Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

Öd
əniş şərtlərinə düzəlişlər 

İdxal olunan məhsullara qiymətin müəyyən olunmasında ödəniş şərtləri 

vacib v
ə əhəmiyyətli rol oynayır. Gözlənilən idxal sazişlərində qiymət ödəniş 
şərtlərinə uyğun dəyişə bilir. 
Öd
əniş şərtlərinin gətirilməsi aşağıdakı vəziyyətlərdə aparılır: 
-
n
əzərdə tutulan kontraktın bir ödəniş şərti vardır, rəqib materiallarda isə 
qiym
ətin hesablanması sair ödəniş öhdəlikləri üzrə aparılır, bu zaman 
hesablanan qiym
əti qanunauyğun şəkildə təshih etmək lazım olan halda;
-
idxal
çı bir neçə kommersiya təklifi alaraq, ödəniş şərtləri maksimum 
s
ərfəli olan təchizatçını seçərkən. Bu halda istehsalçı firmanın təklif qiyməti 
müxt
əlif ödəniş şərtlərinə düzəlişlər edilməsi yolu ilə müqayisəli səviyyəyə 
g
ətirilir; 
-
t
əchizatçı firma alınan avadanlığa görə idxalçıya bir neçə variantda 
öd
ənişləri həyata keçirmək təklifi verən zaman idxalçı ən səmərəli variantları 
seç
ərkən.
Öd
əniş şərtlərinə görə (kredit şərtlərinə görə) düzəlmiş qiymətlər 
qiym
ətdə elə üstünlüyü nəzərə alır ki, idxalatçı əmtəəni kreditə almağı nəqdi 
(akkreditiv, çek, inkassa) almaqdan üstün tutur. Buna gör
ə də, metodiki 
c
əhətdən məqsədəuyğundur ki, alıcılara kreditə məhsul təklif edən bütün 
r
əqiblərin qiymətini nəqdi ödənişlərə gətirmək lazımdır. 
Əmtəənin nəqdi ödəniş vaxtı qiyməti kreditə verilmə qiymətindən 
aşağıdır. Qiymətin kreditləşən hissəsinin bank faizinin ölçüsü və kredit kontrakt 
qiym
ətinin açılmasında satıcılara xərclər (bura kreditlə bağlı xərclər, məsələn, 
onun sığortalanması və s. aiddir) kreditə verilmə qiymətini yüksəldir. 
Kredit münasib
ətlərinin idxal olunan əmtəələrin qiymətinə təsiri aşağıdakı 
kimi aşkarlanır: 
1.
Əgər biz əmtəəni nəqdi alırıqsa, bu zaman əmtəənin qiyməti kredit 
d
əyərinin gizli hissəsi qədər azalmalıdır, belə ki, nəzərə alınmayan illik faizlər 
t
əchizatçı tərəfindən idxalatçıdan tutulur. 
2.
Əgər əmtəə kredit şərtləri ilə idxal olunursa, onda əmtəənin qiyməti 
kredit d
əyərinin gizli hissəsi qədər artırılmalıdır. Kreditin gizli hissəsi təchizatçı 
t
ərəfindən kontrakt qiymətinə daxil edilir və aşağıdakı elementlərdən ibarətdir: 
-
t
əchizatçı firmanın əlavə xərcləri bankdan alman kreditlərlə bağlı olaraq 
kreditd
ən istifadəyə görə banka ödənilən dərəcələr arasında fərqdən irəli 
g
əlməklə təchizatçının idxalatçıdan aldığı faizlərdir; 
408 

---

-
dövl
ət və şəxsi sığorta təşkilatlarında kreditin sığortalanma dəyəri; 
-
t
əchizatçı - firmanın kredit alışma görə sair xərcləri; 
Kredit 
şərtləri ilə qiymətin gətirilməsi kreditin təsiri əmsalı (Kkr) üzrə 
hesablanır: 
𝑸
𝒏𝒂ğ𝒅
=
𝑸
𝒓ə𝒒𝒊𝒃
∙ 𝑲
𝒌𝒑
, (
𝟐𝟎
.
𝟓
)
 
