Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı
Statistik və digər məlumatların rolu
Yüklə 1,45 Mb.
|
|
5.3. Statistik və digər məlumatların rolu
Statisik məlumatlar ayrı-seçkiliyin ehtimal edilməsində iddiaçı üçün vacib- dir. O, xüsusən də dolayı ayrı-seçkiliyin sübuta yetirilməsində faydalı olur, çünki belə hallarda sözügedən təcrübə və ya qaydalar səthi baxışdan ney- tral görünür. Belə olan halda təcrübə və qaydaların təsirinə diqqət yetirilməlidir ki, onların oxşar vəziyyətdə digərləri ilə müqayisədə konkret şəxslər qrupuna qarşı qeyri-mütənasib dərəcədə əlverişsiz olduğu nümayiş etdirilsin. Statistik məlumatların təqdim edilməsi sübutetmə yükünün ləğv edilməsi ilə birgə tətbiq edilir: misal üçün, qadınların və ya əlillərin xüsusi əlverişsiz şəraitdə olduğunu göstərən məlumat varsa, rəqəmlərə dair inandırıcı olan alternativ izahatın verilməsi Dövlətin üzərinə düşür. AİHM 145
Ayrıseçkiliyə yol verilməməsi hüququnda sübutlar problemi _____________________________________ 256. İsveç Ali Məhkəməsi, Escape Bar and Restaurant v. Ombudsman against Ethnic Discrimination T-2224-07, 1 oktyabr 2008. İngilis dilində xülasə FRA məlumat portalından (İş #365-1) əldə edilə bilər; Ayrıseçkiliyin qadağan edilməsi sahəsində Avropa hüquqşünas ekspertlərinin Şəbəkəsi (European Net- work of Legal Experts on the Non-Discrimination Field), 8 (iyul 2009) ‘European Anti-Discrimination Law Review’ jurnalı, s. 68.
bunu Hugendiyk (Hoogendijk) Niderlanda qarşı məhkəmə işində vurğulamışdır: 257
Statistik sübutları qiymətləndirərkən, məhkəmələr dolayı ayrı-seçkiliyin baş verməsini təsdiqləyən və sübut edilməli olan ciddi hədd tələbini qəbul etməyiblər. AƏM yetərli rəqəmin olmasının vacibliyini qeyd edib. AƏM-in presedent hüququnun icmalı Nolte işində Baş Vəkil Leger tərəfindən yazılan Rəydə təqdim olunur. Bu Rəydə cinsi ayrıseçkiliyə dair aşağıdakılar qeyd edilir:
146
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı _____________________________________ 257. Hoogendijk v. the Netherlands (dec.) (No. 58641/00), 6 yanvar 2005. 258. AƏM, Rinner-Kühn v. FWW Spezial-Gebäudereinigung, İş C-171/88 [1989] ECR 2743, 13 iyul 1989. 259. AƏM, Nimz v. Freie und Hansestadt Hamburg, İş C-184/89 [1991] ECR I-297, 7 fevral 1991. 260. AƏM, Kowalska v. Freie und Hansestadt Hamburg, İş C-33/89 [1990] ECR I-2591, 27 iyun 1990. 261. AƏM, De Weerd, née Roks, and Others v. Bestuur van de Bedrijfsvereniging voor de Gezondheid, Geestelijke en Maatschappelijke Belangen and Others, İş C-343/92 [1994] ECR I-571, 24 fevral 1994. 262. AƏM-də Baş vəkil Légerin Rəyi, 31 may 1995, 57-58-ci bəndlər, Nolte v. Landesver- sicherungsanstalt Hannover, İş C-317/93 [1995] ECR I-4625, 14 dekabr 1995.
