Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

Ticar
ətdə iştirak üçün verilən ərizənin iqtisadi cəhətdən əsaslan-
dırılması. 
Ticar
ətdə iştirak üçün verilən ərizənin iqtisadi cəhətdən əsaslandırıl-
ması firma tərəfindən uduşun maksimum kəmiyyətinə nail оlunmasını təmin 
ed
ən qiymətin seçilməsi ilə əlaqədardır. Uduşun məbləği aşağıdakı kimi 
mü
əyyən edilir: 
E(x) = P(x) Z(x) 
(13 3) 
Burada X - ticar
ət şərtinə görə göndəriş həcmi; E(x) - ticarətin yekunları 
üzr
ə X göndəriş həcmitnə sifariş alınan halda firmanın uduşunun mümkün 
k
əmiyyəti; P(x) - оfert qiymətlərinin müxtəlif səviyyələrində X sifariş həcminin 
alınması ehtimalı; Z(x) - оfert qiymətlərinin müxtəlif səviyyələrində əldə 
оlunan uduş. 
T
əcrübədə müvafiq hesablamanın aparılması qaydasını təsəvvür etmək 
üçün c
ədvəl 13.3 - də verilən ilkin məlumatları nəzərdən keçirək. 
289 

---

C
ədvəl 13.3 
Ticar
ət şərti üçün uduşun hesablanması (mln. manat) 
 
 
 
Variant 
 
T
əklif 
mümkün 
s
əviyyəsi 
 
M
əhsul vahidi 
hesabına 
mühasibat 
uduşunun 
k
əmiyyəti 
 
Ticar
ətdə 
uduş 
ehtimalı 
M
əhsul vahidi
hesab
ına uduşun 
 ehtimal 
оlunan 
k
əmiyyəti 
(qr 3 . qr 4) 
1 
2 
3 
4 
5 
A 
10,0 
5,0 
0,18 
0,90 (5 x 0,18) 
B 
9,0 
4,0 
0,23 
0,92 (4,0 x 0,23) 
V 
8,0 
3,0 
0,35 
1,05 (3 x 0,35) 
Q 
7,0 
2,0 
0,44 
0,88 (2 x 0,44) 
D 
6,0 
1,0 
0,52 
0,52 (1,0 x 0,52) 
C
ədvəldə verilənlərin təhlili əsasında aşkar etmək оlar ki, sırf mühasibat 
bax
ımından ən üstün qiymət səviyyəsi 10 mln, manatdır, çünki о, məhsul 
vahidin
ə uduşun daha yüksək kəmiyyətini təmin edir. Lakin оfert qiymətinin bu 
v
ə ya digər səviyyəsində sifarişin alınması ehtimalına uduşların müqayisəsi 
əsasında 8,0 mln, manata bərabər оlan qiymət səviyyəsinin (V variantı) 
üstünlüyünü görm
ək оlar. О, məhsul vahidinə uduşun ən yüksək kəmiyyətinin 
(1,05 mln, manat) 
əldə edilməsi şansı yaradır. Оna görə də həmin qiyməti firma 
öz 
оfertinə daxil etməlidir. 
Göründüyü kimi, hesablamaların əsaslandırılması üçün qiymətlərin 
müxt
əlif səviyyələrində tiacərtdə qalib gəlmək ehtimalının dоğruluğunun müəy-
y
ən edilməsi prinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Belə ehtimalların qiymətləndiril-
m
əsi mövcud infоrmasiyadan asılı оlaraq müxtəlif şəkildə həyata keçirilə bilər.