Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı

5.2.1. Sübuta ehtiyacı olmayan faktorlar 

Adətən ayrı-seçkilik nümunələrini əks etdirən faktların müəyyən cəhətləri,

misal üçün, qərəz və ya ayrı-seçkilik etmək niyyətinin olması, əslində ayrı-

seçkiliyə dair hüquqi testə cavab verməyi müəyyən etmək üçün vacib deyil.

Ayrı-seçkiliyə dair işdə sübut edilməli olan haqq qazandırılmayan, qadağan

edilən əsasa görə yalnız fərqləndirici davranışın olmasıdır. Bu o deməkdir

ki, iddianı sübut etmək üçün ayrıseçkiliyə dair bir neçə yardımçı faktların

təsdiqlənməsinə ehtiyac yoxdur.    

Birincisi,  qanunu  pozan  tərəfin  qərəz  ilə  motivasiya  olunmasını  sübut

etməyə ehtiyac yoxdur. Beləliklə, irqi və ya cinsi ayrı-seçkiliyi sübut etmək

üçün  ayrı-seçkiliyi  törədən  tərəfin  “rasist”  və  ya  “seksist”  baxışlarının

olmasını  sübut  etməyə  zərurət  yoxdur.  Ümumiyyətlə,  qanun  fərdlərin

yanaşmasını  tənzimləyə  bilməz,  çünki  onlar  tamamilə  daxilidir.  Bunun

əvəzinə  qanun  sadəcə  belə  yanaşmaların  sövq  etdiyi  hərəkətləri

tənzimləyə bilər. 

Nümunə: Ferin işində şirkətin sahibi (özü deyil) müştərilərin həmin işi

ağ dərili belçikalılar tərəfindən görülməsini istədiyi üçün bu qaydanı

tətbiq etdiyini bildirmişdir. AƏM ayrıseçkiliyin baş verib-verməməsinə 

143

Ayrıseçkiliyə yol verilməməsi hüququnda sübutlar problemi

---

dair qərar qəbul edərkən bu halı vacib məqam kimi qəbul etməmişdir.

Cinayət  hüququnun  sübut  həddi  daha  yüksək  olduğundan,  “nifrət

cinayətinin” törədilməsini sübut etmək cəhdi yoxdursa, adətən mo-

tivin ayrı-seçkilik xarakterli olmasını sübut etmək əhəmiyyətli deyil.  

İkincisi,  sözügedən  qaydanın  və  ya  təcrübənin  fərqləndirici  davranışla

nəticələnmək  məqsədi  ilə  olmasını  nümayiş  etdirməyə  ehtiyac  yoxdur.

Başqa sözlə desək, dövlət orqanı və ya bir insan konkret qrupu əlverişsiz

şəraitə  qoyması  ilə  nəticələnən  yaxşı  niyyətli  və  ya  vicdanlı  təcrübə

göstərsə belə, bu ayrıseçkiliyə bərabər tutulacaq.  

Nümunə: yuxarıda qeyd edilən D.H. və digərləri Çex Respublikasına

qarşı işdə  hökumət  “xüsusi”  məktəblər  sisteminin  roma  (qaraçı)

uşaqlarına  dil  çətinliklərini  aradan  qaldırmaq  və  məktəbə  qədər

təhsilin olmamasının təsirini azaltmağa yardım etmək məqsədi ilə

yaradıldığını iddia edirdi.

254

Lakin, AİHM sözügedən qaydanın qaraçı

uşaqlarını hədəfə almasının aidiyyatsız olduğunu müəyyən etmişdir.

Ayrı-seçkiliyi sübut etmək üçün ayrıseçkiliyə dair hər hansı niyyətin

olmasını deyil, onların əhalinin çoxluğu ilə müqayisədə qeyri-mütə-

nasib və mənfi təsirə məruz qaldığını nümayiş etdirmək lazım idi.

255

Üçüncüsü, irqi ayrı-seçkilik işinə baxarkən, AƏM əslində müəyyən edilə

bilən qurbanın olmasını sübut etməyin gərəkli olmadığını müəyyən etmişdir

və ehtimala görə bunu, oxşar hallarda ayrı-seçkiliyin digər əsaslarına da

bərabər  şəkildə  tətbiq  etmək  olar.  Baxmayaraq  ki,  Avropa  İttifaqı

hüququnda müəyyən edilə bilən qurbanın olmasına dair tələb bəlkədə yox-

dur, AİHM-da bu belə deyil və oxşar bir iddia AİHK-in 34-cü maddəsi ilə

qəbuledilənlilik meyarına cavab verməyəcək.      

Nümunə:  Ferin işində  iş  üçün  müraciət  edib  rədd  cavabı  aldığını

göstərən və elan əsasında işə müraciət etmək niyyətindən daşındığını

qeyd edən hər hansı şəxsi tapmaq mümkün olmamışdı. Başqa sözlə

desək, “müəyyən edilə bilən” qurban yox idi və iş Belçikanın bərabər-

lik orqanı tərəfindən qaldırılmışdı. AƏM ayrı-seçkiliyə məruz qalmış 

144

Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı

_____________________________________

254. AİHM, D.H. və Başqaları Çex Respublikasına qarşı (D.H. and Others v. the Czech Republic) [GC]

(57325/00 saylı ərizə), 13 noyabr 2007, 79-cu bənd.

255. Yenə orada, 175 və 184-cü bəndlər.

---

şəxsi müəyyən etməyin gərəkli olmamasını birdirmişdi. Bunun səbəbi

elanın məzmununa görə “ağ dərili olmayan şəxslərin” qabaqcadan

uğurlu olmayacağını bilərək iş üçün müraciət etmək istəməyəcəkləri

ilə əlaqədardır. Buna görə, həqiqi qurbanı göstərmədən qanunun və

ya qaydanın ayrı-seçkilik xarakterli olmasını sübut etmək mümkündür.       

Nümunə: fərdlər “vəziyyətin qiymətləndirilməsi”nə dair işlərə (aşağıda

müzakirə edilir) adətən onlara qarşı yaxşı davranılmayacağını bilərək

və  ya  bunu  gözləyərək  qoşulurlar.  Onların  məqsədi  əslində

sözügedən xidmətə çıxış əldə etmək deyil, sübut toplamaqdır. Bu o

deməkdir ki, həmin şəxslər ənənəvi mənada “qurban deyillər”. Onlar

dəymiş ziyana görə təzminat almaq istəmir, qanunun icrasının təmin

edilməsindən  narahatdırlar.  İsveçdə  hüquq  fakültəsinin  tələbələri

tərəfindən  gecə  klubları  və  restoranlarda  vəziyyətin  qiymətlən-

dirilməsinə dair baxılan bir işdə, Ali Məhkəmə qiymətləndirməyə cəlb

edilmiş  şəxslərin  də  ayrı-seçkilik  xarakterli  davranışa  görə  iddia

qaldıra bilməsini qeyd etmişdir. Eyni zamanda onlara verilən təzminat

azaldıla  bilər,  çünki  onların  istəyinə  (yəni,  konkret  təsisata  daxil

olmaq) rədd cavabı verilməmişdi.

256