Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu Əlyazması hüququnda tahiR İSGƏNDƏR oğlu NƏSİB

Nəticə

Dünya tarixinin son dövründə qloballaşma, mədəniyyətlər arası münasibətlərin yaxınlaşması ilə bərabər milli özünüdərkin güclənməsi, qədim dünya tarixinin yenidən dəyərləndirilməsi məsələsi aktuallaşıb. Ural-altay xalqlarının da daxil olduğu sarı-monqol irqə aid qədim dövrdə, eləcə də orta əsrlərdəki dominant xüsusiyyətlər müasir zamanda da özünü qoruyub saxlayır. Həmin xüsusiyyətlər dünya xalqlarının ən qədim, nəhəng, möhtəşəm dastanı olan “Qeser”də öz ifadəsini tapıb. “Qeser” dastanının çoxsaylı mətnlərinin yaranması və inkişafı minillikləri əhatə etməklə etnik-mədəni, tarixi-coğrafi mühit cəhətdən bütün Avrasiyanı özünə cəlb edib. Monqol-buryat epik ənənəsinin zirvəsi sayıldığına görə “Qeser” dünya folklorşünaslığında hər zaman diqqət mərkəzində olmuşdur. Bir dastan kimi onun qədimliyi və mürəkkəbliyi ziddiyyətli fikirlərin də meydana çıxmasına yol açıb.

Dastan bütün dünya xalqlarının şifahi yaradıcılığında mürəkkəb və ziddiyyətli folklor nümunəsi sayılır. Buna səbəb dastanın (uligerin) süjetində, mövzusunda, ideyasında, quruluşunda, ayrı-ayrı motivlərində epik yaradıcılığın bütün janrlarının ana xətlərinin, onu yaradan xalqların mifoloji görüşlərinin, qədim inanclarının, tarixi izlərinin dərin və geniş səviyyədə əks olunmasıdır.

“Qeser” geniş etnik mədəni, tarixi-coğrafi mühitdə yaranmışdır. Həmin səbəblərdən də “Qeser”in fərqli dil ailələrinə aid xalqların epik ənənəsində çoxsaylı mətnləri mövcuddur. “Qeser”in geniş coğrafi mühitlə bağlılığı onun bir çox element və motivlərinin izahına tarixi-coğrafi faktların da cəlb edilməsini zəruriləşdirir. Eyni zamanda, əks proses kimi bir sıra toponimlərin etimologiyası “Qeser” və onun konteksi ilə əlaqədə açılır.

Tədqiqatda alınmış son nəticələrə, eləcə də fikirlərinə müraciət olunmuş tanınmış qeserşünasların, folklor tədqiqatçılarının görüşlərinə görə “Qeser” dastanı ural-altay xalqlarının (monqollar, türklər), tibetlərin maddi-mədəni, mənəvi-ruh cəhətdən ortaq qədim dövründə yaranmağa başlayıb. Tarixi qat cəhətdən dastanın yaşı iki min ildən, mifoloji-ruh dünyası tərəfdən üç min ildən də qədim dövrləri əhatə edir.

Ural-altay xalqlarının qədim ictimai-mədəni həyatları və mifoloji görüşlərinin ortaqlığı həm onların genetik-etnik birliyini irəli çəkir, həm dəbunun “Qeser”də əks olunmasını təsdiqləyib əsaslandırır.

Tanınmış monqolşünaslar, qeserşünaslar dastanın ural-altay xalqlarına aid qədim dünyabaxışlarından, mifoloji görüşlərindən, şamançılıq inanclarından ayrı araşdırılmasını qeyri-ciddi qəbul edirlər. Dissertasiyada etnik mədəni, tarixi-coğrafi mühitlə ural-altay xalqlarının ortaq mifoloji təsəvvürləri qarşılaşdırılaraq tədqiq edilərək bu müddəa genişləndirilir və yeni dəlillər cəlb olunaraq bir daha əsaslandırılır.

Tarixi-müqayisəli, tipoloji, genetik və s. müqayisələr göstərir ki, türk və monqol xalqlarının epik ənənəsindəki yaxınlıqlar xüsusiyyətlərinə görə çox cəhətdən tamamilə eynidir.Həmin fikri tədqiqatçıların çoxu təsdiqləyir. Bu eyniliklər tipoloji və genetik cəhətdən özünü şumerlərin “Gilqamış”ına qədər aparır.

Tanrı qavrayışı, kultlar, çoxsaylı motivlər arasındakı eyniliklər qədim dövrdə ural-altay xalqlarının genetik yaxınlıqlarını əsaslandıran səbəblərdəndir. Ural-altay xalqlarının ictimai-mədəni həyatı ilə mifopoetik yaradıcılıqlarının, mifoloji görüşlərinin ayrılmaz səviyyədə inkişafı özünü “Qeser”, “Manas”, “Dədə Qorqud”, “Oğuz xan”, “Koblandı Batır”, “Köüqüdey Mergen”, “Alpamış”, “Koroğlu” və s. dastanlarda, eləcə də epik yaradıcılığın digər sahələrində genetik xüsusiyyət kimi göstərir. “Qeser”in, poetika elementləri nəinki epik yaradıcılıqda, hətta şifahi xalq ədəbiyyatının lirik nümunələrində belə öz izini göstərir.

