MÖVZU 16
NİTQİN TİPLƏRİ VƏ NÖVLƏRİ
Dilçilik ədəbiyyatında nitqin təsnifi vacib məsələlərdən bir kimi daim diqqət mərkəzində olmuşdur. Nitqin xüsusiyyətləri, əlamətləri rəngarəng, prinsipləri kəmiyyət və keyfiyyətcə müxtəlif olduğu kimi, təsnifi xarakteri də ayrı-ayrı olur. Bu cəhətdən də nitqin təsnifi prinsiplərinə yanaşma tərzi də dilçilik ədəbiyyatlarında birmənalı olmamışdır.
Hələ eramızdan əvvəl II əsrdə yunan stoikləri nitqin iki tipi olduğunu müəyyənləşdirmişlər: a)daxili nitq; b)xarici nitq. Sonrakı mərhələlərdə təfəkkürün ifadə forması olan nitqi ayrı-ayrı aspektlərdən, müxtəlif prizmalardan yanaşma üsulu ilə təsnif etmişlər. Bəzi dilçilik ədəbiyyatlarında nitqin bölgüsündə obyektiv və subyektiv amillər əsas götürülərək onun fərdi səciyyə daşımasına görə təsnifat aparılmışdır. Eyni zamanda, nitqin şəxslər arasında baş verməsi də təsnif üçün stimul təşkil etmişdir. Məlumdur ki, şəxssiz, yəni fərdlərdən və subyektdən kənarda nitq aktı mümkün deyildir. Bu baxımdan da nitq aktı tərkibcə üç komponentdən ibarətdir: a)danışılan; b)dinlənilən; c)verilən məlumat. Nitqin təsnifində rolu olan prinsiplərdən biri də onun səsli və səssiz olmasıdır. Bu baxımdan nitq iki tipə bölünür: 1)daxili nitq; 2)xarici nitq. Hər iki nitq tipinin öz səciyyəvi xüsusiyyətləri vardır ki, irəlidə bu barədə geniş şəkildə bəhs ediləcəkdir.
Dostları ilə paylaş: |
