Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

, 
(20.8) 
burada K
b
- mövcud ölk
ənin kreditləşdirilməsində bank faizlərinin 
miqdarı; a
ı
, ..., a
n
- bazis qiym
ətində avans ödənişləri; 1, ..., n - avanslaşma 
müdd
ətidir (aylarla). 
T
əchizatın bazis şərtlərinə düzəlişlər: 
T
əchizatın bazis şərtlərinə 
n
əqletmə xərcləri, sığortalaşma, fraxt və s. xərclər aiddir. Ona görə bazis şərtləri 
deyilir ki, o bazis qiym
ətini müəyyənləşdirir. Bazis qiymətləri idxal olunan 
əmtəələrin nəqletmə (sığorta və s.) xərclərini də özündə əks etdirir. 
Bazis şərtləri növbəti halları müəyyən edir: 
-
satıcı ölkənin, alıcının, tranzit ölkənin, dəniz və havada ərazilərində 
əmtəənin nəql olunması kim tərəfindən və kimin hesabına təmin olunur; 
-
yükün n
əqliyyat vasitəsinə münasibətdə vəziyyəti, kontrakt qiymətində 
mü
əyyən olunduğuna görə satıcının yükü müəyyən olunmuş coğrafi 
nöqt
əyə çatdırılması üzrə vəzifələri, əmtəənin nəqliyyat vasitəsinə yüklənməsi 
v
ə s. 
-
satıcının qablaşdırma və markirovka hissəsi üzrə vəzifələri; 
-
t
ərəflərin sığortalaşma üzrə vəzifələri; 
-
t
ərəflərin kommersiya sənədlərinin yazılması üzrə vəzifələri; 
-
əmtəəyə mülkiyyətçilik hüququ və risk satıcıdan alıcıya nə vaxt və 
harada keç
əcəkdir. 
Qiym
ətin sazişin bazis şərtlərində hesablanması fraxtın və sığortanın dəyə-
rinin uçota alınması və gözəlnilən alış həcmini nəzərə almaqla həyata keçirilir. 
R
əqib materialda qeyd olunan göndəriş şərtləri mövcd sazişin bazis 
şərtlərindən seçilə bilər. Bununla bağlı olaraq idxal qiymətləri rəqib mate-
rialların təchizatın “franko - sərhəd” və ya “SİF - respublika limanı” şərtlərində 
hesaba alınması ilə müəyyən olunur. 
İdxal qiymətlərini hesablayan zaman yoxlamaq lazımdır ki, fraxt xərclərinin 
uçotu 
əmtəəni daha yaxın rəqibdən almağın məqsədyönlülüyünü necə təmin edir. 
Əgər kommersiya işlərində satıcı və alıcılrın qarşılıqlı öhdəliklərinə hissə-
hiss
ə baxılmaq zərurəti yaranarsa, bir çox nəşrlərdən istifadə etmək olar, 
m
əsələn “İnkoterms” 2010-cu il nəşrinin rəsmi məlumatlarından istifadə 
etm
əklə təchizatın bazis şərtləri ilə tanış olmaq olar. 
İdxal qiymətlərinin “FOB - respublika limanı” bazis şərtində hesablan-
ması daha çox əlverişlidir. Bu zaman qiymətdən nəqliyyat xərcləri və sığorta-
lanma d
əyəri çıxardılır. Bu qiymətin elə səviyyəsini mövcud edir ki, kontrakt 
sazişinin istənilən bazis şərtlərində hesablanması mümkündür. “SİF - respublika 
limanı” bazis şərtində qiymət “tamamlanmış” görkəm alır. Lakin qiymət 
t
əcrübəsində idxal göndərişləri zamanı adətən “FOB - təchizatçı ölkənin limanı” 
şərtləri verilir. Əgər rəqib material SİF şərtləri ilə tərtib olunmuşsa və onu FOB 
şərtinə gətirmək lazımdırsa o zaman ondan çıxarılır: 
410 

---

-
əmtəənin nəqletmə dəyəri (Respublikanın limanına və ya sərhəddə 
kimi); 
-
yükün sığorta dəyəri; 
-
sair x
ərclər. 
Əgər rəqib kontrakt KAF şərtləri ilə bağlanıbsa FOB qiymətini müəyyən 
etm
ək üçün əmtəənin qiymətindən çıxarılır: 
-
əmtəənin nəqletmə dəyəri (respublikanın limanına və ya sərhəddə 
kimi); 
-
n
əqletmənin sair xərcləri. 
Kontrakta 
əlavə şərtlərin düzəlişləri - bu idxal kontraktının qiymətinin 
hesablanmasına düzəlişlərdir və rəqib materialla müqayisədə qiymətin tərkibinə 
daxil edilir. Bel
ə qrupun tərkibinə aşağıdakı əsas olmayan qiymət elementlərini 
aid etm
ək olar: 
-
İdxalatçı tərəfındən təchizatçı firmaya təcrübə keçmək üçün mütəxəs-
sisl
ərin göndərilməsi dəyəri; 
-
əgər saziş vasitəçiliklə həyata keçirilirsə vasitəçinin xidmətinin dəyəri. 
Bu zaman qiym
ət 3-5 faiz azaldılır və ya artırılaraq komission mükafatların 
öd
ənişi kimi aparılır. 
-
T
əchizatçı - firmanın əlavə zəmanətinin dəyəri. Əgər rəqib materialda 
göst
ərilən zəmanət müddəti oxşar sazişlərdə zəmanətin müddətliliyini qabaq-
layırsa, onda hesablanan qiymətə 
“-”
işarəsi ilə düzəlişlər aparılır. Və yaxud da 
əksinə, əgər idxal kontraktında hesablanan qiymətdə daha uzunmüddətli 
z
əmanət qeyd olunubdursa, rəqib materialda isə adi zəmanət haqqında məlumat 
verilirs
ə, o zaman hesablanan idxal qiymətlərinə