədə əsaslanır. Bu konsepsiyaya AİHM-in presedent hüququnda nadir hallarda rast gəlinir, halbuki Aİ hüququ kontekstində ona daha böyük diqqət yetirilir, belə ki, bu məsələ işəgötürmə ilə bağlı işlərdə AƏM tərəfindən araşdırılıb. Ayrı-seçk- iliyin yol verilməzliyinə dair direktivlərdə və AƏM-in presedentlərində nəzərdə tutulmuş ayrı-seçkiliyə məruz qalmamaq hüququnu müdafiə etmək üçün spesifik tədbirlərə istinad edilir, eləcə də bu tədbirlərə aşağıda bu fəslin 2.6.4.1 bölməsində müzakirə olunan, "həqiqi peşə tələbinə" əsaslanan xüsusi müdafiə arqumenti çərçivəsində istinad edilir. 44 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı AƏM tərəfindən baxılmış, xüsusi tədbirlərə aid olan önəmli işlər, yəni Kalankenin işi 57 , Marşallın işi 58 və Abrahamssonun işi 59 gender bərabərliyi kontekstində meydana çıxıb. Bu işlərin hamısı birlikdə vaxtı ilə bu konkret işlərdə qadın işçilərin illərlə məruz qaldıqları əlverişsiz vəziyyətin düzəldilməsi üçün görülə biləcək xüsusi tədbirlərin hüdudlarını müəyyənləşdirir. Nümunə: Kalankenin işində işdə AƏM müəyyən vəzifələrdə qadınların təmsilçiliyinin az olması ilə bağlı durumu düzəltmək üçün onlara qarşı güzəştli rəftarı nəzərdə tutan ciddi yanaşma qəbul etdi. Bu iş regional səviyyədə qəbul edilmiş olan, vəzifələrə təyin olun- maqda və ya vəzifədə irəliyə çəkilməkdə qadın namizədlərə avtomatik üstünlük verən qanunvericiliyə aid idi. Vəzifəyə kişi və qadın namizəd eyni dərəcədə uyğun hesab edildikdə, qadın işçilərin müvafiq sek- torda təmsilçiliyi az hesab edildiyi təqdirdə qadın namizədlərə üstün- lük verilirdi. Təmsilçilik o halda azsaylı hesab edilirdi ki, qadın işçilər sözügedən vəzifədə çalışan personalın ən azı yarısını təşkil etmirdi. İş üçün müraciəti uğursuz olmuş kişi namizəd cənab Kalanke bu işdə şikayət etmişdi ki, milli məhkəmələrdəki icraatda cinsi zəmində ayrı- seçkiliyə məruz qalıb. Milli məhkəmələr işi AƏM-ə göndərərək sözügedən qaydanın Bərabər Rəftar haqqında 1976-cı il tarixli Di- rektivin 2-ci maddəsinin 4-cü bəndinə (sonradan bu maddə Gender bərabərliyi haqqında Direktivin "pozitiv tədbir" barəsindəki 3-cü maddəsi ilə əvəz edildi) uyğun olub-olmadığının araşdırılmasını xahiş etdilər, həmin bənddə deyilirdi: "Bu Direktiv xüsusən qadınların imkanlarına təsir göstərən mövcud qeyri-bərabərlikləri aradan qaldırmaq yolu ilə kişi və qadınlar üçün bərabər imkanların təşviqinə yönələn tədbirlərə xələl gətirməməlidir". 60 AƏM bildirdi ki, 2-ci maddənin 4-cü bəndi "ayrı-seçkilik kimi görünmələrinə baxmayaraq əslində ictimai həyatın reallıqlarında mövcud ola bilən faktiki qeyri-bərabərlik hallarını aradan qaldırmaq və ya azaltmaq məqsədi daşıyan tədbirlərə imkan yaradılması üçün 45 Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri ____________________________ 57. AƏM, Kalanke v. Freie Hansestadt Bremen, iş № C-450/93 [1995] ECR I-3051, 17 oktyabr 1995-ci il. 58. AƏM, Marschall v. Land Nordrhein-Westfalen, iş № C-409/95 [1997] ECR I-6363, 11 noyabr 1997-ci il.
