Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

İndiki zaman 
İndiki zaman ayrı- ayrı dialektlərdə müxtəlif formalarla ifadə 
olunur. Şivələrdə işlənən indiki zaman formaları mənşəcə iki qru-
pa bölünür: 
1) Qıpçaq tipli indiki zaman formaları; 2) Oğuz tipli indiki 
zaman formaları.
Qıpçaq tipli -ad, -əd şəkilçisi, əsasən Quba, qismən də Abşe-
ron ( Novxanı, Corat, Hökməli, Qobu və Güzdək kənd şivələri), 
Qobustan, Şamaxı, Şirvan (Ağa- məmmədli kənd şivəsi) şivələ-
rində yayılmşdır. Bu şəkilçi birinci şəxsdə- ad,-əd , ikinci şəxsdə 
zaman şəkilçisindəki d səsi ixtisar olunur, üçüncü şəxsdə -adı,-ədi 
(adu,- ədü) şəklində işlənir; məs.:aladam, aladu, gedədü, yiyədü 
gedmiyədü (B.), gidədəm, gidədi, vuradı, tükədi, işdəmidi (Qb.), 
aladı, aparadı, görədi (Şr.) və s. M.Şirəliyevin fikrincə, bu şəkilçi 
indiki zamanın analitik tipi olan a+durur forma- sından törəmiş-
dir. a+ durur forması hazırda Quba, Qax və Zaqatala şivələrində 

---

228
229
qrammatik ünsürə çevrilmiş, o gəliri şəklində dildə işlənməyə 
başlamışdır (75,s. 247). Muharrem Erginə görə, –ırı,- iri Güney 
Azərbaycanda işlənən indiki zaman şəkilçisidir. Bu şəkilçi -ır,- ir 
formasının geniş şəklidir. Rumeli ve Anadolu şivələrində -yor in-
diki zaman şəkilçiinin -yorı şəkli vardır. Gəli- yorı, diki- yorı mi-
sal- larında olduğu kimi. Bu, -yor şəkilçisinin qədim formasıdır. 
-yorır şəkilçisinin sonundakı 
–r düşmüş, fəqət ı mühafizə edil-
mişdir. Azerbaycan Türkçesinde de yorır, yerir şəkilçisinin -ır,- ir 
formasının əvvəlki şəkli -ırı,- iri olmalıdır. Gəli- yorır> gəli- ye-
rir>gəliyeri> gəliri> gelir misallarında olduğu kimi (206,s.201). 
Azərbaycan dili şivələrində saitlə bitən bəzi feillər