Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı
Yüklə 1,45 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.4. Təqib etmə və ayrı-seçkilik qoyma barədə göstəriş vermə 2.4.1. Avropa İttifaqının ayrı-seçkiliyin yolve
|
2.3.3. Əmsal şəxs
Birbaşa ayrı-seçkilikdə olduğu kimi, bu halda da konkret qaydanın, meyarın və ya praktikanın nəticəsinin analoji vəziyyətdə olan digər şəxslərə əhəmiyyətli dərəcədə mənfi təsir göstərib-göstərmədiyinin məhkəmə tərəfindən müəyyənləşdirilməsi üçün əmsal şəxsin mövcud olması gərəkdir. Məhkəmələrin bu haldakı yanaşması birbaşa ayrı-seçkilikdəki yanaşmasından fərqlənmir.
Avropa
İttifaqının ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyinə dair qanunvericiliyinin tərkib hissəsi olan təqib etməni və ayrı- 35 Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri ____________________________ 37. AƏM, De Weerd, née Roks, and Others v. Bestuur van de Bedrijfsvereniging voor de Gezondheid, Geestelijke en Maatschappelijke Belangen and Others, iş № C-343/92 [1994] ECR I-571, 24 fevral 1994-cü il. 38. Baş vəkilin 31 may 1995-ci il tarixli rəyi, AİƏM-in qərarının 57-58-ci bəndləri, Nolte v. Landesver- sicherungsanstalt Hannover, iş № C-317/93 [1995] ECR I-4625, 14 dekabr 1995-ci il. AİHM tərəfindən qəbul edilmiş analoji yanaşmaya aid nümunə üçün bu işə bax: D.H. və başqaları Çexiya Respublikasına qarşı [BP], (ərizə № 57325/00), 13 noyabr 2007-ci il (bu iş 5.2.1-ci bölmədə müzakirə olunur). 39. Bax: İrqi bərabərlik haqqında Direktiv, 2-ci maddənin 3-cü bəndi; İrqi bərabərlik haqqında Direktiv, 2- ci maddənin 3-cü bəndi; İşəgötürmə məsələlərində bərabərlik haqqında Direktiv, 2-ci maddənin 3-cü bəndi; Mallar və xidmətlərlə əlaqədar gender bərabərliyi haqqında Direktiv, maddə 2(c); Gender bərabərliyi haqqında Direktiv (yeni redaksiyada), 2-ci maddə, 1(c) bəndi. Ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyinə dair direktivlərə əsasən, təqib etmə o halda ayrı-seçkilik sayılır ki: • "müdafiənin şamil olunduğu əsasla" əlaqədar olan, • şəxsin ləyaqətinə toxunmaq niyyəti ilə törədilən və ya bu cür nəticə doğuran • və (və ya) qorxu, düşmənçilik, hörmətdən salma, alçaltma mühiti və ya təhqiramiz mühit yaradan arzuol- unmaz rəftar baş vermiş olsun. 39
seçkiliyə məruz qoyma barədə göstəriş verməni qadağan edən müddəalar son dövrlərdəki irəliləyişlərin təzahürüdür və daha əhatəli müdafiəyə şərait yaradılması məqsədi ilə qəbul edilib. Təqib etmə Avropa İttifaqının ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyinə dair direktivlərində xüsusi bir ayrı-seçkilik növü kimi qeyd edilir. Əvvəllər ona birbaşa ayrı-seçkiliyin xüsusi bir təzahürü kimi baxılırdı. Onun direktivlərdə xüsusi bir başlıq altında verilməsi konseptual düşüncədə dəyişikliklə əlaqədar deyil və ayrı-seçkilik xarakterli rəftarın xüsusilə zərərli olan bu formasına ayrıca diqqət yetirməyin vacibliyinə əsaslanır. Gender bərabərliyi haqqında direktivlərdə həmçinin seksual təqib ayrı- seçkiliyin xüsusi növü kimi göstərilir və qeyd edilir ki, bu halda "söz ilə, sözsüz və ya fiziki" yolla ifadə olunan arzuolunmaz rəftar "seksual" xarak- terli rəftardır. 