Dünya qeserşünaslığında, folklorşünaslığında dastanın poetikasından, tarixi qatlılığından da daha artıq maraq doğuran və mübahisə mövzusu sayılan məsələ Qeser adının etimologiyasıdır. Hazırki tədqiqatda həmin məsələyə xüsusilə dərin və geniş münasibət bildirilib. Nəticə olaraq da, Qeser adının mənşəyini tarixi-mifoloji cəhətdən, şumerlər də nəzərə alınmaqla, dörd min ildən də çox qədim dövrədək incələyib, müəyyənləşdirməyə, əsaslandırmağa cəhd edilmişdir.

Türk və monqol xalqları arasında epik ənənə sahəsində yaxınlıq, ortaqlıq dastanların, uligerlərin poetikası və təqdimatı cəhətdən də oxşar, bir çox sahələrdə eynidir.

İstifadə olunmuş ədəbiyyat

1. 
   Abbaslı İ. Folklorşünaslıq axtarışları. İki cilddə, I cild. Bakı, “Nurlan”, 2009, 512 səh.
   
2. 
   Abbaslı İ. Folklorşünaslıq axtarışları. İki cilddə, II cild. Bakı, “Nurlan”, 2010, 344 səh.
   
3. 
   Abbaslı İ. Azərbaycan dastanlarının yayılması və təsiri məsələləri. Bakı, “Nurlan”, 2007, 272 səh.
   
4. 
   Abbaslı İ. “Koroğlu”: Nə var, nə yox. Bakı, “Elm və təhsil”, 2013, 282 səh.
   
5. 
   Azərbaycan dastanları. I cild. Təkmilləşdirilmiş II nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, 424 səh.
   
6. 
   Azərbaycan dastanları. II cild. Təkmilləşdirilmiş II nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, 440 səh.
   
7. 
   Azərbaycan dastanları. III cild. Təkmilləşdirilmiş II nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, 440 səh.
   
8. 
   Azərbaycan dastanları. IV cild. Təkmilləşdirilmiş II nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005,544 səh.
   
9. 
   Azərbaycan dastanları. V cild. Təkmilləşdirilmiş II nəşri. Bakı, “Çıraq”, 2005, 472 səh.
   
10. 
    Azərbaycan nağılları. Beş cilddə. I cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 360 səh.
    
11. 
    Azərbaycan nağılları. Beş cilddə. II cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 296 səh.
    
12. 
    Azərbaycan nağılları. Beş cilddə. III cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 296 səh.
    
13. 
    Azərbaycan nağılları. Beş cilddə. IV cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 336 səh.
    
14. 
    Azərbaycan nağılları. Beş cilddə. V cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 304 səh.
    
15. 
    Abdulla B. Folklorda say simvolikası. - Bakı, “Elm”, 2006, 145 səh.
    
16. 
    Abdulla B. Azərbaycan mərasim folkloru. Bakı, Qismət, 2005, 208 səh.
    
17. 
    Allahverdi R. Təqvim mifləri və Novruz. Bakı, “Nurlan”, 2013, 180 səh.
    
18. 
    Altın Arıq. Xakas qəhrəmanlıq eposu. Bakı, “Azərnəşr”, 2011, 352 səh.
    
19. 
    Aslanov E. El-oba oyunu, xalq tamaşası. Bakı, “İşıq”, 1984, 276 səh.
    
20. 
    Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Altı cilddə. I cild (Şifahi xalq ədəbiyyatı), Bakı, “Elm”, 2004, 760 səh.
    
21. 
    Bayat F. Azərbaycan folkloru və yazılı ədəbiyyat. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2010, 200 səh.
    
22. 
    Bayat F. Oğuz epik ənənəsi və “Oğuz Kağan” dastanı. Bakı – Sabah -1993, 194 səh.
    
23. 
    Bəydili C. Türk mifoloji sözlüyü. Bakı, “Elm”, 2003, 418 səh.
    
24. 
    Bəydili C. Türk mifoloji obrazlar sistemi: struktur və funksiya. Bakı, Mütərcim, 2007, 272 səh.
    
25. 
    Bəşirova X. “Koroğlu” dastanı: Tarixi-mifoloji gerçəklik. Bakı, “Elm”, 2000, 126 səh.
    
26. 
    Birlayn C.F. Paralel mifologiya. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2014, 324 səh.
    
27. 
    Bəhruzər. “Keçmiş gələcək”. Yeni Poliqrafist MMC, Bakı, 2012, 420 səh.
    
28. 
    Gəncəvi N. “Yeddi gözəl”. Bakı, “Elm”, 1983.
    
29. 
    Cəmşidov Ş. “Kitabi – Dədə Qorqud”u vərəqləyərkən. Bakı, “Gənclik”, 1969, 99 səh.
    
30. 
    Cəmşidov Ş. “Kitabi – Dədə Qorqud”. Bakı, “Elm”, 1999, 680 səh.
    
31. 
    Ələkbərova Ü. Q.N.Potaninin əsərlərində türk xalqları folkloru məsələləri. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, 192 səh.
    
