Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı
Sübutetmə yükünün paylaşılması
Yüklə 1,45 Mb.
|
|
5.2. Sübutetmə yükünün paylaşılması
Adətən iddia ilə çıxış edən şəxs qərar qəbul edən orqanı ayrıseçkiliyin baş verməsinə inandırmalıdır. Lakin, tətbiq edilən fərqli davranışın müdafiə ol- unan xüsusiyyətlərin birinin əsası olduğunu göstərmək olduqca çətin ola bilər. Bu, fərqli davranışın səbəbi yalnız ayrı-seçkiliyi törədən tərəfin ağlında mövcud olmasıdır. Beləliklə, ayrı-seçkiliklə bağlı iddialar adətən mübahisə edilən qaydaya və ya təcrübəyə aid obyektiv müdaxilələrə söykənir. Digər sözlə
desək, məhkəməni inandırmaq lazımdır ki, fərqli davranışın ağlabatan izahı qurbana çevrilmiş şəxsin müdafiə edilən irqi və ya cinsi əla- mətləridir. Bu prinsip birbaşa və ya dolayı ayrı-seçkiliyə dair işlərdə bərabər şəkildə tətbiq edilir. Ayrı-seçkiliyi törətdiyi güman edilən tərəf iddianı sübut etmək üçün lazım olan məlumata sahib olduğu üçün, ayrıseçkiliyə yol verilməməsi hüququ sübutetmə yükünün ayrı-seçkiliyi törətdiyi güman edilən tərəflə paylaşılmasına imkan verir. Sübutetmə yükünün paylaşılması AİHK-da və Avropa İttifaqı hüququnda nəzərdə tutulub. 249
140 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı Birgə sübutetmə yükü: iddiaçı ayrı-seçkilik xarakterli davranışın baş verməsini göstərən tutarlı sübut təqdim etməlidir. Bu, ayrıseçkiliyin olmasına dair ehti- mal yaradacaq və ayrı-seçkiliyi törətdiyi güman edilən tərəf sonra bunu rədd etməlidir. Digər regional və qlobal insan hüquqları müdafiə mexanizmləri kimi Avropa İnsan hüquqları Məhkəməsinin (AİHM) presedent hüququ da sübutetmə yükünün paylaşılmasının insan haqları pozuntularına dair iddiaların sübuta yetirilməsində daha geniş tətbiq olduğunu qəbul edib. AİHM-in təcrübəsi iddianı sübut etmək üçün məlumatın əksəriyyəti üzərində nəzarətə malik olan tərəfin adətən Dövlət olduğunu kənara qoyaraq mövcud sübutlara ümumilikdə baxmaqdır. Buna görə də əgər iddiaçı tərəfindən təqdim edilən faktlar etibarlı və mövcud sübutlara uyğundursa, AİHM onları Dövlət tərəfindən ona alternativ inandırıcı izahat verilənə qədər sübut kimi qəbul edəcək. AİHM-in sözləri ilə desək, o, fakt kimi elə mülahizələri qəbul edir ki, onlar ‘bütün dəlillərin, o cümlədən faktlardan və tərəflərin ifadələrindən irəli gələn nəticələrin sərbəst qiymətləndirilməsi ilə dəstəklənsin... [S]übut yetərincə güclü, anlaşılan və uzlaşan nəticələrin uyğun olmasından və ya faktın rədd edilməyən oxşar olan fərziyyələrindən irəli gələ bilər. Bundan başqa, konkret nəticəyə gəlmək üçün lazım olan inandırmanın dərəcəsi və bununla əlaqədar sübutetmə yükünün paylaşılması, əslində faktların xüsusiyyətləri, edilən bəyanatın təbiəti və [İHAK-dakı] sözügedən hüquq ilə bağlıdır.’ 250 Nümunə: Timişev Rusiyaya qarşı (Timishev v. Russia) işdə iddiaçı onun Çeçen etnik mənşəli olduğu üçün konkret rayonun yoxlama məntəqəsindən keçməsinə icazə verilmədiyini iddia edirdi. 251 AİHM
bunun etnik Çeçenlərin hərəkətinin məhdudlaşdırılmasına dair qaydanın olmasını qeyd edən rəsmi sənədlərlə təsdiqləndiyini müəyyən etmişdi. Qurbanın onun növbədən kənar keçməsindən imtina edildikdə könüllü olaraq çıxıb getməsi fərziyyəsində uyğunsuzluq olması səbəbindən dövlətin buna verdiyi izahat inandırıcı hesab edilməmişdi. Beləliklə, AİHM iddiaçının etnik mənsubiyyəti əsasında ayrıseçkiliyə məruz qalmasını qəbul etmişdir. 141
Ayrıseçkiliyə yol verilməməsi hüququnda sübutlar problemi _____________________________________ 249. Aşağıda qeyd edilən işlərlə yanaşı, bax: İrqi bərabərlik Direktivası (maddə 8), Məşqulluqda bərabərlik Direktivası (maddə 10), Gender bərabərliyi Direktivası (yenilənmiş versiya) (maddə 19), Gen- der mallar və xidmətlər Direktivası (maddə 9). Bax, həmçinin, Sosial Hüquqlar haqqında Avropa Komitəsinin presedent hüququ: SUD Travail Affaires Sociales v. France (Ərizə No. 24/2004), 8 noyabr 2005, və Mental Disability Advocacy Centre (MDAC) v. Bulgaria (Ərizə No. 41/2007), 3 iyun 2008. 250. AİHM, Naçova və Başqaları Bolqarıstana qarşı (Nachova and Others v. Bulgaria) [GC] (43577/98 və 43579/98 saylı ərizələr), 6 iyul 2005, 147-ci bənd.Bu digər AİHM qərarında təkrar olunur, Timişev
və AİHM, D.H. və başqaları Çexiyaya qarşı (D.H. and Others v. the Czech Republic) [GC] (57325/00 saylı ərizə), 13 noyabr 2007, 178-ci bənd. 251. AİHM, Timişev Rusiyaya qarşı (Timishev v. Russia) (55762/00 və 55974/00 saylı ərizələr), 13 dekabr 2005, 40-44-cü bəndlər.
