Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti mba mühasibat uçotu audit Fənnin adı

Qarşılıqlı üzləşmə – audit olunan müəssisə və firmaların təsərrüfat-ma­liyyə prosesində baş vermiş analitik bir əməliyyatın digər əla­­qəli təş­kılatla üzləşdirilməsi və hər iki tərəfin razılıüı ilə apa­rılmış maliy­­yə əmə­­liyya­tının təsdiqinin rəsmi sənəd­ləş­diril­mə­si deməkdir.

Riyazi statistik üsullar – kombinələşmiş üsuldur, adətən iq­tı­sadi gös­tə­ricilərin ümumiləşdirilməsində və hər hansı bir mə­sə­lə­nin qiy­mət­lən­dıril­məsində tətbiq olunur.

Alternativ maliyyə-hesabat sənədlərinin hazırlan­ması - mühasibat-ma­liyyə hesabatları audit edilən zaman təsərrüfat-maliy­yə fəaliy­yə­tində baş vermiş əməliyyatların uçоt-hesabat sə­nəd­lərində doğ­ru­luğu­nu təsdiq etmək üçün bəzi hallarda tərtib olun­muş uçоt və maliy­­yə he­sabatlarına alternativ olaraq hesabatlar tərtib edılir.

Sənədlərin texniki ekspertizası – müəssisə, təşkilatların tə­sis sə­nəd­lərini və digər qeyri-maliyyə sənədlərini tex­nıki baxış­dan keçır­mək­lə, onun qanun­verici normativ aktlara uyüun ol­ma­sı­na qiy­mət ver­məkdir.

Maddi ekspertiza dedikdə, istehsal olunmuş məhsulun maddi tərkıbinin müvafiq standartlara uyğun olmasını müəyyənləşdirmək üçün xüsusi laboratoriyalarda bu istiqamətdə aparılan ekspertiza işləri başa düşülür.

Başdanbaşa üzləşdirmə dedikdə isə adətən seçmə üsulu ilə apa­rıl­mış analitik yoxlamalar nəticəsində mühasibat sənədləri ilə faktiki əməliyyatlar arasında aşkar edilmiş kənarlaşmaların daha dəqiqləş­dıril­məsi üçün yox­la­ma­nı əhatə edən dövr üçün mühasibat maliyyə əmə­liy­yat­larının həmin istıqa­mətdə əməliyyatların başdanbaşa ilkin sənədlərlə üzləşdirilməsi başa düşülür və sair.

Analitik testlər müqayisə, indekslər və əmsallar metodudur.

Müayinə problemlə dəqiq və şəxsən tanış olmaüa əsaslanır.

Xüsusi yoxlama dar ixtisaslı mütəxəssisin yoxlamaya cəlb edilməsini nəzərdə tutur.

Nəticə
“Auditor haqqında” AR Qanununda göstərilir ki, audit yoxlanması məcburi və ya könüllü (təsərrüfat subyektlərinin öz təşəbbüsü ilə) ola bilər. Qanunvericiliyə görə öz maliyyə hesabatlarını dərc etdirməli olan təsərrüfat subyektləri üçün, habelə qanunvericilik aktları ilə bilavasitə nəzərəd tutlmuş hallarda və ya səlahiyyətli dövlət orqanlarının müvafiq qərarlarına əsasən (onların sifarişi ilə) həyata keçirilən audit məcburi, digər hallarda isə könüllüdür.
Məcburi audit yoxlanması bilavasitə qanunvericilikdə müəyyənləşdirilmiş hallarda və yadövlət orqanlarının tapşırığı ilə keçirilir. Məcburi auditin həcmi və keçirilmə qaydası qanunvericilik normaları ilə tənzimlənir.
Mövcud qanunvericiliyə görə səhmdar cəmiyyətləri, xarici investisiyalı müəssisələr, banklar və digər kredit təşkilatları, sığorta təşkilatları, məhdud məsuliyyətli cəmiyyətlər, investisiya fondları, maliyyə-sənaye qrupları üzrə audit məcburidir. Bundan əlavə AR Mülki Məcəlləsində göstərilir ki, yekun günədək on iki ay ərzində balans məbləği vədövriyyədən mədaxili müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyənləşdirdiyi son mnəbləğdən yüksək olan hər bir hüquqi şəxs, qoşma da daxil olmaqla illik balansı auditor tərəfindən yoxlanılmalıdır.
Təşəbbüslə (könüllü) audit iqtisadi subyektiv qərarı üzrə auditor (auditor firması) ilə müqavilə əsasında həyata keçirilir. Belə yoxlamanın xarakterini və miqyasını sifarişçi müəyyən edir.
Daxili audit idarəetmə nəzarətinin ayrılmaz və mühüm elementidir. Daxili auditə tələbat olnunla əlaqədardır ki, rahbarliyin yuxarı pilləsi təşkilatın və aşağı idarəetmə sturukturların fəaliyyətinə gündəlik nəzarətlə məşğul olmur. daxili audit bu fəaliyyət barədə informasiya verir və menecerlərin hesabatlarının düzgünlüyünü təsdiqləyir. Daxili audit başlıca olaraq ehtiyatların itkisinin qarşısını almaq və müəssisə daxilində zəruri dəyişikliklər aparmaq üçün lazımdır.
Kənar audit təsərrüfat subyektlərinin mühasibat uçotunun və maliyyə hesabatının düzgünlüyünü qiymətləndirmək məqsədi ilə auditor formaları və sərbəst auditorlar tərəfindən müqavilə əsasında aparılır. Sərbəst auditorun sərbəstliyi həm qanunvericilik, həm də etik normalarla müəyyənləşdirilir.

Ədəbiyyat

1. 
   İslam Bayramov,Vəli Rəhimov “Auditin aparılması və sənədləşdirilməsinə dair təlimat” Bakı-2015
   
2. 
   Babaşirinova E.M. “Auditin və аuditоr prоsedurlаrının təşkili və teхnоlоgiyаsı”