Azərbaycan Hava Yolları Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti

Əsas hissə
Ümumqoşun mühafizə komplekti OZK – mühafizə plaşından, mühafızə corablarından və mühafızə əlcəklərindən ibarətdir.
Yüngül mühafızə kostyumu L-l rezinləşdirilmiş parçadan hazırlanan başlıqlı köynəkdən, corablı şalvardan, ikibarmaqlı əlcəklərdən və şlemaltlıqdan ibarətdir.
Dərini təcridedən mühafizə vasitələri MM dəstələrinin şəxsi hey'əti üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bunlardan ZM-in yüksək konsentrasiyası şəraitində zəhərli sahələrdə iş aparılarkən istifadə edilir. Radioaktiv tozdan mühafizə olunmaq üçün əhali adi paltarları uyğunlaşdıra bilər. Belə paltarların hermetikliyini tə'min etmək üçün onlara əlavə hissələr tikmək lazımdır. RM-dən mühafizə üçün həmçinin dəri səthini qoruyan əlaltı vasitələrdən (əlavə olaraq kipləşdirilmiş məişət, iş, idman paltarı və ayaqqabılarından, digər fərdi geyimlərdən) istifadə oluna bilər.Yadda saxlamaq lazımdır ki, təcridedici mühafizə paltarlarındıı qalmaq müddəti məhduddur (cədvəl.1).

Yardımçı vasitələr
Yardımçı vasitələr - bədənin səthini radioaktiv, kimyəvi və bakterial maddələrlə zəhərlənmədən qorunmaq üçün adamların öz adi paltar və ayaqqabılarından yardımçı vasitələr kimi istifadə etməyi bacarması böyük
əhəmiyyətə malikdir.
Adamın bədənini qoruyan yardımçı vasitələr kimi, hər şeydən əvvəl xüsusi iş paltarlarından - kombinezonlardan, gödəkçə və şalvarlardan, başlıqlı xələtlərdən istifadə etmək olar. Belə iş paltarları, adətən, brezentlərdən odadavamlı və ya rezinləşdirilmiş parçadan qalın mahuddan və digər möhkəm parçalardan tikilir. Bu cür parçalar nəinki bədənin səthinə radioakttiv və bakterial maddələr düşməsinin qarşısını alır, həm də maye damcıları halındakı zəhərləyici maddələri müəyyən müddət ərzində keçirmir. Rezinləşdirilmiş parçadan və ya səthinə xlorvinil plyonka çəkilmiş parçadan hazırlanan plaş və bürüncəklər də mühafizə üçün yararlıdır.
Qış paltarları - qalın mahuddan və ya drap parçadan tikilmiş palto digər paltarlarla birlikdə maye-damcı halındakı zəhərləyici maddədən 1 saata qədər, yayda isə 20 dəqiqəyə qədər, pambıq gödəkçə və şalvar - 2 saata qədər qoruyur. Üst paltarların digər növləri də (kostyumlar, gödəkçələr, şalvarlar, köynəklər və s.) onları müvafıq surətdə uyğunlaşdırdıqdan sonra bədənin səthini mühafizə edə bilər. Bu məqsədlə müxtəlif idman kostyumlarından istifadə etmək daha yaxşıdır.
Ayaqları mühafizə etmək üçün işdə və məişətdə işlədilən rezin çəkmələrdən, botilərdən, qaloşlardan, istifadə etmək lazımdır. Gön və gönü əvəz edən materiallardan tikilmiş ayaqqabılardan istifadə oluna bilər. Əlləri mühafizə etmək üçün rezin və ya dəri əlcəklərdən İSTİfadə olunmalıdır. Yun, iplik və parça əlcəkləri radioaktiv VƏ BAKTErial maddələrdən mühafızə üçün istifadə etmək olar ki, bunlar zəhərləyici maddələrdən qorunmaq üçün yararlı deyil.
Adi paltarlar, adətən, hermetik olmur. Buna görə də paltarlardan bədənin səthini qoruyan vasitələr kimi istifadə edərkən onların hava keçə bilən yerləri - yaxası, boyun yeri, gödəkçənin əttəkləri, qolların əlcəklə birləşən və şalvarın balaqlarının ayaqqabılarla birləşən yerlərini diqqətlə kipləşdirmək lazımdır ki, bədənin səthi kənar mühitdən təcrid olunsun.
Paltarların bütün düymələri bağlanmalıdır, yaxalığı qaldırıb üstündən boyuna kip halda şərf və ya yaylıq bağlamaq, paltarların qollarını biləklərdə bağlarla bağlamaq, şalvarların balaqlarını çəkmələrin üstündən qaytanla bağlayıb bərkitmək lazımdır.
Boyunu və başın açıq qalan yerlərini mühafizə etmək üçün qalın parçadan və ya sintetik plyonkadan başlıq tikmək məsləhətdir. Qadınlar başlıqlar əvəzinə baş yaylıqları işlədə bilərlər.