Nümunə: Şönheyt (Schönheit) işində yarımştatda olan qadın əməkdaş cinsi ayrı-seçkiliyə məruz qaldığını iddia edirdi. 263 İşlədiyi
müddətdən asılı olmayaraq ödənilən təqaüd fərqinin yarımştat əməkdaşların tam ştatda olan əməkdaşlardan daha az ödəniş alması demək idi. Yarımştat əməkdaşlarının 87.9%-ni qadınlar təşkil etdiyini sübut etmək üçün statistik sübutlar təqdim edildi. Neytral olmasına baxmayaraq, kişilərlə müqayisədə qadınlara qeyri-mütənasib şəkildə mənfi təsir göstərildiyi üçün, AƏM bunun cinsi əsaslı dolayı ayrı-seçk- ilik ehtimalını yaratdığını qəbul etdi. Eynilə, Gerster işində də yarımştat işçilərin 87%-ni qadınlar təşkil edərək əlverişsizliyin yetərli olması barədə qərar qəbul edilmişdi 264
. Nümunə: Seymur Smis (Seymour Smith) işi 265 bir işəgötürənlə ardıcıl olaraq iki ildən çox işləmiş əməkdaşlar üçün xüsusi müdafiə nəzərdə tutan əsassız işdən çıxarmaya dair Birləşmiş Krallığın qanunvericiliyi ilə əlaqədar iş idi. Şikayətçi bu meyara əsasən kişilərlə müqayisədə qadınların uyğun gəlməsi şansının az olduğundan bunun cinsi əsasda dolayı ayrı-seçkiliyə bərabər olmasını iddia edirdi. Bu iş ona görə maraqlıdır ki, AƏM qeyri-mütənasibliyin aşağı dərəcəsinin dolayı ayrı- seçkiliyi də “kişi və qadın arasında uzun müddət ərzində davamlı və nisbətən daimi bərəbərsizlik aşkar etdikdə” sübut edə bilməsini təklif edib. Lakin, bu işin konkret faktlarına gəldikdə, AƏM qeyd etdi ki, kişilərin 77.4%-nin və qadınların 68.9%-nin bu meyara cavab verdiyini nümayiş etdirən statistik məlumatlar həmin qaydaya əhəmiyyətli dərəcədə az faiz qadınların cavab verə biləcəyini sübuta yetirməmişdi. Nümunə: D.H və Digərləri Çexiya Respublikasına qarşı işdə roma (qaraçı) mənşəli ərizəçilər uşaqlarının əsas təhsil sistemindən kənarlaşdırıldığından və onların roma etnik mənşəyinə görə çətin tərbiyə olunan uşaqlar üçün nəzərdə tutulan “xüsusi” məktəblərə yerləşdirildiyindən şikayət edirdi 266 . Roma uşaqların “xüsusi” mək- 147 Ayrıseçkiliyə yol verilməməsi hüququnda sübutlar problemi _____________________________________ 263. AƏM, Hilde Schönheit v. Stadt Frankfurt am Main and Silvia Becker v. Land Hessen, Birləşdirilmiş işlər C-4/02 və C-5/02 [2003] ECR I-12575, 23 oktyabr 2003. 264. AƏM, Gerster v. Freistaat Bayern, İş C-1/95 [1997] ECR I-5253, 2 oktyabr 1997. 265. AƏM, R v. Secretary of State for Employment, ex parte Seymour-Smith and Perez, İş C-167/97 [1999] ECR I-623, 9 fevral 1999. 