40 Bu anlayışa əsasən, təqibin baş verdiyini sübut etmək üçün müqayisə oluna bilən nümunəyə ehtiyac yoxdur. O, mahiyyət etibarı ilə təqibin aldığı formanın (söz vasitəsilə, sözsüz və ya fiziki yolla baş verən pis rəftar) və potensial nəticələrinin (insan ləyaqətinin alçaldılması) hüquqa zidd olması səbəbindən təqibin özünün hüquqa zidd olduğunu əks etdirir. Aİ səviyyəsində təqibə dair rəhbər müddəaların çoxu Aİ Komissiyasının "İş yerində qadınların və kişilərin ləyaqətinin müdafiəsinə dair tövsiyə"sinin icrası haqqında Aİ Şurasının 19 dekabr 1991-ci il tarixli Bəyannaməsindən, o cümlədən Seksual təqibə qarşı mübarizəyə dair prosessual məcəllədən qaynaqlanır. 41 Aİ qanunvericiliyində mütəhərrik xarakter daşıyan obyektiv və subyektiv yanaşma qəbul edilib. Birincisi, təqibin baş verib-vermədiyini müəyyənləşdirmək üçün qurbanın həmin rəftarı necə başa düşdüyü nəzərə alınır. İkincisi, hətta qurban təqibin nəticələrini real olaraq hiss etməsə belə, şikayətçi (qurban) sözügedən rəftarın hədəfi olduğu müddətdə onun təqibə məruz qaldığı qənaətinə gəlinə bilər. 36 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı ____________________________ 40. Mallar və xidmətlərlə əlaqədar gender bərabərliyi haqqında Direktiv, maddə 2(d); Gender bərabərliyi haqqında Direktiv (yeni redaksiyada), 2-ci maddə, 1(d) bəndi. 41. Aİ Komissiyasının "İş yerində qadınların və kişilərin ləyaqətinin müdafiəsinə dair tövsiyə"sinin icrası haqqında Aİ Şurasının 19 dekabr 1991-ci il tarixli Bəyannaməsindən, o cümlədən Seksual təqibə qarşı mübarizəyə dair prosessual məcəllə, OJ C 27, 04.02.1992 p. 1; Aİ Komissiyasının "İş yerində qadınların və kişilərin ləyaqətinin müdafiəsinə dair 92/131/EEC saylı tövsiyəsi".
Rəftarın təqib təşkil edib-etməməsi məsələsinə aid faktlar adətən iş AƏM-ə verilənə qədər milli səviyyədə həll olunur. Buna görə də məhkəmə işlərinin aşağıdakı nümunələri milli məhkəmələrin praktikasından götürülüb. Nümunə: İsveç Apellyasiya Məhkəməsinin icraatındakı işdə şikayətçi bir küçük almağa cəhd etmişdi. Satıcı alıcının homoseksual olduğunu anlayan kimi küçüyün rifahını əsas gətirərək satışı həyata keçirməkdən imtina etmiş və bildirmişdi ki, homoseksuallar heyvan- larla cinsi əlaqədə olurlar. Küçüyün satışından imtina, mallar və xidmətlərlə əlaqədar birbaşa ayrı-seçkilik hesab edildi və İsveç Apellyasiya Məhkəməsi konkret olaraq bu qənaətə gəldi ki, bu imtina seksual oriyentasiya zəminində təqib təşkil edir 42 .
Nümunə: Macarıstanın Bərabər Rəftar Qurumunun icraatındakı işdə iki müəllimdən şikayət edilmişdi, onlar Roma (qaraçı) şagirdlərə demişdilər ki, məktəbdəki pis rəftarları barədə millətçi təşkilat olan "Macarıstan keşikçiləri"nə xəbər verəcəklər, bu təşkilat qaraçılara qarşı ifrat zorakılıq hərəkətləri törətməklə tanınırdı. 43 Bu işdə qərara alındı ki, müəllimlər "Macarıstan keşikçiləri"nin irqçi baxışlarını dolayısı ilə təqdir etmiş olublar və qorxu və təhdid mühiti yaradıblar ki, bu da təqib təşkil edir. Bundan əlavə, ayrı-seçkilik əleyhinə direktivlərin hamısında deyilir ki, "ayrı- seçkiliyə yol vermə barədə göstəriş vermə" "ayrı-seçkilik" təşkil edən əməl sayılır.