59. AƏM, Abrahamsson and Leif Anderson v. Elisabet Fogelqvist, iş № C-407/98 [2000] ECR I-5539, 6 iyul 2000-ci il. 60. Bərabər rəftar haqqında Direktiv, 76/207/EEC, OJ L 39, 14.02.1976, p. 40.
nəzərdə tutulub". 61 O, qəbul etdi ki, sözügedən qayda iş yerində mövcud olan qeyri-bərabərlikləri aradan qaldırmaqdan ibarət qanuni məqsəd daşıyıb. Müvafiq olaraq, prinsipcə qadınlara iş yerində konkret üstünlük verən tədbirlər, o cümlədən onların vəzifədə irəli çəkilməsi iş bazarında ayrı-seçkilik qoyulmadan qadınların rəqabət qabiliyyətini artırmaq məqsədi daşıdığı təqdirdə qəbul edilən sayıla bilər.
Lakin o, həm də bildirdi ki, bərabər rəftar hüququndan hər hansı is- tisnaya dəqiq şərh verilməlidir. O, qərara aldı ki, sözügedən qayda "vəzifəyə təyin edilmədə və ya vəzifədə irəliyə çəkilmədə qadınların mütləq və qeyd-şərtsiz üstünlüyünü təmin edirsə", o halda bu tədbir faktiki olaraq bərabər rəftar hüququ baxımından qeyri-bərabərliyi aradan qaldırmaq məqsədinə qeyri-mütənasib olacaq. Müvafiq olaraq, bu işdə güzəştli rəftara haqq qazandırmaq olmazdı. Bununla belə, son dövrlərin işləri göstərir ki, sözügedən qayda güzəştin avtomatik və qeyd-şərtsiz verilməsini tələb etmədiyi təqdirdə spesifik tədbirlər qəbul edilən sayıla bilər. Nümunə: Marşallın işi mahiyyət etibarı ilə Kalankenin işindəkinə bənzər qanunvericiliklə əlaqədar idi. Lakin sözügedən qaydada dey- ilirdi ki, müəyyən vəzifəyə kişilərlə eyni dərəcədə uyğun gələn qadınlara o halda üstünlük verilməlidir ki, "kişi cinsindən olan şəxsin fərdi xüsusiyyətləri balansı onun xeyrinə dəyişmiş olmasın". Qadın namizədin işə götürülməsi səbəbindən işə götürülmək üçün müraciəti rədd edilmiş cənab Marşall, milli məhkəmələrdəki icraatda bu qaydanın qanuniliyinə etiraz etdi, onlar isə işi AƏM-ə göndərərək bir daha bu qaydanın Bərabər rəftar haqqında Direktivə uyğun olub- olmadığı sualını verdilər. AƏM bu qənaətə gəldi ki, bu cür qayda "işə qəbul edilməyə qadın namizədlərlə eyni dərəcədə uyğun hesab edilmiş kişi namizədlərin namizədliliklərinin, bu və ya digər namizədlərlə bağlı bütün meyarlar nəzərə alınmaq şərti ilə obyektiv 46 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı ____________________________ 61. Bu mülahizə aşağıdakı direktivlərin preambulalarında əsas etibarı ilə qəbul edilib. Bax: Gender bərabərliyi haqqında Direktivin (yeni redaksiyada), preambulasının 21-ci bəndi; İşəgötürmə məsələlərində bərabərlik haqqında Direktivin preambulasının 26-cı bəndi; İrqi bərabərlik haqqında Direk- tivin preambulasının 17-ci bəndi.