266. AİHM, D.H. və Başqaları Çex Respublikasına qarşı (D.H. and Others v. the Czech Republic) [GC] (57325/00 saylı ərizə), 13 noyabr 2007. təblərə göndərilməsi intellektual bacarığı qiymətləndirmək məqsədi güdən testin tətbiqinə əsaslanırdı. Bu kimi “neytral” təcrübəyə bax- mayaraq, testin təbiəti roma uşaqlara mahiyyətcə qənaətbəxş nəticə əldə etməyi və əsas təhsil sisteminə qoşulmağı daha da çətin etmişdi. AİHM bunu “xüsusi” məktəblərə roma mənşəli şagirdlərin xüsusi ilə yüksək nisbətinin yerləşdirildiyini nümayiş etdirən statistik sübutlara istinad etməklə sübuta yetirildiyini müəyyən etmişdi. Ərizəçilər tərəfindən təqdim edilən konkret coğrafi əraziyə aid məlumatlar təhsilə cəlb edilən ümumi əhalinin 2%-ni təşkil etməsinə baxmayaraq, xüsusi məktəbdəki şagirdlərin 50-56 %-nin roma mənşəli şagirdlərin təşkil etdiyini nümayiş etdirmişdi. Hökumətlər arası mənbələrdən əldə edilən məlumatlarda ölkədə ümumilikdə romaların 50%-dan 90%-a qədərinin xüsusi məktəblərə getdiyi göstərilmişdir. AİHM məlumatın dəqiq olmamasına baxmayaraq, onun yenə də təsirə məruz qalmış roma uşaqların əhalinin ümumi tərkibinə nisbətdə “qeyri-mütənasib dərəcədə yüksək” olduğunu nümayiş etdirdiyi qənaətinə gəlmişdi. 267 Elə görünür ki, müdafiə olunan qrupun qeyri-mütənasib şəkildə təsirə məruz qaldığını statistik məlumat olmadan da sübut etmək olar, amma mövcud mənbələr etibarlıdır və bu təhlili dəstəkləyir. Nümunə: Opuz Türkiyəyə qarşı işdə məişət zorakılığı zəminində şəxs dəfələrlə həyat yoldaşını və onun anasını döymüş və nəticədə yoldaşının anasını qətlə yetirmişdi. 268
AİHM Dövlətin ərizəçi və onun anasını və sonuncunun həyatını qeyri-insani və ləyaqəti alçaldan davranışdan qoruya bilmədiyini müəyyən etmişdi. Məhkəmə Dövlətin adekvat müdafiə təklif etməsinin ərizəçilərin qadın olması faktına söykəndiyinə görə ərizəçiləri ayrıseçkiliyə məruz qoyduğunu da müəyyən etdi. Məhkəmə qismən məişət zorakılığı qurbanlarının əsasən qadın olması faktına və milli məhkəmələr tərəfindən evdə zorakılıq qurbanlarını müdafiə etməyə yönəlmiş qərar vermək səlahiyyətinin nisbətən məhdud sayda olduğunu göstərən rəqəmlərə əsaslanaraq bu qənaətə gəldi. AİHM-də məişət zorakılığının qurban- larının əsasən qadın olmasını göstərən statistik məlumatların olma- 148
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı _____________________________________ 267. AİHM, D.H. və Başqaları Çex Respublikasına qarşı (D.H. and Others v. the Czech Republic) [GC] (57325/00 saylı ərizə), 13 noyabr 2007, 18, 196-201-ci bəndlər. 268. AİHM, Opuz Türkiyəyə qarşı (Opuz v. Turkey) (33401/02 saylı ərizə), 9 iyun 2009.
