AZƏrbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 169,5 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MAGİSTR DİSSERTASİYASI İxtisasın şifri və adı : 060402 “Mühasibat uçotu və audit “
- Mündəricat
- GIRIŞ
|
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ MAGİSTRATURA MƏRKƏZİƏlyazması hüququnda Mehrəliyev Anar Nəcməddin oğlu “Kommersiya strukturlarında auditin aparılmasının analitik prosedurları və onların təkmilləşdirilməsi problemləri“ mövzusunda
fəsil. Müasir şəraitdə kommersiya strukturlarında analitik prosedurların nəzəri əsasları 9 Auditdə analitik prosedurların nəzəri əsasları 9 Analitik prosedurların növləri 17 Auditdə analitik proseslərin tənzimləyici normaları 23 fəsil. İqtisadi islahatlar şəraitində auditdə analitik prosedurların müasir vəziyyəti və qiymətləndirilməsi 31 2.1Auditin planlaşdırılmasında analitik prosedurların tətbiqi 31 maliyyə hesabatlarında analitik prosedurların istifadəsi metodu 34 Auditdə istifadə olunan analitik prosedurların müasir vəziyyətinin qiymətləndirilməsi 41 fəsil. Müasir iqtisadi çağırışlar zəmnində auditdə analitik prosedurların təkmilləşdirilməsi problemləri 48 Auditdə analitik prosedurların səmərəliliyinin artırılması istiqamətləri 48 Audit təcrübəsində analitik prosedurların təkmilləşdirilməsi 56 Nəticə 77 Ədəbiyyat siyahısı 85 GIRIŞAzərbaycan iqtisadiyyatının bazar iqtisadiyyatına keçməsi, sahibkarlığın sürətli inkişafı, təşkilatların yeni təşkilati – hüquqi formalarını, eləcə, müxtəlif mülkiyyət növlərinin formalaşması, ölkənin dünya birliyinə inteqrasiyasına icrada əsaslı dəyişikliklərin aparılmasına, auditin təşkili, metodologiyası və həyata tətbiqi sisteminin yenidən qurulmasına şərait yaratmışdır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində bu, eləcə başqa konkret təşkilatların işgüzar nüfuzu haqqında mötəbər məlumatlar yox idi, bilinmirdi ki, təşkilatların yeni kommersiya banklarının, birjaların, eləcə digər bazar strukturlarının mülkiyyətçiləri olmaq istəməməsi qanuna uyğundurmu, onun müdriyyətinin təqdim etdiyi illik məlumatlar düzgündürmü, təşkilat yaşamaya qadirdirmi. Başqa sözlə, təşkilatın iştirakçıları və bütün maraqlı ayrı – ayrı tərəflər təşkilatların maliyyə vəziyyəti, eləcə ödəmə qabiliyyəti barədə düzgün informasiya, cari və perspektiv illər üçün əsaslandırılmış rəylər almaqla təşəbbüslü idilər. Məhz bu şəraitdə ölkənin nəzarətinə alternativ olan bir təşkilatın- bazar iqtisadiyyatı infrastrukturunun ayrılmaz elementlərindən biri kimi, müstəqil auditin bərqərar edilməsinə çox böyük şərait yarandı. Hazırkı şəraitdə audit iqtisadi-hüquqi maliyyə nəzarətinin daha yüksək pilləsidir, onun vəzifəsi nəinki yaranan mövcud iqtisadi münasibətləri vicdansız sahibkarlardan təmizləmək, həm də iqtisadiyyat sahəsində qanun pozuntularının qarşısını almaq,eləcə ictimai hüququ şuranın daha da yaxşı səviyyədə formalaşdırmaqdır. Auditor həm ölkənin, həm də bu və ya digər səbəblərə görə idarəetmə funksiyalarından qopmuş