32. 
    Əliyeva X. Məmmədhüseyn Təhmasibin folklorşünaslıq fəaliyyəti. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2011, 28 səh.
    
33. 
    Əliyev K. Ədəbiyyatşünaslıq və ədəbiyyatşünaslar. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, 274 səh.
    
34. 
    Əsədov A. Qazi Bürhanəddin və folklor. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2010, 27 səh.
    
35. 
    Əsgər Ə. “Kitabi–Dədə Qorqud” mətnşünaslığının Dədə Qorqud oğuznamələrinə münasibəti haqqında bəzi qeydlər. Elmi Axtarışlar. 1\01-2009. Bakı, “Nurlan”, 22-26 səh.
    
36. 
    Əsgər Ə. Oğuznamə yaradıcılığı. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, 340 səh.
    
37. 
    Folklor və yazılı ədəbiyyat. I kitab. Bakı, “Nurlan”, 2013, 236 səh.
    
38. 
    Folklor terminləri. Bakı, “Nurlan”, 2010, 140 səh.
    
39. 
    Hacıyev T. “Dədə Qorqud kitabı”: tariximizin ilk yazılı dərsliyi. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2014, 344 səh.
    
40. 
    Hacıyev A. “Dədə Qorqud kitabı”nın şərhli oxunuşu, I kitab (Müqəddimə üzrə), Bakı, “Elm və Təhsil”, 2014, 112 səh.
    
41. 
    Həsənov Z. Çar skiflər. Bakı, “Əbilov, Zeynalov və oğulları”. 2005, 480 səh.
    
42. 
    Xürrəmqızı A. Azərbaycan mərasim folkloru, Bakı, “Səda”, 2002, 210 səh.
    
43. 
    İsayeva S. Aşıq Şəmşirin yaradıcılığı. Filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2010.
    
44. 
    İsmayılov H. Azərbaycan folklorunun regional xüsusiyyətləri. Bakı, “Səda”, 2006, 336 səh.
    
45. 
    İsmayılov H. Seçilmiş əsərləri, I cild, Bakı, “Nurlan”, 2011, 200 səh.
    
46. 
    İsgəndərova V. Ənənəvi nağıl formulları. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2014, 202 səh.
    
47. 
    İmrani R. Azərbaycan xalq musiqisinin nəzəri əsasları. İki cilddə. I cild, Bakı, “Nurlan”, 2013, 216 səh.
    
48. 
    Kamal R. “Kitabi-Dədə Qorqud”: nitq janrları və davranış poetikası. Bakı, “Nurlan”, 2013, 148 səh.
    
49. 
    Kazımoğlu M. Epos. Nəsr. Problemlər. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2012, 164 səh.
    
50. 
    Kazımoğlu M. Portretlər. Bakı, “Nurlan”, 2013, 184 səh.
    
51. 
    Kazımoğlu M. Gülüşün arxaik kökləri. Bakı, “Elm”, 2005, 188 səh.
    
52. 
    Kazımoğlu M. Folklor həm keçmiş, həm də bu gündür. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2014, 194 səh.
    
53. 
    Koroğlu. Bakı, “Gənclik”, 1975, 267 səh.
    
54. 
    Koroğlu. Paris nüsxəsi. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005, 224 səh.
    
55. 
    Koroğlu. Bakı, “Ozan”- 1997, 208 səh.
    
56. 
    “Kitabi-Dədə Qorqud” – 1300. Filologiya araşdırmaları, IX kitab. AAMM. 1999, 190 səh.
    
57. 
    Qasımlı M. Ozan aşıq sənəti. Bakı, “Uğur”, 2003, 308 səh.
    
58. 
    Qasımova F. Türk mifologiyasında mədəni qəhrəman problemi. Bakı, “Nurlan”, 2012, 164 səh.
    
59. 
    Qurbanov T. Ağbaba aşıq mühiti. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2014, 196 səh.
    
60. 
    Qumilyov L.N. Qədim türklər. Bakı, “Gənclik”, 1993, 536 səh.
    
61. 
    Muğanna İ. Gür.Ün. Hədəf. Bakı, 2013, 190 səh.
    
62. 
    Manas dastanı. Bakı, “Nurlan”, 2009, 290 səh.
    
63. 
    Məmmədova M. Azərbaycan və Anadolu folklorunda oyun və tamaşalar. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2014, 190 səh.
    