şəkildə qiymətləndirilməsini və bu meyarların biri və ya bir neçəsi balansı kişi namizədin xeyrinə dəyişdiyi təqdirdə qadın namizədlərə verilən üstünlüyün aradan qalxmasını hər bir konkret halda təmin edirsə", o halda qeyri-bərabərliyin aradan qaldırılmasından ibarət qa- nuni məqsədə qeyri-mütənasib olmayacaq. Beləliklə, bu işdə sözügedən qaydanın tərkib hissəsini təşkil edən mülahizə sərbəstliyi qadınların üstünlüyünün mütləq xarakter daşımasının qarşısını alırdı və beləliklə, bu qayda iş yerində qeyri-bərabərliyin qarşısının alınması məqsədinə mütənasib idi. Nümunə: Abrahamssonun işi İsveç qanunvericiliyinin qanuniliyi məsələsinə aid idi və bu qanunvericiliyin müəyyən etdiyi qayda Kalankenin işindəki qaydanın qeyd-şərtsiz üstün tutulması ilə Marşallın işində qeyd edilən mülahizə sərbəstliyi arasında aralıq mövqedə qərarlaşan qayda idi. Bu qaydada bəyan edilirdi ki, azsaylı təmsilçiliyə malik cinsə mənsub olan və peşə vəzifələrini yerinə yetirmək üçün kifayət qədər ixtisaslı olan namizədə işəgötürmə zamanı üstünlük verilməlidir, bu şərtlə ki, "bu qayda tətbiq edilməklə işə qəbul həyata keçirilərkən, namizədlərin ixtisaslılığı arasındakı fərq obyektivlik tələbini pozan dərəcədə böyük olmasın". AƏM bu qənaətə gəldi ki, bu qanunvericilik əslində azsaylı təmsilçiliyə malik cinsə mənsub olan namizədlərə avtomatik üstünlük verir. Yalnız ixtisaslılıq səviyyəsi arasında əhəmiyyətli fərqin olmasının bu qaydanın tətbiqini aradan qaldırması faktı, bu qaydanın qeyri-mütənasib nəticələr doğurmasının qarşısını almırdı. Bu işlər onu göstərir ki, AƏM ədalət prinsipini aradan qaldıran spesifik tədbirlərə icazə verilməsinə bir qayda olaraq ehtiyatla yanaşır. Yalnız spe- sifik tədbirlərin qeyd-şərtsiz və ya mütləq xarakter daşımadığı məhdud hal- larda AƏM milli qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydaların 2-ci maddənin 4-cü bəndindəki istisnanın tətbiq dairəsinə düşdüyünü təsdiq edir.
Ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyinə dair Aİ direktivlərində nəzərdə tutulmuş spesifik tədbirlərlə əlaqədar məsələ ilə qarşılaşdıqda, praktiki fəaliyyət göstərən hüquqşünaslar konkret şəxslər qrupunun xeyrinə həyata keçirilmiş "tədbirə" xüsusi diqqət yetirməlidirlər. AƏM-in presedent 47 Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri hüququndan göründüyü kimi, onun aşkar mövqeyi ondan ibarətdir ki, spe- sifik tədbirlər yalnız son vasitə kimi əl atılan tədbirlərdir. Praktiki fəaliyyət göstərən hüquqşünaslar və məhkəmə məmurları spesifik tədbirlərin yer aldığı işlə qarşılaşdıqda, sözügedən işəgötürənin nəzərdən keçirdiyi bütün namizədlərin, o cümlədən xüsusi tədbirlər barədə müddəanın şamil olunmadığı şəxslərin sözügedən vəzifəyə uyğunluğu məsələsinin obyektiv və ədalətli şəkildə qiymətləndirildiyinə əmin olmalıdırlar. Xüsusi tədbirlər yalnız o halda istifadə edilə bilər ki, bu cür obyektiv qiymətləndirmə bir neçə namizədin, o cümlədən xüsusi tədbirlərin şamil olunduğu şəxsin onlara təklif olunan vəzifəni yerinə yetirməyə eyni dərəcədə uyğun olduğunu müəyyən etmiş olsun. Vaxtı ilə iş yerində ayrı-seçkiliyə məruz qalan qrupa mənsub olması səbəbindən xüsusi tədbirlərin şamil olunduğu şəxs yalnız bu halda həmin tədbirlərin şamil olunmadığı şəxsdən üstün tutula bilər. AİHM hələlik xüsusi tədbirlər barədə işləri dərindən araşdırmaq imkanına malik olmayıb, amma az sayda müəyyən işlərdə bu məsələni nəzərdən keçirib. Nümunə: Vintersberger Avstriyaya qarşı işdə 62 AİHM şikayətin qəbul edilməsinin mümkünlüyü məsələsi ilə bağlı qərar çıxardı. Əlilliyi olan ərizəçi dövlət tərəfindən işindən azad edilmişdi. Milli