ması və Amnesty İnterneyşnl təşkilatı tərəfindən bu barədə etibarlı məlumatın olmamasını qeyd etməsi maraq doğurur. Bunun əvəzinə AİHM nüfuzlu milli QHT olan Amnesty İnterneyşnl (Amnesty Interna- tional) təşkilatının və BMT-nin Qadınlara qarşı bütün növ ayrı-seçk- iliyin qadağan edilməsi Komitəsinin Türkiyədə qadınlara qarşı zorakılığın ciddi problem olduğunu qeyd edən qiymətləndirməsini qəbul etməyə meyilli idi. Nəzərə almaq lazımdır ki, statisik məlumatlar dolayı ayrı-seçkiliyin olmasını sübut etmək üçün heç də həmişə gərəkli deyil. İddianı sübut etmək üçün statistik məlumatların lazım olub-olmaması işin faktlarından asılı olacaq. Misal üçün, başqalarının müdafiə olunan kateqoriyaya mənsub olmasına dair təcrübənin və ya inamın olmasını göstərən dəlil yetərli ola bilər. Nümunə: Orsus və Digərləri Xorvatiyaya qarşı işdə bəzi məktəblər adi siniflərlə müqayisədə qısaldılmış kurrikulum üzərində qurulmuş siniflər yaratmışdı. Bu siniflərdə roma (qaraçı) şagirdlərin sayının qeyri-mütənasib dərəcədə yüksək olması və bu səbəbdən etnik mənşəyə əsaslanan dolayı ayrı-seçkiliyə bərabər olması iddia edilirdi. Hökumət tərəfi bu siniflərin Xorvat dilini bilmə meyarı əsasında qurulduğunu və lazımı dil səviyyəsinə çatdıqda şagirdlərin əsas siniflərə köçürüldüyünü qeyd etmişdi. AİHM D.H işindən fərqli olaraq müəyyən etdi ki, tək statistika ayrı-seçkiliyin olması ehtimalına əsas vermir. Məktəbin birində 44% şagirdlər roma idi və yalnız 73% tək ro- malar olan sinifə gedirdi. Digər məktəbdə 10% roma idi və onların 36%-i tək romalar olan sinfə gedirdi. Bu onu təsdiq edir ki, romaları avtomatik olaraq ayrı sinfə salınmasına dair ümumi qayda mövcud deyil. Bununla belə, AİHM dolayı ayrı-seçkiliyin statistik məlumatlara əsaslanmadan da sübuta yetirilməsinin mümkün olduğunu qeyd etdi. Burada, Xorvat dilini yaxşı bilməməsinə görə uşaqları ayrı siniflərə yerləşdirmə tədbiri təkcə roma şagirdlərə tətbiq edilirdi. Beləliklə, bu hal fərqləndirici davranışın ehtimalı üçün əsas olmuşdu. 269 Nümunə: Sloveniyanın Bərabərlik Prinsipi üzrə Vəkili tərəfindən baxılan işdə işəgötürən işçilərə adətən donuz əti və ya piyli məhsullardan nahar verirdi. Müsəlman işçi səhhəti ilə əlaqədar alter- nativ yemək ehtiyacını sübut edən işçilərə işəgötürən tərəfindən belə 149
Ayrıseçkiliyə yol verilməməsi hüququnda sübutlar problemi _____________________________________ 269. AİHM, Orsus və Başqaları Xorvatiyaya qarşı (Oršuš and Others v. Croatia) [GC] (15766/03 saylı ərizə), 16 mart 2010, 152-153-ci bəndlər. imkanın verildiyi üçün özünə yemək almağa görə alternativ aylıq yemək ödənişi xahiş etmişdi. 270 Səthi olaraq neytral görünən təcrübə donuz əti yeməyən müsəlmanlara faktiki olaraq mənfi təsir göstərdiyi üçün bu dolayı ayrıseçkiliyə aid iş idi. Müsəlmanlara bu qaydanın mənfi təsir etdiyini göstərmək üçün bu işin hallarına dair statistik sübutların gətirilməsi zəruri deyildi, çünki dini baxışlarına görə müsəlmanların donuz əti yemədiyi hamıya məlumdur. Nümunə: Birləşmiş Krallıq məhkəmələrində baxılan bir işdə işəgötürən işçinin uniforma üzərində zinət əşyaları (o cümlədən dini baxışlarına görə) geyməsini qadağan etmişdi. 271 Xristian işçi xaç taxmağın qadağan edilməsini onun dini əsasla ayrıseçkiliyə məruz qalmasına bərabər olduğunu iddia edirdi. İşə baxılarkən və sonrakı apellyasiya dinləmələrində də məhkəmələr bunun dini əsasla dolayı ayrı-seçkilik olmasını qəbul etməyə hazır idi, o halda ki, xaçın taxılma- sının Xristian dininin tələbi olması sübuta yetirilsin. Bu məqsədlə Məşğulluq Tribunalı işdə dini simvollar taxan xristianların sayına dair statistik sübutlar əvəzinə Xristian dini üzrə ekspertdən sübut istədi.
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|