Burada, Q
nağd 
- 
nağd hesablanan qiymət səviyyəsi; Q
r
əqib
- r
əqib qiymət; 
K
kr 
is
ə kreditin təsiri əmsalıdır. 
Kreditin müdd
əti nə qədər qısa olarsa, o, qədər bankın kredit dərəcəsi ilə 
illik faizl
ər arasında fərq azalır. Verilən kommersiya kreditlərində Kkr əmsalı 
vahid
ə yaxınlaşır. 
Bel
əliklə, rəqib qiymətlərin gətirilməsi üçün nəqdi ödəniş üçün alıcılara 
kredit verildikd
ə bu qiyməti Kkr ölçüsündə azaldılır. 
Kreditin t
əsiri əmsalının müəyyən olunasının ümumi formulu aşağıdakı 
qaydadadır: 
𝑲
𝒌𝒑
=
𝑨
𝒏
(
𝟏
+
𝑩
)
𝒂𝒏
+
𝑩
(
𝟏
+
𝑩
)
𝒂𝒎
∙
𝑷
𝑩
+
�𝟏 −
𝑷
𝑩 𝑫�
, (
𝟐𝟎
.
𝟔
)
 
burada A
n
- 
kontraktın ümumi məbləğində ödənişin növbəti payı; v - 
borclular üçün bank faizinin orta miqdarı; a
n
- qiym
ətin gətirilməsi tarixi 
arasında əmtəənin göndəriş anı və növbəti ödəniş tarixi arasında il fərqi; V - 
kontraktın ümumi məbləğində kreditləşən hissənin payı və ya ümumi 
m
əbləğdən avans və sair əvvəlcə ödənişləri çıxdıqdan sonra qalan hissə; am - 
kreditin öd
ənişlə başlandığı tarixdən əmtəənin göndərişinin tamamlandığı tarixə 
q
ədər, illərlə; R - alıcılardan verilmiş kreditin əmtəəyə görə alman illik faiz. 
D vurulan 
ədədi aşağıdakı formula ilə hesablanır: 
𝑫
=
(
𝟏
+
𝒃
)
𝒕
− 𝟏
𝒕 ∙ 𝒗
(
𝟏
+
𝒗
)
𝒕
, (
𝟐𝟎
.
𝟕
)
 
burada t — V kreditinin öd
ənilməsi müddətidir (illərlə). 
Öd
ənişin uzun müddətə müəyyən olunması onun yüksək qiymətini, 
sür
ətli ödəniş isə qiymətin azaldılmasını şərtləndirir. Daha aşağı qiymətlə
kommersiya t
əklifi vəsaitin nağd ödənilməməsi zamanı əlverişli sayılmır. 
Əgər idxalatçı təcili ödəniş kontraktını seçirsə, belə halda qiymətin 
s
əviyyəsi aşağı olur. Lakin daha uzun müddətdə nəzərdə tutulan ödəniş halında 
qiym
ət səviyyəsi yüksək olur. Çünki faiz məbləğləri idxalatçılar tərəfindən 
t
əcili ödəniş üçün alınmış kreditə görə ödənilməklə qiymət səviyyəsini 
yüks
əldir. 
Xarici ticar
ət əməliyyatlarında kredit münasibətləri qarşılıqlı olur: 
t
əchizatçı idxalatmı kreditləşdirir (ödənişin müddətini uzadır) və ya alıcı avans 
verm
əklə təchizatçını kreditləşdirir. 
Kredit t
ərtibatında kredit məbləği, kreditləşmə müddəti və faiz dərəcələri 
göst
ərilir. 
Əgər idxalatçı təchizatçıya avans verməklə onu kreditləşdirirsə avans 
qiym
əti adi vaxt olan qiymətdən aşağıdır. 
409 

---

Avansa düz
əlişlər aşağıdakı qaydada hesablanır: 
Ï
Ê
à
à
à
n
à
á
n
=
⋅
+
⋅
+ +
⋅




1
2
100
1
12 100
2
12
100 12