qanunvericiliyə əsasən, əlilliyi olan şəxslər işdən azad edilməyə qarşı xüsusi müdafiə ilə təmin edilirdilər, belə ki, onların işdən azad edilməsi barədə qərar öncə xüsusi komitə tərəfindən təsdiq edilməli idi. İşəgötürən əlillik faktından xəbərsiz olduğu təqdirdə azad edilmə barədə qərara retro- spektiv qaydada baxılırdı. Əlilliyi olmayan şəxslər üçün isə bu qərarın təsdiqinə ehtiyac yox idi. Ərizəçi iddia etdi ki, əlilliyi olmayan şəxslərdən fərqli olaraq əlilliyi olan şəxslərin işdən azad edilməsi barədə qərarın retrospektiv qaydada təsdiqinin mümkünlüyü faktı ayrı-seçkiliyə bərabərdir. AİHM bu qənaətə gəldi ki, bu qaydanın mövcudluğu əslində əlilliyi olan şəxslərin xeyrinədir və buna görə də bu ayrı-seçkiliyə əks yönümlü ayrı-seçkilik nümunəsi kimi haqq qazandırmaq olar. Müvafiq olaraq, şikayət ərizəsi qəbul olunmayan elan edildi. 48 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı ____________________________ 62. AİHM, Vintersberger Avstriyaya qarşı (barışıq sazişi) (ərizə № 57448/00), 5 fevral 2004-cü il. Əsas məsələlər • Ayrı-seçkilik elə bir situasiyanı əks etdirir ki, bu zaman hər hansı şəxs "müdafiənin şamil olunduğu xüsusiyyətlərlə" əlaqədar olaraq hər hansı formada əlverişsiz vəziyyətə düşür. • Ayrı-seçkilik müxtəlif formalarda təzahür edir: birbaşa ayrı-seçkilik, dolayı ayrı-seçkilik, təqib etmə və ayrı-seçkilik qoyma barədə göstəriş vermə. • Birbaşa ayrı-seçkilik fərqli rəftar ilə xarakterizə olunur: bu halda sübut edilməlidir ki, "müdafiənin şamil olunduğu əsasların" tətbiq dairəsinə düşən şəxslə müqayisədə, iddia edilən qurban daha əlverişsiz rəftara məruz qalıb. • Əlverişsiz rəftar iddia edilən qurbanın və analoji vəziyyətdə olan və "müdafiənin şamil olunduğu əsasların" tətbiq dairəsinə düşməyən digər şəxsin vəziyyətlərinin müqayisəsi əsasında müəyyən edilir. • "Müdafiənin şamil olunduğu əsasın" mövcudluğu fərqli rəftarın aşkar səbəbini təşkil etməyə də bilər. Bu halda aşkar səbəbin "müdafiənin şamil olunduğu əsasla" ayrılmaz vəhdət təşkil etməsi yetərlidir. • AƏM və milli məhkəmələr əlaqələndirici ayrı-seçkilik anlayışını qəbul ediblər, bu halda şəxs "müdafiənin şamil olunduğu xüsusiyyətlərə" malik olan digər şəxslə əlaqəli olması səbəbindən əlverişsiz rəftara məruz qalır. • Aİ qanunvericiliyində ayrıca anlayış kimi nəzərdə tutulan təqib etmə birbaşa ayrı-seçkiliyin xüsusi təzahür formasıdır. • Dolayı ayrı-seçkilik fərqli təsiri və ya nəticələri ilə xarakterizə olunur: bu halda sübut edilməlidir ki, müəyyən qrupa qarşı rəftar həmin qrupu onunla müqayisə oluna bilən digər qrupa nisbətən əlverişsiz vəziyyətə salır. • Dolayı ayrı-seçkiliyin sübut edilməsi şəxsin belə bir dəlil təqdim etməsini tələb edir ki, "müdafiənin şamil olunduğu xüsusiyyətlərə" malik olan qrup olaraq onun mənsub olduğu qrup həmin xüsusiyyətlərə malik olmayanlarla müqayisədə fərqli nəticələrə və ya təsirə məruz qalır. • Hər kəsin öz hüquqlarından istifadə etməkdə bərabər imkanlara malik olmasını təmin etmək üçün hökumətlər, işəgötürənlər və xidmət təchizatçıları öz qayda və praktikalarını fərqli xüsusiyyətlərə malik olanların tələbatlarına uyğunlaşdırmaq üçün xüsusi və ya spe- sifik tədbirlər görməlidirlər. 49 Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri • "Xüsusi tədbirlər" və "spesifik tədbirlər" terminləri müdafiənin şamil olunduğu xüsusiyyətlərə malik olanların əvvəllər məruz qaldıqları əlverişsiz vəziyyəti düzəltmək üçün görülən tədbirləri özündə ehtiva edə bilər. Bu tədbirlər mütənasib olduqda, ayrı-seçkiliyə haqq qazandıran əsas hesab oluna bilər.
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|