64. 
    Mirəhmədov Ə. Ədəbiyyatşünaslıq. Ensiklopedik lüğət. Bakı, Azərbaycan Ensiklopediyası. N.P.V., 1998, 219 səh.
    
65. 
    Nəsibli T.Tarixin ən qədim adlarından – türk. Elmi Axtarışlar. 2009 / I. 32-64 səh.
    
66. 
    Nəsibli T. “Koroğlu” dastanı Osmanlı-Səfəvi münasibətləri çevrəsində. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, 156 səh.
    
67. 
    Namazov Q. Ozan-aşıq sənətinin tarixi. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, 480 səh.
    
68. 
    Orucova S. Azərbaycan folklorunun toplanma, tərcümə və nəşr problemləri. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2012, 536 səh.
    
69. 
    Rüstəmzadə İ. Azərbaycan nağıllarının süjet göstəricisi. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2013, 368 səh.
    
70. 
    Rəcəbov Ə. Məmmədov Y. Orxon – Yenisey abidələri. Yazıçı-Bakı, 1993.
    
71. 
    Rzasoy S. Müasir Azərbaycan folklorşünaslığı. II cilddə, I cild, Mif və epos məsələləri. Bakı, “Nurlan”, 2013, 364 səh.
    
72. 
    Sadıqov İ. “Şumer epik mətnləri və türk xalq yaradıcılığı ənənələri”. Folklorşünaslıq. Filologiya üzrə elmlər doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiya. Bakı, 2015, 281 səh.
    
73. 
    Sayılov Q. Şirvan aşıq sənəti: ənənə və müasirlik. Bakı, “Nurlan”, 2013, 200 səh.
    
74. 
    Seyidov M. Azərbaycan xalqının soy-kökünü düşünərkən. Bakı, “Yazıçı”, 1989, 496 səh.
    
75. 
    Seyidov M. Azərbaycan mifik təfəkkürünün qaynaqları. Bakı, “Yazıçı”, 1983, 326 səh.
    
76. 
    Səfərov Y. Azərbaycan folklorunda tarixilik və etnik poetik yaddaş. Filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiyanın avtoreferatı. Naxçıvan. 2007, 38 səh.
    
77. 
    Seyidova G. Azərbaycan dastanlarının araşdırılması problemləri. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2013, 26 səh.
    
78. 
    Şamil Ə. Uyğur, qaqauz, Quzey Qafqaz türklərinin folkloru və ədəbiyyatı. Bakı, “Nurlan”, 2011, 421 səh.
    
79. 
    Şükürlü Ə. Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Maarif. Bakı, 1993.
    
80. 
    Təhmasib M. Seçilmiş əsərləri: II cilddə, I cild. Bakı, “Mütərcim”, 2010, 488 səh.
    
81. 
    Təhmasib M. Seçilmiş əsərləri: II cilddə, II cild. Bakı, “Kitab Aləmi” N.P.M, 2011, 440 səh.
    
82. 
    Tuncay B. Etnoqonik miflər (ümumtürk materialları əsasında). Bakı, “Nurlan”, 2013, 308 səh.
    
83. 
    Tuncay B. Sakların tarixi, dili və ədəbiyyatı. Bakı, Apostrof, 2009, 280 səh.
    
84. 
    Tuncay B. Qafqaz albanlarının dili və ədəbiyyatı. Bakı, “Qanun nəşriyyatı”, 2010, 368 səh.
    
85. 
    Tanrıverdi Ə. “Dədə Qorqud” kitabında at kultu. Bakı, “Elm və Təhsil”, 2012, 144 səh.
    
86. 
    Tanrıverdi Ə. “Dədə Qorqud” kitabının obrazlar aləmi. Bakı, “Nurlan”, 2013, 392 səh.
    
87. 
    Vamberi G. Əmir Teymur. Bakı, Azərbaycan Dövlət Kitab Palatası, 1991, 84 səh.
    
88. 
    Vəliyev İ. Mif: keçmişdən gələcəyə. Bakı, “Nurlan”, 2013, 308 səh.
    
89. 
    Yılmaz M. Türk xalqlarının ortaq ata-babaları. Bakı, “Göytürk”, 1997, 212 səh.
    

Türkcə ədəbiyyat

90. 
    Donuk A. Eski Türk Devletlerinde İdari – Askeri Ünvan ve Terimler. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. İstanbul. 1988, 134 səh.
    
91. 
    Banarlı N.S. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. Milli Egitim Basımevi. İstanbul. 1998, 640 səh.
    
92. 
    Büyük Türk Klasikleri. Tarih. Antoloji. Ansiklopedi. Birinci cilt. Ötüken – Söğüt. İstanbul, 1985, 414 səh.
    
93. 
    Behcet M. Koroğlu destanı. Ankara Sevinc Matbaası, 1973, 640 səh.
    
94. 
    Giraud R. Göktürk imparatorluğu. İstanbul. Töre Yayın Qrubu. 265 səh.
    
95. 
    Hitti K.P. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. I cild. Boğaziçi Yayınları. İstanbul. 1989, 694 səh.
    
