Azerbacan dialektologiyasi-2019. indd

Modal sözlər 
Modal sözlər leksik- semantik, morfoloji və sintaktik prinsip-
lərə görə fərqlənən köməkçi nitq hissələrindən biridir. Şivələrdə 
modal sözlər zəif mövqeyə malikdir. Son dövrlərdə dialekt nitqin-
də onların rolu artmışdır. Şivələrdə tədricən spesifik modal sözlə-
rin arealı məhdudlaşır, ədəbi dil formalarının fəaliyyəti genişlənir. 
İndiyə qədər ədəbi dilə uyğun olaraq, şivələrdəki modal sözlər də 
strukturu, semantikası və törəmə mənbələrinə görə qruplaşdırıl-
mışdır. Sinxron baxımdan modal sözləri iki qrupa ayırmaq olar: 
1)ədəbi dillə eyniyyət təşkil edənlər üstünlüyə malikdir. Bun-
ların əksəriyyəti fonetik cəhətdən fərqli formada işlənir;məs.: 
bəkəm, gua, guva, guvayi, əcəf, mütlax ( Ş.), doğirdən, həyqətən, 
həlbətdə (L.), gərəy, əyənə (Dər.), doğurdan, doğırdan, doğrıcan 
(Cəb., Zən.) və s.

---

248
249
umman adam, çil to:ğ, qəfləqətir köç, xam yer (S.), daş əv, yamaş 
yer, şirin bulamac, kərə qoyun, liləmar su, ları xoruz (Nax.) və s. 
Dialektlərdə birinci növ təyini söz birləşmələrində tərəflərin 
yerdəyişməsinə də rast gəlinir; məs.: Kişi biçara hansına- bi-
rinə çassın; -Yunus yazıx öy üzü görmüyü, həmməşə Qarasov-
dadı (Ş.);- Nənəm irəhmətdix` bizim üsdümüzdə çox əziyət çəkif 
(Qub.);- Uşağ yazıx bilmeydi, neyləsin (Dər.);- Ziba qonşi məni 
çəpərüsdə çağırdi (L.) və s. 
Bəzi şivələrdə birinci növ söz birləşmələrinin ikinci tərəfi 
mənsubiyyət şəkilçisi qəbul edir. Belə birləşmələrin birinci tərəfi 
o, bu, həmən, hər əvəzlikləri, miqdar və sıra sayları, ikinci tərəfi 
həftə, ay, il, gecə, saat və s. sözlərlə ifadə olunur; məs.: Hər ax-
şamı bizə dəyməsə, halımızdan xabar almasa irahat olmaz;- O ili 
bizdə yaxşı məhsul omadı (Qub.);- Bu dəfəsi qız öyi ça:rır qonax 
(Bs.);- Neçə kərəsi qo:dular, genə gəlib gördülər ceyran yerindədi 
(Sab.); O güni sə:rə kimi yatmadım (Yar);- Həmin gecəsi orda 
qalduğ (Cəl.) və s.