44 Lakin bu direktivlərin heç birində bu terminin mənası açıqlanmır. Bu terminin ayrı-seçkilik təcrübəsinə qarşı hər hansı əhəmiyyət kəsb 37 Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri ____________________________ 42. Seksual oriyentasiya zəminində ayrı-seçkilik əleyhinə Ombudsman A.S.-ə qarşı, iş № T-3562-06, Svea Apellyasiya Məhkəməsi, 11 fevral 2008-ci il. Qərarın ingiliscə qısa icmalını bu mənbədən tapmaq olar: Ayrı-seçkilik Sahəsində Avropa Hüquq Ekspertləri Şəbəkəsi, 8 (iyul 2009-cu il). "Ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyinə dair Avropa hüququnun icmalı", səh. 69. 43. Bərabər Rəftar Qurumu (Macarıstan), 654/2009 saylı qərar, 20 dekabr 2009-cu il. Qərarın ingiliscə qısa icmalını bu mənbədən tapmaq olar: Ayrı-seçkilik Sahəsində Avropa Hüquq Ekspertləri Şəbəkəsi, "Yeni hesabat": www.non-discrimination.net/content/media/HU-14- HU_harassment_of_Roma_pupils_by_teachers.pdf. 44. İşəgötürmə məsələlərində bərabərlik haqqında Direktiv, 2-ci maddənin 4-cü bəndi; Mallar və xidmətlərlə əlaqədar gender bərabərliyi haqqında Direktiv, 4-cü maddənin 1-ci bəndi; Gender bərabərliyi haqqında Direktiv (yeni redaksiyada), 2-ci maddənin 2(b) bəndi; İrqi bərabərlik haqqında Direktiv, 2-ci maddənin 4-cü bəndi.
etməsi üçün o, sadəcə məcburi xarakter daşıyan göstərişlərlə məhdudlaşmamalı, "müdafiənin şamil olunduğu əsaslardan" hər hansı birinə görə müəyyən şəxslərlə daha əlverişsiz şəkildə davranmağa açıq- aydın üstünlük vermə və ya buna açıq-aydın sövq etmə hallarını da əhatə etməlidir. Bu elə bir sahədir ki, məhkəmə praktikası vasitəsilə inkişaf etdirilə bilər.
Ayrı-seçkiliyin yolverilməzliyi barədə direktivlər üzv dövlətlərin üzərinə ayrı- seçkilik aktları ilə mübarizə üçün cinayət qanunvericiliyindən istifadə etmək öhdəliyi qoymasa da, Avropa İttifaqı Şurasının Çərçivə qərarı Aİ-nin üzvü olan bütün dövlətlərin üzərinə belə bir vəzifə qoyur ki, hər hansı qrupa qarşı irq, dərinin rəngi, ailə mənşəyi, din və ya əqidə, milli və ya etnik mənşə zəminində zorakılığa və ya nifrətə təhrik etmə ilə, habelə bu cür qruplara qarşı irqçi və ya ksenofobiya xarakterli materialların yayılması, soyqırıma, hərbi cinayətlərə və insanlıq əleyhinə cinayətlərə göz yumulması, bu halların inkar edilməsi və ya adiləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraq cinayət sanksiyaları nəzərdə tutsunlar. 45 Üzv dövlətlər həmçinin irqçilik və ya ksenofobiya niyyətini ağırlaşdırıcı hal kimi nəzərə almağa borcludurlar. Buna görə də tamamilə mümkündür ki, təqib etmə və ayrı-seçkiliyə təhrik aktları, ayrı-seçkilik təşkil etməkdən əlavə, həm də konkret olaraq irqi və ya etnik zəmində baş verdiyi təqdirdə milli qanunvericilikdə cinayət əməli kimi nəzərdə tutula bilər. Nümunə: Bolqarıstan məhkəmələrinin icraatındakı işdə bir parlament üzvü roma (qaraçı), yəhudi və türk icmalarını, eləcə də ümumiyyətlə "əcnəbiləri" təhqir edən bəzi fikirlər səsləndirmişdi. O, bu icmaların bolqarlarının öz dövlətlərini idarə etmələrinə mane olduğunu, cəzasız qalmaqla cinayətlər törətdiyini və bolqarları adekvat tibbi yardım almaq imkanından məhrum etdiyini bildirmiş və xalqı dövlətin bu müxtəlif qrupların "müstəmləkəsinə" çevrilməsinin qarşısını almağa çağırmışdı. 46 Sofiya Regional Məhkəməsi bu qənaətə gəldi ki, bu hal təqibə bərabərdir və ayrı-seçkiliyə təhrik təşkil edir. 38 Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı ____________________________ 45. Avropa İttifaqı Şurasının "İrqçiliyin və ksenofobiyanın müəyyən formaları və ifadələri ilə cinayət qa- nunvericiliyi vasitəsilə mübarizə haqqında" Çərçivə qərarı № 2008/913/JHA, 28 noyabr 2008-ci il, OJ L 328, 6.12.2008, p. 55. 46. Sofiya Regional Məhkəməsi, 2860/2006 saylı mülki iş üzrə 164 saylı qərar, 21 iyun 2006-cı il. Qərarın ingiliscə qısa icmalını bu mənbədən tapmaq olar: FRA InfoPortal, Case 11-1. |