96. 
    “Töre”. Türkçe düşünenler dergisi. 2. Töre Yayın Qrubu. İstanbul. 2005, 114 səh.
    
97. 
    Tam ve Tekmil Koroğlu. İstanbul, Maarif Kütüphanesi. Ankara Caddesi. 640 səh.
    
98. 
    Temir A. Moğolların gizli tarihine göre Cengiz han. Ankara. Başbakanlık Basımevi. 1989, 190 səh.
    
99. 
    Köroğlu. Simferopol. QCİ “Qırımdevoquvpedneşir neşriyyatı”, 2009, 188 səh.
    
100. 
     Uçüncu K. Kazak Türklerinin Kahramanlık Destanı Alpamış. İstanbul. Töre Yayın Grubu. 2006, 194 səh.
     
101. 
     Türk dünyası Edebiyatı. İstanbul, 419 səh.
     

Rus dilində ədəbiyyat

102. 
     Абай Гесер – Хубун. Эпопея (Ехирит булагатский вариант). Часть I. Типография Министерства культуры. Бур. АССР. 232 стр.
     
103. 
     Авдиев В.И. История Древнего Востока. Гос. Изд. Полит. Литературы. 1953. 761 стр.
     
104. 
     Адоньева С.Б. Прагматика фольклора. – СПб.: Изд-во С.-Петерб. Ун-та; ЗАОТИД «Амфора», 2004. 312 стр.
     
105. 
     Активный русско-монгольский словарь. Высщая партийная школа при ЦК МНР. Улан-Батор. 1969. 526 стр.
     
106. 
     Алексеев В.П. Кранометрия. Методика антропологических исследований. Наука. Москва. 1964. 128 стр.
     
107. 
     Афанасьева В.К. Ануннаки. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах.т. I. Москва. Советская Энциклопедия. 1991. 89-90 стр.
     
108. 
     Березкин И.Е. Инки. Наука. Ленинград. 1991, 194 стр.
     
109. 
     Буддизм и традиционные верования народов Центральной Азии. Наука. Новосибирск. 1981, 185 стр.
     
110. 
     Бичурин Н. История монголов. Москва: Астрель, 2011. 476 стр.
     
111. 
     Бокту Кириш и Бора Шээлей. Кызыл. Тувинское книжное издательство. 1973. 186 стр.
     
112. 
     Варианты эпоса «Манас», «Илим». Фрунзе. 1988. 190 стр.
     
113. 
     Восточный Туркестан и Средняя Азия в системе культур древнего и средневекого Востока. Москва, Наука. 1986. 254 стр.
     
114. 
     Ващенко А.В. Манабозо. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах.т. II. Москва. Советская Энциклопедия. 1991. 98 стр.
     
115. 
     Гацак В.М. Устная эпическая традиция во времени. Москва. Наука. 1989. 256 стр.
     
116. 
     Героический эпос о Гэсэре. Иркутск. Издат. Гос. Университета. 1969. 348 стр.
     
117. 
     Гринев А.В. Индейцы тлингиты в период Русской Америки, Наука. Новосибирск, 1991. 194 стр.
     
118. 
     Голосовкер Я.Э. Логика мифа. Москва. Наука. 1987. 224 стр.
     
119. 
     Гончаров С.Н. Китайская средневековая дипломатия: отнощения между империями Цинь и Сун. 1127-1142. Наука. Москва. 1986, 324 стр.
     
120. 
     Дамдинсурен Ц. Исторические корни Гэсэриады. Наука. Москва. 1957, 240 стр.
     
121. 
     Джафаров Ю.Р. Гунны в Азербайджане. Баку, Элм. 1985, 124 с.
     
122. 
     Далай Ч. Монголия в ХIII – XIV веках. Москва, Наука. 1983. 232 стр.
     
123. 
     Давыдова А.В. Иволгинский комплекс (городище и могильник) – памятник хунну в Забайкалье.
     
124. 
     Доддс Е.Р. Греки и иррациональное. Москва – Санкт-Петербург. Университетская книга. 2000. 319 стр.
     
125. 
     Джангар. Кальмыцкий народной эпос. Кальмыцкое книжное издательство. Элиста. 1978. 383 стр.
     
126. 
     Дылыкова В.С. Тибетская литература. Наука. Москва. 1990. 291 стр.
     
127. 
     Древние культуры Монголии. Новосибирск. Наука. 1985. 234 стр.
     
128. 
     Дугаров Б.С. Сакральный мир бурятской Гесериады. Небесный пантеон и генезис героя. 2005 Улан-Уде. Dissercathttp://www.dissercat.com /content/ sakralnyi-mir-buryatskoi – qeseriady – nebesnyi – panteon – i – qenezis – qeroya # ixzz 2 iqa2№4k. 27.
     