və buna görə təşkilatlarda işin vəziyyətinin real məzənnəsini hər zaman dəqiq təsvir etməyə, real, eləcə potensial mülkiyyətçilərin, həm də təşəbbüskar istifadəçilərin, digər qurumların xeyri üçün işləyir. Auditorun vəzifəsi mühasibat uçotu, eləcə hesabatda verilmiş informasiyaların , işlərin dürüst vəziyyətinə uyğunluq dərəcəsi səviyyəsindən əmlak kompleksi və onun təşkili elementləri haqqında təşkilatların iqtisadi potensialının qiymətləndirilməsi, eləcə ondan faktiki istifadə dərəcəsi , təşkilatın inkişaf proqnozu haqqında real sübutlar əldə etmək yolu ilə bu işdə tərəflərə kömək etməkdir. Qəbul olunmuş ayrı-ayrı hüquqi aktlarına uyğun olaraq, son dövrlər Azərbaycanda müstəqil audit nəzarəti şəbəkəsinin yaradılması, auditor kadrlarının hazırlanması, eləcə onların fəaliyyəti üçün lisenziyaların alınması, auditor üzrə vəzifələr, hüquq, eləcə məsuliyyətin tənzimlənməsi sahəsində böyük proses aparılmışdır. Təşkilatlarda auditin təşkili, tənzimlənməsi, eləcə keçirilməsinin müxtəlif analitik prosedurlarının reqlamentləşdirməsində bəzi qanunverici aktları, eləcə normativ hüquqi sənədlərin qəbul olunmuş, peşəkar auditor kadrlarının hazırlanması sistemi əsaslandırılmış, onların ixtisasının artırılması prosesi nizama salınmışdır. Hazırkı şəraitdə sivil maliyyə nəzarəti forması şəklində tanınan auditin Azərbaycanda formalaşması, eləcə ölkədə iqtisadi münasibətlərin bazar iqtisadiyyatı əsasında yenidən qurulması, eləcə azad sahibkarlığa geniş təkan verməsi üzrə müxtəlif tədbirlərin bəhrəsidir. Auditorlar Palatasının fəaliyyət göstərdiyi dövrlər ərzində auditor bazar infrastrukturu şəkilndə layiq olduğu yeri tutmuş, müxtəlif nəzarətin sivil forması kimi təşkilatlar tərəfindən tanınmış, eləcə qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi,“ Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatı inkişaf etdikcə və onun dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiya gücləndikcə iqtisadimaliyyə münasibətlərində şəffaflığın təmin olunmasında, iqtisadi cinayətkarlığa və korrupsiyaya qarşı mübarizədə auditin imkanlarından istifadə etmək zərurəti yaranır. Bunun üçün müstəqil maliyyə nəzarəti sahəsində mütərəqqi dünya təcrübəsini öyrənmək və milli iqtisadiyyatın xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla ölkəmizdə tətbiqini genişləndirmək çox vacibdir, çünki auditin sisteminin beynəlxalq təcrübə və standartlar əsasında təkmilləşdirilməsi ölkə iqtisadiyyatında maliyyə şəffaflığını , büdcə vəsaitlərindən təminatına uyğun istifadəni təmin etməklə, Azərbaycanın iqtisadi qüdrətinin möhkəmlənməsinə xidmət edir .