Nümunə: Brunhofer (Brunnhofer) işində qadın iddiaçı eyni vəzifədə olan kişi həmkarından daha az maaş aldığı üçün cinsi ayrıseçkiliyə məruz qaldığını iddia edirdi. 252
Avropa Ədalət Məhkəməsi qeyd etmişdi ki, məhz ərizəçi, birincisi, onun kişi həmkarından daha az maaş aldığını və, ikincisi, ərizəçinin eyni həcmdə işi yerinə yetirdiyini sübut etməlidir. Fərqləndirici davranışın yalnız cinsi faktorla əlaqədar olduğunu ehtimal kimi irəli sürmək üçün bu yetərli sayıla bilər. İki məsələni diqqətdə saxlamaq vacibdir. Birincisi, yerli orqanlar qarşısında hansı sübutların qəbul edilən olmasını milli qanunvericilik müəyyən edir və bu AİHM və ya AƏM tərəfindən istifadə edilən qaydalardan daha da sərt ola bilər. İkincisi, sübutetmə yükünün ləğv edilməsi qaydası adətən Dövlətin ayrı-seçkiliyi törədən tərəfin irqi zəmində qərəz olduqda “nifrət cinayəti” kimi adlanan cinayətə görə mühakimə etdiyi cinayət işlərinə şamil edilmir. Bunun səbəbi bir tərəfdən cinayət məsuliyyətinin yaranması üçün sübutetmənin daha yüksək standartının lazım olması və digər tərəfdən ayrı-seçkiliyi törədən tərəfdən onların rasist motivinin olmadığını sübut etməyi, ki bu tamamilə subyektiv olacaq, tələb etməyin çətinliyi ilə əlaqədardır. 253 Güman edilən ayrı-seçkiliyi törədən tərəf ehtimalı iki yolla rədd edə bilər. Onlar 2.2.2-ci Fəsildə müzakirə edildiyi kimi iddiaçının əslində “müqayisə edilən şəxslə” eyni və ya müqayisə edilə bilən vəziyyətdə olmadığını və ya fərqli davranış müdafiə olunan əsasa deyil, 2.6-cı Fəsildə müzakirə edilən digər obyektiv fərqlərə söykəndiyini sübut edə bilər. Ayrı-seçkiliyi törədən tərəf ehtimalı rədd edə bilməsə, onlar müdafiəni fərqləndirici davranış üzərində qurmalı və görülən tədbirin obyektiv olaraq əsaslı və mütənasib olduğunu nümayiş etdirməlidir. Nümunə: yuxarıda qeyd edilən Brunhofer işində, AƏM ayrıseçkiliyin olmasına dair fərziyyənin işəgötürən tərəfindən necə rədd edilməsinə dair istiqamət təklif etmişdi. Birincisi, bunu kişi və qadın işçilərin 142 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı _____________________________________ 252. AƏM, Susanna Brunnhofer v. Bank der österreichischen Postsparkasse AG, İş C-381/99 [2001] ECR I-4961, 26 iyun 2001, 51-62-ci bəndlər. 253. AİHM-nin irqi zorakılıq kontekstində sübutetmə yükünün ləğv edilməsi məsələsinə dair yanaşması, bax: AİHM, Nachova and Others v. Bulgaria [GC] (43577/98 və 43579/98 saylı ərizələr), 6 iyul 2005, 144-159-cu bəndlər. Avropa İttifaqınin ayrıseçkiliyin qadağan edilməsi hüququ cinayət hüququ kontekstində sübutetmə yükünün ləğv edilməsinin tətbiqini tələb etmir.
bərabər həcmdə olmayan iş yerinə yetirdikləri üçün müqayisə edilə bilən vəziyyətdə olmadıqlarını nümayiş etdirməklə etmək olar. Bu onların işində təbiətinə görə kifayət qədər fərqli öhdəliklərin olduğu hallarda baş verə bilər. İkincisi bunu maaşdakı fərqin cinsə görə deyil, obyektiv faktorlara görə olmasını nümayiş etdirməklə etmək olar. Buna kişi işçinin gəlirinin uzaq məsafədən gəlib iş həftəsi ərzində mehmanxanada qalmasına görə aldığı yol xərci hesabına artması kimi hallarda rast gəlmək olar. Nümunə: yuxarıda qeyd edilən Ferin işində AƏM ayrı-seçkiliyi törədən tərəfindən edilən elan və bəyanatların birbaşa ayrı-seçkilik ehtimalına yol açdığını müəyyən etmişdi. Lakin, AƏM eyni zamanda bildirmişdi ki, ayrı-seçkiliyi törədən şəxs, işə götərmə praktikasında ağ dərili ol- mayan şəxslərə fərqli münasibət bəslənmədiyini, məsələn, ağ dərili olmayan işçilərin daim işə alındığını göstərməklə sübuta yetirə bilsəydi, bu ehtimalı təkzib edə bilərdi.
Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|