129. 
     Евсюков В.В. Мифы о вселенной. Новосибирск. Наука. 1988. 177 стр.
     
130. 
     Емельянов Л.И. Методологические вопросы фольклористики. Ленинград. Наука. 1978. 207 стр.
     
131. 
     История древнего мира. I том. Москва. Наука. 1989. 481 стр.
     
132. 
     История древнего мира. II том. Москва. Наука. 1989. 576 стр.
     
133. 
     История древнего мира. III.том. Москва. Наука. 1989. 408 стр.
     
134. 
     История народов Восточной и Центральной Азии. Москва. Наука.1986. 584 стр.
     
135. 
     Исторические предания и рассказы якутов. В. двух частях. Часть 2. Издательство А.Н. ССР. Москва- Ленинград. 1960. 361 стр.
     
136. 
     История древнего мира. Москва. Гос. Уч.-Пед.Изд. М.П. РСФСР. 1962. 696 стр.
     
137. 
     Иванов В.В. Пагирнейс. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 415 стр.
     
138. 
     Казахские народные сказки. Алма-Ата. «Жалын». 1979. 415 стр.
     
139. 
     Календарные обычаи и обряды народов Восточный Азии. Москва. Наука. 1989. 360 стр.
     
140. 
     Календарные обычаи и обряды народов Восточный Азии. Москва. Наука. 1985. 264 стр.
     
141. 
     Касьяненко З.К. Современный монгольский язык. Изд. Ленинград. Университета 1968. 111 стр.
     
142. 
     Катанов Н.Ф. Хакасский фольклор. Абакан. Хакасское книжное издательство. 164 стр.
     
143. 
     Киреев А.Н. Башкирский народной героический эпос. Уфа. Башкирское книжное издательство. 1970. 305 стр.
     
144. 
     Кузнецов В.С. От стен новой столицы до великой стены. Новосибирск. Наука. 1987. 176 стр.
     
145. 
     Кыдырбаева Р. Варианты эпоса «Манас». Фрунзе. «Илим». 1988. 160 стр.
     
146. 
     Кинжалов Р.В. Павахтуны. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 415 стр.
     
147. 
     Концевич Л.Р. Панбексин. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 417 стр.
     
148. 
     Короблев И.Ш. Ганнибал. Наука. Москва. 1976, 290 стр.
     
149. 
     Кормышева Э.Е. Амон. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. Т.I. Москва. Советская Энциклопедия. 1991. 70 стр.
     
150. 
     Кондрашов А.Р. Справочник необходимых знаний. Москва. Рипол Классик. 2002. 768 стр.
     
151. 
     Кодухов В.И. Введение в языкознание. Москва. «Просвещение». 1979. 252 стр.
     
152. 
     Зубритский И.А. Инки –кечуа. Наука. Москва. 1975, 190 стр.
     
153. 
     Лосева Н.М. Искусство Этрурии и древней Италии. Москва. «Искусство». 1988. 304 стр.
     
154. 
     Лот А. Туареги Ахаггара. Наука.
     
155. 
     Липец Р.С. Образы Батыра и его коня в тюрко-монгольском эпосе. Москва. Наука. 1984. 264 стр.
     
156. 
     Лосев А.Ф. Пан. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 417 стр.
     
157. 
     Лосев А.Ф. Манаф. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах Т.II. Москва.Советская Энциклопедия. 1992. 98 стр.
     
158. 
     Маадай – Кара. Алтайский героический эпос. Москва. Наука. 1973. 475 стр.
     
159. 
     Материалы по истории кочевых народов в Китае. III-V вв. Москва. Наука. 1989. 288. Стр.
     
160. 
     Малявкин А.Г. Историческая география Центральной Азии. Новосибирск. Наука. 1981. 337 стр.
     
161. 
     Менгес К.Г. Восточные елементы в «Слово о полку Игорьеве». Наука. Ленинград. 1979, 264 стр.
     
162. 
     Методы изучения фольклора. Сборник научных трудов. Ленинград. Л. ТИТ Мик, 1983. 155 стр.
     
163. 
     Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 672 стр.
     
164. 
     Мифы, культы, обряды народов зарубежной Азии. Москва. Наука. 1986. 256 стр.
     
165. 
     Мифы, предания, сказки хантов и манси. Москва. Наука. 1990. 568 стр.
     
166. 
     Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. 1 том. Москва. Советская Энциклопедия. 1991. 672 стр.
     
167. 
     Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. 2 том. Москва. Советская Энциклопедия. 1992. 720 стр.
     
168. 
     Молчанова О.Т. Структурные типы тюркских топонимов Горного Алтая. Издать. Саратовского Университета. 1982. 256 стр.
     
169. 
     Монгольские сказки. Москва. «Художественная литературы». 1966. 264 стр.
     
170. 
     Мелетинский Е.М. Папа. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 420 стр.
     
171. 
     Народные сказки, легенды, предания и были Башкирии. Уфа. Башкир. Книж. Изд.-во. 1969. 192 стр.
     