Qoruyucu corabların forması məişətdə işlədilən və rezin qaloşlarla birlikdə geyilən sırıqlı isti corablarda olan kimidir. Lakin bu co¬rabların altı və ayağın topuğuna qədər olan hissəsi ikiqat, yuxarı hissəsi isə birqat materialdan tikilir. Corabların pəncəsini cod olsun deyə, sarıyır, daban hissəsinə isə kirzə (dəri) dabanlıq tikirək iki cüt bağ düzəldirlər: yuxarı bağlar - corabları dizlərin altında bərkitmək, aşağı bağlar isə qaloşları ayaqlara bərkitmək üçündür.
Adi paltarlar adamı zəhərli maddələrin buxarlarından və aerozollarından qoruya bilsin deyə, bunlara xüsusi məhlul hopdurmaq lazımdır. Sintetik materiallara məhlul hopdurulmur. Bir dəst paltara və ona əlavə edilən hissələrə (sinəbənd, xiştək, başlıq, əlcəklər, corablar) hopdurmaq üçün 2.5 litr məhlul lazımdır.
İki cür hopdurucu məhlul hazırlamaq mümkündür: paltar yumaq üçün işlədilən sintetik maddələri suda qarışdırmaqla; hər hansı mineral (karter transformatorlar, maşın yağları və s.) və ya bitki yağları (günəbaxan, pambıq yağları) ilə sabunu suda qarışdırmaqla.
Birinci növ məhlulu belə hazırlayrlar: 250-300 q sabun yonqarını 60-70°-dək qızdırılmış 2 1 suda əridir, sabun suda tamamilə əriyəndən sonra buna 0.5 1 su da əlavə edir və bunu 2-3 dəqiqə ərzində açıq sarı rəngli məhlul alınana qədər qarışdırırlar.
İkinci növ məhlulu belə hazırlayırlar: 250-300 q sabun yonqarını 60-70°-dək qızdırılmış 2 1 suda əridir, sabun suda tamamilə əriyəndən sonra buna 0.5 1 mineral (bitki yağı) əlavə edirlər. Alınan qarışığı azacıq qızdırmaqla emulsiya halına düşənə qədər 5 dəqiqə qarışdırırlar.
Hopdurulacaq paltar dəstini hər hansı qaba (vedrə, ləyən) qoyub üstündən isti məhlulu bərabər surətdə tökürlər. Məhlul paltara hopandan sonra onu çıxarıb iç üzünə çevirir və bir daha hopdururlar. Sonra paltarı yüngülcə sıxıb açıq havada qurudurlar.
Tibbi fərdi mühafizə vasitələri
Tibbi fərdi mühafızə vasitələri (TFMV) - fəvqəladə hallar vaxtı zədələnmiş əhalinin profılaktikası və ona tibbi yardım göstərmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bunlara radio-protektorlar, antidotlar (zəhər əleyhinə dərman) və bakteriya əleyhinə ¬maddələr, habelə qismən sanitariya tənzimlənməsi vasitələri aid edilir.
Radioprotektorlar - ionlaşdırıcı şüalanmanın tə'sir dərəcəsini zəiflədən maddələrə deyilir. Hazırda bunlardan ən çox istifadə edilən həb şəklindəki sistamin adlı maddədir. Bu həbləri şüalanmadan (M M dəstələri radioktiv zəhərlənmə zonasına girməzdən) 30-40 dəq. əvvəl qəbul etmək məsləhətdir.
Orqanizmə keçən radioaktiv maddələrdən mühafızə üçün xeyli təsirli tibbi vasitə olaraq kompleksyaradan (komplekson) maddələrdən, adsorbentlərdən, kalium-yodid maddəsindən istifadə etmək olar ki, bunlar radioaktiv maddənin qana sorulmasının qarşısını alır və onların orqanizmdən tez çıxarılmasına imkan yaradır.
Antidotlar (zəhər əleyhinə dərman) - ZM-n tə'sirinin qarşısını alan və ya zəiflədən maddələrdir. Sinir-iflicedici (fosforlu-üzvi) tə'sirli, sianid turşusuna və digər sianlara, lüizitə və qıcıqlandıncı, ZM-yə qarşı antidotlar vardır.
Fosforlu-üzvi maddələr (FUM) əleyhinə - afın, taren, atropin və s. sianidlərə qarşı - amilnitrit, propilnitrit adlı; lüizitə və arsin tərkibli digər maddələrə qarşı - unitol adlı antidotlar mövcuddur.
Bu antidotlardan həm profılaktika, həm də ilk tibbi yardım vasitəsi kimi istifadə etmək mümkündür.
Bakteriya əleyhinə maddələr - spesifık və qeyri-spesifık profılaktika vasitələri növlərinə ayrılır. Spesifik profilaktika vasitələrinə zərdablar, vaksinlər, anatoksinlər və bakteriofaqlar aiddir. Вu vasitələrin bə'ziləri fərdi aptekçədə (Aİ-2 fərdi aptekçəsində) cəmlənmişdir.
Tabel üzrə olan fərdi tibbi mühafizə vasitələrinə fərdi aptekçə Aİ-2, kimya əleyhinə fərdi paket İPP-8 və fərdi sarğı paketi aiddir.