“(9.s.20 ) Ümumiyyətlə, audit ölkənin iqtisadi fəaliyyətində yeni bir hissədir. Ona görə də audit fəaliyyətinin öyrənilməsində analitik prosedurlardan səmərəli istifadə və onun mərhələlərini tətbiq etməklə təşkilatların, təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin müqayisəli şəkildə , eyni zamanda normativlərə, fəaliyyətdə olan standartlara əsaslanmaqla öyrənilməsi bir zərurətdir. Ona görə ki, mahiyyət etibarı ilə analitik prosedurlar hər zaman təşkilat və təsərrfat subyektlərinin fəaliyyətini xarakterizə edir. Belə ki, müasir şəraitdə auditor analitik prosedurların auditor planlaşdırma eləcə nəticə mərhələlərində tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur. Bu baxımdann analitik planlaşdırma zamanı analitik prosedurla planlaşdırma istiqamətində analitik prosedurların tədqiqi müştəri – sahibkarın fəaliyyətinin başa düşülməsinə, vacib risk sahələrinin aşkara çıxarılmasına imkan verir. Analitik prosedurlardan istifadə bu zaman, auditor əvvəldən məlum olmayan təşkilat – sahibkarın fəaliyyət xüsusiyyətlərinin, vaxt çərçivələrinin və həcminin müəyyən edilməsində kömək edə bilər. Müasir şəraitdə təşkilat və təsərrüfat subyektlərində analitik prosedurların istifadə metodu öz müxtəlifliyi ilə fərqlənir. Belə ki, təşkilat və təsərrüfat subyektlərinin çoxsahəli fəaliyyətinin kompleks öyrənilməsində maliyyə hesabatlarından geniş istifadə olunur. Belə ki, təşkilatın maliyyə hesabatlarının mütləq və nisbi göstəricilərinin hesablanması metodikası və onların əsasında hesablanmış əmsalların analitik müqayisə edilməsi analitik prosedurların metodunu xarakterizə edir. Buna görə də müəssisə təsərrüfat subyektlərində maliyyə hesabatlarının əsası olan mənfəət və zərərləri haqqında hesabatının göstəricilərinin araşdırılıb və dəqiqləşdirilməsində maliyyə nəticələrindən istifadə etmək məqsədəuyğundur. Maliyyə nəticələri aktivlərlə bərabər mühasibat hesabatında daha səhv təhrif olunan göstəricilərdən biri hesab olunur. Onların düzgünlüyünün təsərrüfat subyektləri və onun bölmələri arasında müqavilələrin iqtisadi təhlili eləcə digər analitik prosedurların köməyi ilə tətbiq olunmasına zəruridir. Problemin öyrənmə səviyyəsi. Strateji yol xəritəsinin tətbiqi şəraitində kommersiya strukturlarında və təsərrüfat subyektlərində auditin aparılmasının analitik prosedurları və onların təkmilləşdirilməsi problemlərinə dair nəşrlər günün tələbləri səviyyəsində deyildir. Əsaslı iqtisadi ədəbiyyatlarda və ciddi araşdırılan tədqiqat işlərində bazar iqtisadiyyatının prinsiplərinə uyğun olaraq kommersiya təşkilatlarında auditin həyata keçirilməsində analitik prosedurlar və onların təkmilləşdirilməsi problemləri müxtəlif aspektlər üzrə nəzərdən keçirilmişdir. Göstərilən problemlər üzrə respublikanın iqtisadçı alimlləri – V.T. Novruzov, S.M.Səbzəliyev, F.Ş.Hacıyev, İ.M.Abbasov, S.M.Yaqubov, C.B.Namazova, S.M.Qasımov, R.B.Əliyev, H.İ.Namazəliyev, D.A.Bağırov, İ.M.Mahmudov və digərlərinin , eləcə də xarici ölkələrin iqtisadçı alimləri Я.В.Соколов, А.Д.Шеремет, А.Ф.Аксененко, С.О.Щохин, А.Н.Романов və başqalarının nəzəri və metodiki müxtəlif istiqamətli fikirlərinə istinad edilmişdir. Lakin bununla yanaşı olaraq, müasir şəraitdə dərs vəsaitində kommersiya strukturlarında auditin aparılmasının analitik prosedurları və onların təkmilləşdirilməsi problemləri geniş şəkildə işıqlandırılmışdır.