172. 
     Неклюдов С.Ю. Монгольские сказания о Гесере. Новые записи. Москва. Наука. 1982. 376 стр.
     
173. 
     Немировский А.И. Этруски. От мифа к истории. Москва. Наука. 1983. 265 стр.
     
174. 
     Новгородова Э.А. Древняя Монголия. Москва. Наука. 1989. 384 стр.
     
175. 
     Новичкова Т.А. Эпос и миф. Санкт-Петербург. Наука. ФАН. 2001. 248 стр.
     
176. 
     Новик Е.С. Пал-ыз. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 417 стр.
     
177. 
     Неклюдов С.Ю. Улген. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 548 стр.
     
178. 
     Неклюдов С.Ю. Манахан. Миры народов мира. Энциклопедия в двух томах. Т.II. Советская Энциклопедия. 1992. 99 стр.
     
179. 
     Плетнева С.А. Хазары. Москва. Наука. 1986. 94 стр.
     
180. 
     Плетнева С.А. Половцы. Москва. Наука. 1990. 208 стр.
     
181. 
     Потебня А.А. Символ и миф в народной культуре. Москва. Лабиринт. 2000. 480 стр.
     
182. 
     Проблема общности алтайский языков. Ленинград. Наука. 1971. 404 стр.
     
183. 
     Пропп В.Я. Фольклор и действительность. Избранные статьи. Москва. Наука. 1976. 327 стр.
     
184. 
     Пропп В.Я. Поэтика фольклора. Собрание трудов. Москва. Лабиринт. 1998. 352 стр.
     
185. 
     Пропп В.Я. Морфология сказки. Москва. Наука. 1969. 108 стр.
     
186. 
     Произведения народной словесности бурятъ. Ха-Ошир-Хубунъ. Петроград. Типография РАН. 1918. 649 стр.
     
187. 
     Произведения народной словесности бурятъ Аламжи – Мергень. Санкт-Петербург. Типография императорской АН. 1913. 158 стр.
     
188. 
     Пухов И.В. Якутский героический эпос Олонхо. Основные образы. Москва. Из.-во АН. СССР. 1962. 257 стр.
     
189. 
     Пурбуева М.В. Шаманский прозаический фолkьлор бурят: сюжети, мотивы и персонажи. Часть автореферата (введение диссертации). 2010. Улан-Уде. 14 стр. disserCathttp://www.dissercat.com/content/shamanskii – prozaicheskii – folklore – buryat – syuzhety – motivy-i-personazhi# ixzz 2iqwww3wN
     
190. 
     Пинус Е.М. Амe-Но Вako-xиko. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. Т. I. Москва. Советская Энциклопедия.1991. 74 стр.
     
191. 
     Пинус Е.М. Аме-Но-Kaгyям. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. Т. I. Москва. Советская Энциклопедия.1991. 74 стр.
     
192. 
     Пинус Е.М. Амe-Но-Koйaнe. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. Т. I. Москва. Советская Энциклопедия.1991. 74 стр.
     
193. 
     Пинус Е.М. Амe-Но-Mинakaнуси. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. Т. I. Москва. Советская Энциклопедия.1991. 74 стр.
     
194. 
     Радлов В.В. Из Сибиры. Москва. Наука. 1989. 752 стр.
     
195. 
     Ращид-ад-Дин Ф. Огуз-наме. Баку. «Элм». 1987. 128 стр.
     
196. 
     Рыбаков Б.А. Язычество древней Руси. Москва. Наука. 1988. 784 стр.
     
197. 
     Рус А. Народ Майя. Москва. «Мысль». 1986. 256 стр.
     
198. 
     Ринчинов Г.Б. Жанровая специфика улигеров хори-бурят. 2006. Улан-Уде. 13 стр.disserCat http://www.dissercat.com/content/ zhaнrovaya – spetsifika – uliqerov – khori – buryat # ixzz 2 iq YRf H w I
     
199. 
     Раевский Д.С. Ойтосир. Мифологический словарь. Советская Энциклопедия. Москва. 406 стр.
     
200. 
     Раевский Д.С. Таргитай. Мифологический словарь. Советская Энциклопедия. Москва. 518 стр.
     
201. 
     Рифтин Б.Л. Пангу. Мифологический словарь. Советская Энциклопедия. Москва. 1990. 419 стр.
     
202. 
     Рифтин Б.Л. Пангуан. Мифологический словарь. Советская Энциклопедия. Москва. 1990. 419 стр.
     
203. 
     Риттер Е.А. Зулус Чака. Наука. Москва. 1989.
     
204. 
     Рубинштейн Р.И. Гор. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. Т. I. Москва. Советская Энциклопедия.1991. 311 стр.
     
205. 
     Редер Д.Г. Осирис. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. Т. II. Москва. Советская Энциклопедия.1992. 267-268 стр.
     