Aİ-2 fərdi aptekçəsində insan orqanizminə ionlaşdırıcı şüalanmaların, ZM və BV-nin tə'sirinin qarşısını alan və ya bu tə'siri zəiflədən, habelə şok halının qarşısını alan preparatlar (tibb dərmanları) olur. Aptekçə narıncı rəngli plastik kütlə materialdan düzəldilmiş kiçik qutudan ibarətdir, içərisində plastik kütlə şpris tübiki və dərman penalları yerləşdirilmişdir.
Sümüklər sınarkən, ağır yaralanma və geniş yanıqlar zamanı ağrı şokuna qarşı ağrıkəsən dərman - 1 ml 2%-li promedol məhlulu işlədilir; məhlul aptekçənin 1-ci bölməsindəki şpris-tübik vasitəsilə əzələyə (dəri altına) yeridilir (sülh dövründə şpris-tübik aptekçədən çıxanhb ayrı saxlanılır).
Fosforlu-üzvi maddələrlə zəhərlənməyə qarşı aptekçədə tabel antidotu olaraq taren həbləri vardır (2-ci bölmədə yerləşir). Tarenin bir həbinin "Kimya həyəcanı” xəbərdarlığı verilərkən qəbul edirlər zəhərlənmənin əlamətlərini aşkar olunarkən daha bir həb taren qəbul etmək lazımdır.
Aptekçənin 3-cü bölməsindəki ağ rəngli iri penalda bakteriya əleyhinə 2 №-li dərman-sulfadimetoksin (15 həb) yerləşir, bunu zəhərlənmədən sonra mə'də-bağırsaq pozuntusu baş verərkən qəbul edirlər.
İonlaşdırıcı şüalanmanın tə'sirinə orqanizmin müqavimətini artırmaq üçün radiasiya əleyhinə l№-li dərman (sistamin) işlədilir. Bu dərman 4-cü bölmədəki iki çəhrayı penalın hər birində 6 həb miqdarında olur. Penallardakı dərmanı şüalanma təhlükəsi zamanı bilavasitə şüalanmadan 30-40 dəq. əvvəl 6 həb, şüalanma davam etdikdə isə 4-5 saatdan sonra yenidən 6 həb qəbul edirlər. Bu dərmanların səmərəliliyi 50% təşkil edir.5-ci bölmədəki iki rəngsiz penalda bakteriya əleyhinə 1№-li, dərman-tetrasiklin (hər penalda 5 həb miqdarında) olur. Bu dərmaıı bakterioloji zəhərlənmə təhlükəsi yaranarkən və ya belə zəhərlənmə zamanı qəbul etmək məsləhət görülür (tə'cili qeyri-spesifık prolilaktik vasitə olaraq, habelə yara və yanıq yoluxmalarının profılakti-kası məqsədilə).
6-cı bölmədə radiasiya əleyhinə 2№-li dərman (kalium-yodid) penalı yerləşir. Bu dərman radioaktiv çöküntülər düşərkən, (xüsusən radioakttiv maddələrlə zəhərlənmiş ərazidə otarılan inəklərin südü ilə orqanizmə radioaktiv maddə keçməsi təhlükəsi olarkən) 10 gün ərzində, gündə 1 həb qəbul edilir.
Orqanizmin şüalanmaya, ürəkbulanması, və qusma ilə meydana çıxan ılk reaksiyanın aradan qaldırmaq üçün etaperazin dərmanından istifadə edilir, bu dərman 7-ci bölməsindəki göy rəngli penalda yerləşir.
Kımya əleyhinə fərdi paket (İPP-8) - dəri səthinin ZM damcıları və ya dumanı ilə habelə radioaktiv maddə və bakterial vasitə aerozolları ilə zəhərlənmiş açıq sahələrini, bu sahələrə toxunan paltar hissələrini qismən sanitariya təmizlənməsindən keçirmək (təmizləmək) üçündür. Bu paket içərisində hər cür ZM-ni zəhərsizləşdirmək üçün polideqazasiya mayesi olan şüşə flakondan və 4 ədəd pambıq-tənzif salfetdən ibarətdir.
Nəticə
Ümumqoşun mühafizə komplekti isdifadə olunması çox vacib amillərdən birdir. Həmçinin fərdi mühafizə vasitələrinfən isdifafə qaydalarnı bilmək zəruridir. Əleyhqazları, resperatorları bilmək və onlardan istifadə qaydaların örgənmək her bir şəxs üçün vacibdir.
Yardımçı vasitələr - bədənin səthini radioaktiv, kimyəvi və bakterial maddələrlə zəhərlənmədən qorunmaq üçün adamların öz adi paltar və ayaqqabılarından yardımçı vasitələr kimi istifadə etməyi bacarması böyük əhəmiyyətə malikdir.
Tibbi fərdi mühafizə vasitələri
Tibbi fərdi mühafızə vasitələri fəvqəladə hallar vaxtı zədələnmiş əhalinin vəziyyəti və ona tibbi yardım göstərmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bunlara radio-protektorlar, antidotlar (zəhər əleyhinə dərman) və bakteriya əleyhinə maddələr, habelə qismən sanitariya tənzimlənməsi vasitələri aid edilir.