vəzifələr kompleks şəkildə müəyyən olunmuş və həll edilmişdir : Ölkə və xarici təcrübənin ümumiləşdirilməsi əsasında analitik prosedurların mahiyyətinin və rolunun müəyyən edilməsi ; Bazar iqtisadiyyatı şəraitində auditdə istifadə olunan analitik prosedurların nəzəri, təcrübəvi və metodoloji əsaslarının işlənib hazırlanması ; Auditor yoxlamalarının həyata keçirilməsi ilə analitik prosedurların tətbiqi mexanizminin qarşılıqlı vasitələrinin müəyyən olunması ; Analitik proseslərin təşkili prosesinin və onun idarə edilməsinin konkret alqoritmlərinin əsaslandırılması ; Auditor yoxlamaları vaxtı analitik prosedurların istifadə edilməsi qanunçuluğun işlənib hazırlanması ; Auditdə istifadə olunan analitik prosedurların müasir vəziyyətinin qiymətləndirilməsi ; Auditdə analitik prosedurların səmərəliliyinin artırılması yolları ; Kommersiya strukturlarında auditin aparılmasının analitik prosedurları və onların təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflər hazırlamaq . Tədqiqatın predmetini auditor yoxlamalarının aparılması vaxtı auditor və müştərilər arasında yaşanan iqtisadi münasibətlər sistemi eləcə auditdə həyata keçirilən analitik prosedurların nəzəri, metodoloji, eləcə konseptual əsaslar təşkil edir. Tədqiqatın obyekti kimi milli iqtisadiyyatın əsas sahələrindən biri olan kommersiya strukturları seçilmişdir. Tədqiqat vaxtı kommersiya təşkilatlarının maliyyə ( mühasibat ) hesabatlarının informasiyalarından geniş istifadə olunmuşdur. Tədqiqatın elmi yeniliyi analitik prosedurlardan istifadə edilməsi auditor yoxlamalarının aparılması üsullarının təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tam praktiki məsələlərin qoyuluşu, eyni zamanda nəzəri cəhətdən əsaslandırlması, eləcə həll edilməsindən ibarətdir. Fikrimizcə, magistr disertasiyasının elmi yenilik sayıla biləcək aşağıdakı nəticələri əldə edilmişdir :
Təklif olunan üsulların tətbiqinə və işlərin dəqiq araşdırılmasının yüksəldilməsinə, auditor “ Qiymət- rəqabət”nisbətini yaxşılaşdırmaqda şərait yaratmaqla auditor prosedurları əsaslandırılmışdır ; Respublika və xarici ölkələrin təcrübəsinin ümumiləşdirilməsi əsasında analitik prosedurların metodoloji aspektlərinin həyata keçirilməsi əsaslandırılmışdır ; Xaricdə və respublikada işlənib hazırlanmış üsulların tənqidi iqtisadi təhlil nəticəsində “ Analitik prosedurlar “ məqsədi və məzmunu dəqiqləşdirilmişdir ; Analitik proseduların yönləri müəyyənləşdirilmiş və ölkənin audit praktikasında onlardan istifadə imkanları araşdırılmışdır ; Auditin planlaşdırılması və son istiqamətində analitik prosedurların həyata keçirilməsinin vacib şərtləri müəyyən edilmişdir ; Ölkədə auditor yoxlamalarının aparılması vaxtı istifadə olunan analitik prosedurların həyata keçirilməsi alqoritmləri işlənib hazırlanmışdır ; Analitik prosedurlar zamanı xarici təcrübənin ümumiləşdirilməsi və həyata keçirilməsi imkanlarının araşdırılması auditorun “ Analitik prosedurların məqsədinin müəyyən olunması”, “Təhlil üsulunun və məlumat bazasının seçilməsi” , “Analitik qərarların icrası üçün meyarın müəyyən edilməsi” , “Yekunların ümumiləşdirilməsi” , “Nəticə qərarının qəbul edilməsi” əsasında fəaliyyət ardıcıllığının müəyyən edilməsinə şərait yaradılmışdır ; Auditor yoxlamalarının planlaşdırma, eləcə son mərhələlər üçün vacib olan analitik prosedurların dürüst fəaliyyət göstərən təşkilatların audit prosesində tətbiqi variantı sifariş edilmiş və onlardan istifadənin effektliyi nəzəri və təcrübəvi cəhətdən əsaslandırılmışdır. Tədqiqatın nəzəri və paktiki əhəmiyyəti. Auditin eləcə maliyyə təhlilinin məsələlərinə həsr olunmuş respublika, eləcə xarici ölkə iqtisadçılarının əsaslı tədqiqatları, beynəlxalq audit standartları, milli mühasibat uçotu , vergitutma üzrə vacib normativ-hüquqi sənədlər və bir sıra digər sənədlər kommersiya strukturlarında analitik prosedurların aparılmasının və onların qiymətləndirilməsinin, eyni zamanda təkmilləşdirilməsi kommersiya təşkilatları üçün etibarlı və dürüst informasiyanı əldə etməyə imkan verəcəkdir. Ümumiyyətlə, bütün bunlar respublikada tətbiq olunan beynəlxalq audit standartlarının təkmilləşdirilməsinə şərait yarada bilər. Magistr dissertasiyası. Girişdən , üç fəsildən, nəticədən, istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. I fəsil. MÜASIR ŞƏRAITDƏ KOMMERSIYA STRUKTURLARINDA Yüklə 169,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|