206. 
     Рахманалиев Р. Империя тюрков. Великая цивилизация. Тюркские народы в мировой истории. Схб. бооks/ Qooqle. az \ books? Sbh=5386008471
     
207. 
     Сагалаев А.М. Мифология и верования алтайцев. Центрально – Азиатские влияния. Новосибирск. Наука. 1984. 121 стр.
     
208. 
     Серебренников Б.А. Гаджиева Н.З. Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Баку. «Маариф». 1979. 304 стр.
     
209. 
     Смоляк А.В. Шаман: личность, функции, мировозрение. (народы Нижнего Амура). Москва. Наука. 1991. 280 стр.
     
210. 
     Суразаков С. Героическое сказание о богатыре. Алтай – Буучае. Горно – Алтайское книжн. из.-во. 1961. 181 стр.
     
211. 
     Татарские народные сказки. Казань. Татарское книжн. из.-во, 1970, 304 стр.
     
212. 
     Типология народного эпоса. Москва. Наука, 1975, 328 стр.
     
213. 
     Тюрко – монгольское языкознание и фольклористика. Издательство восточной литературы. Москва. 1960. 351 стр.
     
214. 
     Терещенко Н.М. Ненецкий эпос. Ленинград. Наука. 1990. 337 стр.
     
215. 
     Теоретические основы классификации языков мира. Наука. Москва. 1982, 374 стр.
     
216. 
     Толстова Л.С. Исторические предания Южного Приаралья. Москва. Наука. 1984. 248 стр.
     
217. 
     Традиционная культура народов Центральной Азии. Новосибирск. Наука. 1986, 178 стр.
     
218. 
     Традиционное мировозрение тюрков Южной Сибири. Новосибирск. Наука. 1989. 243 стр.
     
219. 
     Урманчеев Ф.И. Эпические сказания татарского народа. Казань. Из.-во. Казанского Университета 1980. 120 стр.
     
220. 
     Хук С.Г. Мифология Ближнего Востока. Москва. Наука. 1991. 184 стр.
     
221. 
     Чагдуров С.Ш.Поэтика Гэсэриады. Изд-во Иркутского университета, 1993. 367 стр.
     
222. 
     Чагдуров С. Ш.Происхождение Гэсэриады. Изд-во Наука Ленинград 1980. 270 стр.
     

223. 
     Чувашские легенды и сказки. Чебоксары. Чувашское книжное издательство. 1979, 225 стр.
     
224. 
     Шорский фольклор. Москва. Ленинград. Из.-во АН. СССР. 1940. 446 стр.
     
225. 
     Штаерман Е.М. Палес. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 416 стр.
     
226. 
     Шаракшинова Н. Героический эпос бурят. Иркутск. Восточно – Сибирское книжное из-во. 1968. 168 стр.
     
227. 
     Шкунаев С.В. Мананнан. Мифы народов мира. Энциклопедия в двух томах. I.II. Москва. Советская Энциклопедия. 1992. 98 стр.
     
228. 
     Этническая история и фольклор. Москва. Наука. 1977. 259 стр.
     
229. 
     Эпические жанры устного народного творчества. Уфа. Башкирский Государственный Университет. 1969, 293 стр.
     
230. 
     Этнические связи народов севера Азии и Америки по данным антропологии. Москва. Наука. 1986, 219 стр.
     
231. 
     Этнография и смежные дисциплины. Этнографические субдисциплины. Школы и направления. Методы. Москва. Наука. 1988. 224 стр.
     
232. 
     Якутский фольклор. Москва, Советский писатель. 1936, 327 стр.
     
233. 
     Якутские сказки. Москва, Художественная литература. 1976. 272 стр.
     
234. 
     Ярхо В.Н. Анхис. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 54 стр.
     
235. 
     Ярхо В.Н. Эней. Мифологический словарь. Москва. Советская Энциклопедия. 1990. 616 стр.
     
236. 
     Языки и диалекты мира. Москва, Наука. 1982. 208 стр.
     

İnternet:

237. 
     http: \\myths.kulichki.ru\ “Мифы народов мира на Чертовых Куличках”.
     
238. 
     Türkish.cri.cn\chinaabc\charteris\chapter 150401.htm
     
239. 
     www.warriorway/ ru\index\php? Option = com…
     
240. 
     tr.wikipedia.orq \wiki\kızılderililer
     
241. 
     yayinlar. yesevi. Edu.tr\viewfile\php? file_id…
     
242. 
     Etnoloq.ru народы мира.
     
243. 
     Vaskkot 32. Народ. Ru\kart. Html.
     
244. 
     http://www.dissercat.com/content/
     

1^Qeyd edilməlidir ki, Ural (fin-uqor) və Altay (türk, monqol) xalqları arasında xüsusən də Sibir, Volqaboyu ərazilərində yaşayanlarda, mifoloji görüşlər qədim dövrdə çox yaxın olduğu üçün, tədqiqatda onlar arasında kəskin fərq qoyulmaycaqdır.