Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti «Geoloji-kəşfiyyat» fakültəsi 050602 – “Geologiya mühəndisliyi” ixtisası

ŞƏRQİ SİBİR HÖVZƏSİ - TUMQUS MEQA SİNEKLİZİ

Ümumi halda bu hövzə ııisbetəu zəif öyrənilmişdir. Şərqi Sibir vJQH- si qədim Qbi Sibir platformasının Tunqus sinekiizi adı ilə məlum olan qərb hissəsinin çoxunu əhatə edir. Şərqdə və cənubda bu hövzə sərhədyanı Verxoyanqarşısı-Vilyuysk və İrkutsk hövzələri ilə həmsərhəddirg. Hövzənin Mş-Şq sərhəddi az qalınlığa malik olan çöküntü kompleksi zonasından keçir və Anabar çıxıntısının Qb yamacında yerləşir.

Çöküntü örtüyündə əsasən iki struktur mərtəbə ayrılır: alt struktur mərtəbə alt və orta proterozoyun terrigen mənşəli və

Y

böyük qalınlığa malik çöküntülərindən ibarətdir.

-ikinci struktur mərtəbə vend yaşlı karbonatiı-terrigen çöküntülərlə başlayır, sonra isə kembri-alt karbon yaşlı karbonatlı-temgen süxurlar və onlardan da üstdə karbon -perm və alt trias çöküntülərindən ibarətdir. Sonuncu kesiliş Tıınqus seriyası adı ilə məlumdur. Bu mərtəbənin tərkibində aot trias yaşlı və qalınlığı 1500 m çatan tuf-lava qatı və sənaye əhəmiyyətli daş kömür lavdəstəleri ile seçilir. İkinci mərtəbənin qalınlığı 4-6 km arasında dəyişir. Çöküntülərin kəsilişi bir çox hallarda qabbro-diabaz tərkibli, trapp formasiyası və böyük qalınİıqlı intmziyalarla səciyyələnir. Bunlar sahə üzrə geniş yayılmışlar və çoxlu saydadaykalarla mürəkkəbləşmişlər. Trapp şəbəkəsinin sıxlığı çox yüksəkdir. Şqi Sibir hövzəsinin əsas struktur planı geofiziki üsullarının aşkar edilmiş iri çökəkliklərlə səciyyələnir. Sonuncuların daxilində kristallık bıinövrə 6 km-rə qədər enmiş olur. Hövzənin Şq hissəsi az mailli monoklinaldan ibarətdir (Cbi Anabar pilləsi), burada ərazinin çox hissəsində kristaliik bünövrə 2-3 km-dən aşağı enmişdir. Monoklinalın üst ^ səthi alt paieozoy çöküntüləri ilə səciyvəiənir.həmən struktur pillə Cb-Qb-də dərinlik qırılması ilə, Şm-Şq-də isə flaksura vasitəsilə Tunqus smekiizi ilə i qovuşur. Şqi Sibir hövzəsinm Qb hissəsində 100-dən artıq lokal qalxımlar aşkar edilmişdir və paieozoy çöküntülərində çoxlu neft qaz çıxışları məlumdur.

SuxoTımqus, Aşağı Yeietınsk və Volodinsk qalxımlarında süxurlardan sənaye əhəmiyyətli neft və kondensat, qaz axını alınmışdır, burada ovııt məsaməliyinə malik olan Platon lay dəstəsinin dolomitləri (vend- alt kembrı) məhsuldardırlar. Mühüm neft-qaz təzahürləri eləcə də kembrinin üst hissəsindən alınmışdır. Podkamennaya Tunquska pilləsində yerləşən Kuyumbinsk sahəsində 2318-2526 m dərinlik intervalmdan list vend çöküntıilərindən kondensat, yuxarıda isə 2007-2318 m-dən qaz axım alınmışdır.